SHIP OF THESEUS

सर्वप्रथम ऐसीअक्षरेवर स्वागत
समीक्षा आवडली.

मलाही चित्रपट अतिशय आवडला.
तुम्हाला न आवडलेल्या गोष्टींविषयी माझे मतः
१) Continuity च्या चुका - हे टाळता आलं असतं. कारण ती प्राथमिक गोष्ट आहे
>> याचे प्रसंग फारसे लक्षात आले नाहित. पण तसे दोष असल्यास सहमत व्हावे लागेल (व्यनी मधून तसे काही प्रसंग सांगता आले तर अधिक उत्तम)
२) मैत्रेयाचॆ गोष्ट फार लांबली आहे . तिची लांबी कमी करता आली असती .
>> गोष्ट लांबली असे वाटले नाहि पण चित्रपटाला मध्यंतर नको होता असे वाटले.

बाकी बेडपॅनच्या अतिवास्त्ववादी चित्रणाबद्दल सहमत. बाकी दोन प्रसंङ असल्याने लय बिघडल्यासारखी अजिबात वाटली नाही.

बाकी या चित्रपटाविषयी येथील चिंजंनी करून दिलेला परिचय आणि त्यावरील चर्चा इथे वाचता येईल

या चित्रपटाबद्द्ल लिहिलेलं वाचते आहे तस तसं हा चित्रपट बघावा असं वाटतय. पण अशा चित्रपटांबद्द्ल मझ्या मनात थोडी धाकधूक असतेच.
धोबीघाट हा सिनेमा पहिल्या दहा बारा मिनिटांपुढे बघणं अशक्य झालं होतं. हा चित्रपट गोष्टींमुळे रंजक असावा त्यामानानी.

चिंज ह्यांनी अगदी अलीकडेच http://aisiakshare.com/node/1936 येथे ह्याच चित्रपटाविषयी लिहिले आहे आणि त्यावर बर्‍याच प्रतिक्रियाहि आल्या आहेत. हा आणि तो धागा एकत्रित वाचावे अशी सूचना.

समिक्षा आवडली. एकदम मुद्देसुद लिहीलीय.
चित्रपट पाहीला नाही पण जेवढं वाचलय त्यावरुन काव्यात्मक आहे असं वाटतय, तीन कथांमधे तीन ऋतूंचा वापर वगैरे...
अवांतर: मला धोबीघाट आवडलेला.

>>१) Continuity च्या चुका - हे टाळता आलं असतं. कारण ती प्राथमिक गोष्ट आहे<<

चुका काय होत्या?

>>२) मैत्रेयाचॆ गोष्ट फार लांबली आहे . तिची लांबी कमी करता आली असती .<<

हे सापेक्ष आहे. त्या गोष्टीची प्रकृती पाहता तिची नैसर्गिक लय संथच असावी असं वाटलं. त्यामुळे ती लांबी खटकली नाही. वर ऋषिकेशनं म्हटल्याप्रमाणे मध्यंतरामुळे तसं वाटलं असणंही शक्य आहे. मी आर्काइव्हमध्ये पाहिलेला आणि परदेशी महोत्सवांत दाखवलेला चित्रपट सलग होता. पॉपकॉर्न हादडण्यासाठी त्यात मध्यंतर घुसडलं असावं.

>>अ) नवीन आपल्या आजीला लघवी करण्या साठी Bedpan देतो तो प्रसंग - उगीचच (अती) वास्तववादी करण्याचा खटाटोप वाटला .<<

हा प्रसंग फार रोचक पद्धतीनं घेतला आहे असं मला वाटलं. त्याचं कारण -
प्रसंगाची पार्श्वभूमी - नवीनला 'पैशाशिवाय दुसरं काही सुचत नाही' असं आजीनं चारचौघांसोबत म्हणणं.
संवाद – दुखावलेला नवीन आजीकडे तक्रार करतो. आजी-आई-तो ह्या सगळ्यांची इतकी वर्षं साचलेली भडास त्यातून निघते. म्हणजे एक उत्सर्जन समोर दिसतं ते शरीराचं आणि एक मनातलं. मनातल्या उत्सर्जनाचा केंद्रबिंदू 'इतरांसाठी काही करणं आणि स्वत:चीच काळजी घेणं ह्यापैकी काय योग्य?' ह्याभोवती फिरत राहतो.

हे सर्व संवादात चालू असताना नवीनला आजीची अडचण न सांगता कळते आणि तिला तो अडचणीतून सोडवतोही. आजीचं सर्व करताना तो अतिशय सहज असतो. म्हणजे घृणाही दाखवत नाही, आणि आपण इतर कुणासाठी काही तरी महान सेवा वगैरे करतो आहोत असा आवेशही दाखवत नाही. हा सहजपणा त्याच्या व्यक्तिमत्वाची कळ आहे. तो फार काही आयुष्याबद्दल तत्त्वचिंतन वगैरे करत नसेल असा, म्हणजे आधीच्या कथांमधल्या आलिया, चार्वाक, किंवा मैत्रेय ह्यांच्यापेक्षा वेगळा आहे. आणि तरीही हे त्याचं नैसर्गिक वागणं अतिशय हृद्य आहे. हा प्रसंग नसता, तर त्याचं नंतरचं वर्तन आणि शेवटी आजीचं त्याला समजावणं ह्यांची संगत पुरेशी लागली नसती. आणि हे खास भारतीय आहे. म्हणजे चार बुकं न शिकलेल्या एखाद्या साध्या माणसापाशी जे शहाणपण असतं त्याचा तो प्रत्यय आहे.

>>ब) मैत्रेयाला अनेक वेळा अनेक लोकेशन्स मध्ये चालतांना दाखवलं आहे- हे नेत्रसुखद असलं तरी एकंदर लय बिघडते असं वाटतं .<<

नेत्रसुखद असणं ही सिनेमाच्या आशयासाठी मूलत: चांगली (किंवा वाईटही) गोष्ट नाही. प्रश्न हा आहे की चित्रचौकटीमधून काही भाव किंवा आशय व्यक्त होतो का?

उनपावसाची तमा न करता चालत राहणारा मैत्रेय आपली मतं आणि आपल्या भूमिकेवर ठाम आहे. आणि तरीही तो शांत नाही, तर कशाच्या तरी शोधात आहे. कधी त्याची द्विधा मन:स्थिती दाखवण्यासाठी ह्या चित्रचौकटी उपयोगी पडतात (उदा : पाईपमधून जातानाची चौकट); तर कधी तो निसर्गापुढे आणि तंत्रज्ञानापुढे किती खुजा होतो ते दाखवतात (उदा : पवनचक्क्यांखालून जातानाची चौकट). तर कधी इतरांची चाल त्याच्या तत्त्वभूमिकेला छेदते (मायक्रोस्कोपखालचे आदिजीव आणि ते त्याच्या शरीरातसुद्धा आहेत ही जाणीव). ग्राफिटी, शहरातला बकालपणा अशा घटकांमधून हेच दिसत राहतं की त्याच्या परिसरात असलेल्या आणि पर्यायानं आधुनिक जीवनाचा अविभाज्य भाग असलेल्या अनेक गोष्टींचा त्यानं पुरेसा विचारच केलेला नाही. (त्याच्या शरीरात असलेले आणि आधुनिक ज्ञानामुळे दिसू लागलेले जंतूसुद्धा त्याच्या त्रुटी त्याला दाखवतात.) हे सगळं तो ज्या वातावरणातून चालत असतो त्याद्वारे सूचित केलेलं आहे. त्यात आधुनिक शहर येतं आणि निसर्गदेखील येतो. त्याची ही तगमग शेवटी एका म्हाताऱ्यानं विचारलेल्या प्रश्नाला त्यानं दिलेल्या उत्तरातून व्यक्त होते. (रहस्यभेद सुरू - प्रश्न : आत्मा आहे की नाही? उत्तर : माहीत नाही. - रहस्यभेद समाप्त) तत्त्वज्ञानात इतकी पायपीट करूनही मैत्रेयाला उत्तर मिळत नाही. उलट एवढ्या पायपिटीनंतर तो जिथे पोहोचतो (त्याचा आजार आणि त्यातून उद्भवणारी परिस्थिती) त्यामुळे त्याच्या पंथातल्या श्रद्धेविषयीच त्याच्या मनात साशंकता निर्माण होते.

>>क) शंकर ला शोधण्या साठी केलेली बकाल वस्तीतली वणवण देखील थोडी कमी दाखवली असती तरी चाललं असतं - कारण पुन्हा एकंदरीत लय बिघडते .
<<

इथेही पुन्हा वरचाच चित्रचौकटीचा मुद्दा लागू होतो. आयुष्याविषयी काही गहन हाती लागायला हवं तर प्रवास आवश्यक – मग तो तुमच्या मनातला असो की बाहेरचा. दृश्यभाषेमध्ये आणि साहित्यामध्येसुद्धा हा प्रवास बाह्य घटकांतून दाखवण्याची पध्दत आहे - अगदी युलिसिस, राम, पांडव अशा सगळ्या कथा काढून पाहा. (पाहा - रोड मूव्ही - एक सशक्त, अभिजात विधा - भाग १, भाग २). इथेही दिग्दर्शक तेच करतो. बकाल झोपडपट्टीतला प्रवास आणि मग इतर प्रगत, पाश्चात्य देशांच्या तुलनेतही कमालीचा प्रगत असणाऱ्या स्वीडनमधला प्रवास ह्या सगळ्या दिव्यांतून पार पडल्यानंतर नवीनला काही तरी गवसणार असतं (रहस्यभेद सुरू - ते त्याला शेवटी आजीजवळ मिळतं - रहस्यभेद समाप्त). हा प्रवासच अंतर्मुख करतो. त्यामुळे तो हृद्यही आहे, आणि त्यामुळे तो कळीचाही आहे.

चित्रपट बघितलेला नसल्यामुळे धागा आणि प्रतिसाद वाचन टाळत होते. पण आता वाचलाच आहे तर दुसरी सबब शोधावी लागेल. आमच्यापर्यंत हा चित्रपट पोहोचण्यासाठी बहुतेक अजून काही महिने लागतील, तोपर्यंत या चर्चेचे तपशील बहुतेकसे विस्मरणात गेले असतील.

एकंदर या संबंधातली चर्चा वाचून चित्रपट चुकवण्याचा प्रश्नच येत नाही.