ब्रेन गेन की वाढते ओझे?

यामुळे भारतात जाण्याअाधी परदेशातल्या अापल्या वकिलातीकडे जाऊन व्हिसासाठी फॉर्म वगैरे भरणं अाणि तो वेळेवर मिळतो की नाही याची काळजी करणं वगैरे ताप वाचतो.

शिवाय, (अमेरिकन नागरिकांकरिता) दीडशे डॉलरमध्ये दहा वर्षांचा टूरिस्ट व्हिसा (एका भेटीत सहा महिन्याहून अधिक काळ न राहण्याच्या आणि दोन भेटींमध्ये किमान दोन महिन्यांचे अंतर ठेवण्याच्या अटींवर) विरुद्ध पावणेतीनशे डॉलरमध्ये आजन्म व्हिसा (अशा कोणत्याही अटींशिवाय), यात आजन्म व्हिसा (एकदाचा^*) दीर्घकालीन दृष्टिकोनातून फायदेशीर पडतो.

तसेच, बिगरअमेरिकन नागरिकांकरिता सहा महिन्यांहून अधिक काळाकरिता वैध असणार्‍या भारतीय टूरिस्ट व्हिसाची तरतूद तशीही नाही^**. (फी धारकाच्या नागरिकत्वानुसार वेगवेगळी आहे.) त्यामुळे भारतीय वंशाच्या बिगरअमेरिकन बिगरभारतीयांना (दर वेळेस व्हिसा फी देत बसण्याऐवजी) ही सोय चांगलीच फायद्याची पडते.

===

^* 'एकदाचा' हेही तितकेसे खरे नाही. वीस वर्षांपेक्षा कमी वय असलेल्या धारकांकरिता प्रत्येक पासपोर्ट नूतनीकरणानंतर (सामान्यतः दर पाच वर्षांनंतर) बरीच कमी का होईना, पण नवीन फी आणि नवीन आवेदनपत्र भरून या "आजन्म" व्हीसाचे नूतनीकरण आवश्यक आहे. तसेच, वयाची पन्नाशी उलटल्यावर पुन्हा एकदा नूतनीकरण आवश्यक आहे.

^** भारतीय टूरिस्ट व्हिसा हा सामान्यतः सहा महिन्यांहून अधिक काळाकरिता जारी केला जात नाही. मात्र, भारत-अमेरिका द्विपक्षीय करारानुसार केवळ अमेरिकन नागरिकांकरिता (अधिक फी भरून) पाच किंवा दहा वर्षांच्या भारतीय टूरिस्ट/बिझनेस व्हिसाची तरतूद उपलब्ध आहे. मात्र, अशा व्हिसांच्या तरतुदींत, एका भेटीत सहा महिन्यांहून अधिक न राहण्याच्या आणि दोन भेटींत किमान दोन महिन्यांचे अंतर ठेवण्याच्या उपरोल्लेखित अटी अंतर्भूत आहेत.

एक खुलासा असा करावासा वाटतो की, या व्हिसाचा भारतात कायमचं परत जाण्याशी अर्थाअर्थी काही संबंध नाही.

वरील खुलाशात आपण म्हटल्याप्रमाणे भाग तर आहेच. याव्यतिरिक्त, भारतात कायमचे "परत" जाणार्‍यांमध्ये एक फार मोठा वर्ग असा आहे, जो ग्रीनकार्डधारक / तत्सम प्रकारे कायमस्वरूपी परदेशस्थित आहे. (यांशिवाय एच१-बी वगैरे किंवा तत्सम दीर्घकालीन व्हिसाधारक 'नेहमीचे यशस्वी'ही आहेतच.) हा वर्ग मूलतः भारतीय नागरिकांचा आहे; यांनी अजूनही भारतीयेतर नागरिकत्व घेतलेले नाही, आणि भारतीय नागरिकत्व सोडलेले नाही; ते भारतीय पासपोर्टधारक आहेत. ही मंडळी (भारतीय नागरिक असल्याकारणाने) 'आजन्म व्हिसा'करिता पात्रही नाहीत, आणि (पुन्हा, भारतीय नागरिक असल्याकारणाने) भारतात परतण्याकरिता यांना अशा 'आजन्म व्हिसा'ची गरजही नाही; नव्हे, केवळ पासपोर्टानिशी भारतात कधीही परतण्याचा त्यांचा हक्क आहे. अशा या फार मोठ्या वर्गाच्या भारतात "परतण्या"चा आणि "आजन्म व्हिसा"च्या तरतुदीचा काहीही संबंध असण्याचे काहीच कारण नसावे.

म्हणजे भारतात काही चांगलं व्हावं म्हणून इकडे येऊन काही योगदान द्यायचा विचार नाहीच तर तुमचा !!

"भयंकर तालिबानी प्रकार, मुसलमानांच्या मतासाठी चाटुगिरी, मोठ्ठाले घोटाळे, तळापर्यंत चालु असलेला भ्रष्टाचार वगैरे ...."
हे भारताबद्द्ल लिहिताय का? असाल तर "भयंकर तालिबानी प्रकार" हे भारतात तुम्ही कुठे अनुभवलेत (आणि नेमकं काय अनुभवलय) हे जाणून घ्यायला आवडेल. आणि तुम्ही प्रत्यक्ष अनुभवले नसतील आणि ते दुसर्या कोणाला सहन करावे लागत आहेत हे पाहून तुम्हाला असह्य होत असेल तर तुमच्या भारतात न येण्याने/ राहाण्याने तुमचा त्रास कसा कमी होतोय?

या परतणार्या चिमुटभर (भारताच्या लोकसंख्येच्या तुलनेत) भारतियांमुळे काही मोठा फरक पडेल असं वाटत नाही.

'उचललेस तू मीठ मूठभर, साम्राज्याचा खचला पाया' ही गांधीजींच्या संदर्भातील उक्ती प्रसिद्धच आहे. (आणि सार्थ आहे.) मात्र, त्या प्रकाशात, गांधीजींच्याच संदर्भातील आणखी एक 'चिमूटभर' गोष्ट अंधारात राहते, दुर्लक्षिली जाते. ती म्हणजे, खुद्द गांधीजी.

तसे पहायला गेले, तर गांधीजींची गणना ही आद्य 'परतणार्‍या भारतीयां'मध्ये करता यावी. वस्तुतः, भारताच्या तत्कालीन लोकसंख्येच्या तुलनेतही एकटे गांधीजी हे सांख्यिकदृष्ट्या नगण्यच होते, आणि कदाचित तत्कालीन 'परतणार्‍या भारतीयां'ची संख्याही तशी चिमूटभरच असावी. मात्र, या 'चिमूटभरातीलही चिमूटभरा'ने भारतात एक फार मोठा दूरगामी फरक पाडलाच ना!

अर्थात, परतणार्‍या प्रत्येक भारतीयाची तुलना गांधीजींशी करण्याचा माझा मानस नाही. त्यांपैकी प्रत्येकजणच 'गांधीजी' अर्थातच नसेल. (एखादा 'टाटा'ही निघायचा; कोणी सांगावे!) मुद्दा दृष्टिकोनाचा आहे. परतणार्‍यांत पोटेंशियल 'गांधीजी' (किंवा 'टाटा') पहायचे, की येणार्‍याकडे फक्त 'आणखी एक संभाव्य ओझे' म्हणून पहायचे, हा खरा प्रश्न आहे. (व्यावहारिकदृष्ट्या, येणारे बहुतांश हे बहुधा यांपैकी कोणत्याच टोकाच्या क्याटेगरीत बसू नयेत. परंतु माणसाकडे एक उपयुक्त 'संसाधन' म्हणून पहायचे की 'ओझे' म्हणून पहायचे, हा मूलतः वृत्तीचा भाग आहे.)

अतिअवांतर: गांधीजींचे वजन (शारीरिक. राजकीय वजन जमेस धरू नये. ती गांधीजी भारतात परतल्याच्या बर्‍याच नंतरची गोष्ट आहे.) किती होते, याबद्दल मला कल्पना नाही. त्यामुळे भारतावरील 'ओझ्या'त त्यांचा हातभार किती असावा, याबद्दल काही विधान करू शकत नाही. (टाटांबद्दल डिट्टो.) मात्र, गांधीजींची काय किंवा टाटांची काय, अंगकाठी पाहून, त्यांच्यामुळे 'ओझ्या'त फार फरक पडला असावा, असे वरकरणी तरी वाटत नाही. अर्थात, गांधीजींच्या बाबतीत, गांधीजींच्या काठीचा यात विचार केलेला नाही. एखाद्या पुराणवस्तुसंग्रहालयात वगैरे उपलब्ध असल्यास, तिचे वजन करून ठरवावे लागेल. अस्तु.