कांदासंस्थान का **संस्थान?

दि. ६ नोव्हेंबर, कांदा संस्थान - थेट टीका करण्यासाठी प्रसिद्ध असणारे सामाजिक कार्यकर्ते श्री. de बंग यांनी कांदा संस्थान ग्रामपंचायतीला पुन्हा धारेवर धरले. कांदा संस्थानाची संभावना '**संस्थान' अशी करून श्री. de बंग यांनी पंचायतीच्या राजकीय नेतृत्त्वावर प्रचंड प्रमाणात टीका केली. कांदा संस्थान ग्रामपंचायतीचा पत्ता आता 'फोरास रोड' अथवा 'बुधवार पेठ' असा लिहावा असंही त्यांनी सुचवलं. श्री. de बंग यांनी अशी टीका करताना आकडेवारीही जाहीर केली. ग्रामपंचायतीमधे मुलींच्या लग्नाचं वय २४.३ वर्षापासून वाढून २४.५ वर्ष एवढं वाढलेलं आहे आणि मुलींनी आयपिल विकत घेण्याचं प्रमाण १.५% वरून १.६७ % एवढं वाढलेलं आहे याकडेही त्यांनी निर्देश केला. "ज्या माता-भगिनी आत्तापर्यंत फक्त 'व्हिस्पर' करत होत्या त्या आता मोठ्याने 'आयपिल'बद्दल बोलतात ही आपली सांस्कृतिक अधोगती नाही का?" असा थेट सवाल त्यांनी परिषदेत विचारला.

ग्रामपंचायतीची लोकसंख्या सव्वादोन हजार मानली तर पाच वर्षांपूर्वी फक्त १६ मुलींनी आयपिल विकत घेतली, तर आता या आकडेवारीनुसार १८ मुलींनी आयपिल घेतली. यात शेजारच्या ग्रामपंचायतीमधून आणलेल्या गोळ्यांचा समावेश नाही. मुलींच्या या बेजबाबदार वर्तनात पुरूष आणि वयस्कर महिलांचा समावेश नाही. या सर्वांचा समावेश केल्यास एकंदर कांदा संस्थानातल्या समाजाची नैतिकता किती खालावली आहे याचा अंदाज घेता येईल. त्याशिवाय मुलींच्या लग्नाचं वय गेल्या पाच वर्षात ०.२ वर्षांनी वाढलेलं आहे. आपल्या परंपरेत तर लग्नाआधी फुकट गेलेल्या प्रत्येक स्त्रीबीजाची तुलना मनुष्यवधाशी केलेली आहे. आपण आजचा विचार केला तरीही मुलींचं लग्नाचं वय वाढण्याचा सरळ परिणाम मुलांच्या लग्नाच्या वयावर होतो आहे आणि त्यामुळे बलात्काराचं प्रमाणही वाढतंय. समाजाच्या एवढ्या अधःपतनाला आजचे राजकारणी जबाबदार आहेत. आणि त्यापेक्षा मोठा दोषी आहे आपला मिडीया, माध्यमं.

आज माध्यमांमधे सतत दिसणार्‍या आयपिलच्या जाहिरातींमुळे मुलींना अशा गोष्टी अस्तित्वात आहेत याची कल्पना येते. पण त्याहीपेक्षा अधिक दोष आहे ते स्त्रियांची माध्यमांनी मांडलेली प्रतिमा. स्त्रियांनी शिकण्याला माझा विरोध नाही, पण म्हणून स्त्रियांनी स्वतःच्याच अब्रूवर असा घाला घालून घेणे योग्य नाही. अयोग्य संमतीवय लादण्याचे हे सर्व दुष्परीणाम आहेत. तेव्हाच "मग बलात्कारांचे काय?" असा प्रश्न तेव्हाच्या सरपंचांना विचारण्यात आला. पण या प्रश्नाचं समाधानाकारक उत्तर आत्तापर्यंत मिळालेलं नाही. बलात्कार आणि समाजाची एकंदर नैतिक अधोगती यावर स्त्रियांना ग्रामपंचायतीकडून काही मदत मिळणं मलातरी अशक्य वाटतं. स्त्रियांनी आणि नैतिकतेची चाड असणार्‍या सर्व समाजघटकांनी आता याविरोधात अत्यंत तीव्र लढा उभारणं अत्यावश्यक आहे. स्वातंत्र्यापासून आपण जे सामाजिक विकासाचे मॉडेल स्वीकारले आहे त्यात स्त्रियांचा विचार देवी असा न होता एक मनुष्य एवढाच होणार. राजकारण्यांना मतं हवी आहेत त्यामुळे ते असं करत आहेत आणि माध्यमांना पैसा हवा आहे जो स्त्रियांच्या वाढत्या क्रयशक्तीमधून मिळतो. या आयपिलसारख्या कंपन्या स्त्रियांकडून पैसे मिळवण्यासाठी कोणत्याही थराला जाऊ शकतात. या राजकीय आणि आर्थिक साम्राज्यांना धक्का द्यायचा असेल तर तीव्र लढ्याला पर्याय नाही. कांदा संस्थानातली ही अनैतिकतेची काळी जादूस्थानं नष्ट करण्यासाठी शक्ती आणायची कुठून?, असा उद्विग्न प्रश्न श्री. de बंग यांनी विचारला.

अमेरिकेत होत असलेल्या अध्यक्षीय निवडणूकीच्या पार्श्वभूमीवर आज कांदा संस्थानात पत्रकार परिषद घेण्यात आली. परिषद संबोधित करण्यासाठी कांदा संस्थानातील एकमेव अमेरिका-रिटर्ण्ड, श्रेष्ठ सामाजिक कार्यकर्ते श्री. de बंग यांना बोलवण्यात आले होते. निवडणूकीच्या निकालासंदर्भात श्री. de बंग यांनी समाधान व्यक्त केले. कांदा संस्थानातील गरोदर पालकांसाठी, विशेषतः स्त्रियांच्या सम्यक आरोग्यासाठी श्री. de बंग व्यायामशाळा आणि कार्यशाळा चालवतात. त्यांच्या मार्गदर्शनामुळे अनेक स्त्रियांनी प्रसूतीदरम्यान फायदा झाल्याचे नोंदवले आहे.