लहान मुलांशी निगडीत प्रश्न

प्रत्येकाने काय करावे हा अत्यंत वैयक्तीक प्रश्न आहे. खरंतर यावर लिहावं का? असा विचार करत होतो. पण इतका चर्चा विषय टाकलाच आहे तर फारतर मी काय करतो याची झलक देऊ शकतो.

१. मी मुलगी झाल्यापासून ऑफीसात संध्याकाळी ६ नंतर थांबायची वेळ महिन्यातून एखाद-दोनच्या वर येऊ देत नाही. अर्थात त्यासाठी सकाळी ८:३० ला ऑफीसात असतो. तसेही ऑफिस हा माझा आर्थिक मिळकतीचा मार्ग आहे. आणि त्याला तितकेच महत्त्व आहे. माझी पत्नीही ऑफीसला जाते. तीही संध्याकाळी ६ पर्यंत घरी येते.

१ब. जी कामे आउटसोर्स करता येतात ती केली आहेत. जसे भांडी घासणे, कचरा/लादी पुसणे, गाड्या धुणे, संध्याकाळच्या पोळ्या, भाजीची पूर्वतयारी (फक्त चिराचिरी वगैरे - भाजीची चव घरगुती आवडत असल्याने भाजी घरीच बनवली जाते) वगैरे कामे आउटसोर्स आहेत. त्यामुळे मुलीला अधिक वेळ देता येतो + थकणे कमी होते.

१कः मी व मुलगी दोघेही सकाळी ५:३० / ६:०० ला उठतो (ती सात/साडेसात वाजता व मी दहा वाजत झोपतो). तिला दिला जाणारा सकाळचा वेळ सगळ्यात क्वालिटी वेळ असतो हे निरिक्षण.

१डः शनिवार-रविवार फक्त कुटुंबाला असतात. ऑनलाईन जाणेही टाळतो. भाजी-बाजारात मुलीला घेऊन जातो. मॉलमध्ये जाणे अगदीच वर्ज्य! त्यापेक्षा तिला एखाद्या चित्र प्रदर्शनाला, प्राण्यांच्या झू मध्ये, कधी जवळच्या चर्चमधे मास ऐकायला, कधी जवळच्या मंदीरातील सकाळच्या किर्तनाला, कधी समोरच्या टेकडीवर, कधी तलावाच्या काठी, कधी नातेवाईक/मित्रमंडळींच्या घरी घेऊन जातो. हा विकांताला तिच्याबरोबर जाणारा वेळ माझा प्राणवायु आहे.

२. माझी मुलगी ६ महिन्यांची असल्यापासून भरपूर मुले (३०+) असलेल्या पाळणाघरांत सोडतो -आजी आजोबाच सोडतात नी घेऊन येतात. (तिचे आजी-आजोबा घरीच असतात, तरीही.) मुले चार लोकांत उत्तम मिसळतात + आपल्याला आराम मिळतो + माझ्या आई-वडिलांना दुपारची शांत झोप मिळते + मी व बायको एकत्र सुट्टी काढून/वर्क फ्रॉम होम घेऊन व तिला पाळणाघरात सोडून चित्रपट बघणे/नाटके बघणे/भरपूर गप्पा मारणे करू शकतो.

२बः घरी भर्पूर लोकांचे येणे जाणे आहे. माझे व पत्नीचे अनेक नातेवाईक, मित्र, मैत्रिणी, त्यांची कुटुंबेच्या कुटुंबे अनेकदा घरी येतात / मूड असेल तर रहातात (आम्ही घरी नसु तर त्यांचे ते जेवणही करून घेतात - खातात ;) ) त्यामुळे विविध वयाच्या अनेक व्यक्तींसोबत वावरायची/मिसळायची मुलीला आपोआप सवय होते.

३. मुलगी ६ महिन्यांची असल्यापासून 'पुस्तक' हे तिचे सर्वात आवडते खेळणे आहे. दर आठवड्याला किमान एक तरी पुस्तक आणतो. भरपूर चित्रांचे, विविध शैलीतल्या चित्रांचे, कधी फोटोंचे, कधी कॉमिक्स. तिला त्यातील कथा कळत नाही पण आता (पावणेदोन वर्षाची आहे) बरीचशी चित्रे कसली आहेत/ पात्रे काय करत आहेत हे ती बोबड्या बोलात सांगु शकते. मला विविध गोष्टींचे निरिक्षण करायची सवय आहे. ते तिच्यासमोर प्रकटपणे करतो. जसे नुसते "चिऊ/काऊ" न करता ते कबुतर बघ, ती साळुंकी बघ पासून तो "वेडाराघु" बघ सांगायचो. आता ती किमान १० वेगवेगळे पक्षी कधी ओळखते/ कधी विसरते. १५एक प्राणी सहज ओळखते. १०-१२ बडबडगीतांचे शेवटचे शब्द रिपिट करते.

४. मुलीला कार्टून बघायची आवड आहे. पण ते टिव्हीवर न दाखवता ऑनलाईन दरवेळी वेगवेगळ्या अ‍ॅनिमेशन कंपन्यांनी तयार केलेली गाणी-गोष्टी दाखवतो. मुलांच्या मेंदूत प्रतिमा/चित्रे यांची विविधता ठसावी + एकाच प्रतिमेच्या/हिरोच्या मागे लागणे टळावे हा उद्देश.

५. विकत घेतलेले मोठाले गेम्स शुन्य. काही भेट मिळालियेत तितकीच. त्यापेक्षा क्ले, लेगो सारखे क्युब्ज, हार्मोनियम, पिपाणी, एक डमरू, मोराचे/कावळ्याचे/कबुतराचे/चिमणीचे वगैरे पिसे, रोजची ताजी फुले, खडूचे रंग, वॉटर कल्रर्स, पेन्सिल कलर्स, (कधी पाण्यात कुंकु/कधी हळद/कधी बुक्का घालून केलेले घरगुती रंग), आदल्या दिवशी खालून वेचलेले दगड/फांद्या/काटक्या/माती इत्यादी गोष्तींसोबत ती तासनतास खेळाते.

६. सध्या मुलीला ओरडायचे वय नाही. मात्र तिला योग्य तो मेसेज देण्यासाठी "चांदोमामा, घड्याळ, बाहुली वगैरे तिच्या मित्रांना ओरडा खावा लागतो" ;)

७. घरात कोणाचीच (कोणाही एकाची) सत्ता चालत नाही. अर्थात तिचीही नाही!

आणि सर्वात महत्त्वाचे
८. जमेल+रुचेल्+परवडेल तितकी मुलांची काळजी घेतो. काळजी 'करत' बसत नाही :)

तुमचा मुलगा इतर मुलांसारखाच नॉर्मल आहे.

>>त्याला थोडा थोडा अटेंशन डेफिसिटचा त्रास आहे. पण त्याला आवडणार्‍या गोष्टींत (गेम्स, भीम, मॅगी) मधे त्याला जगाचे भान नसते.

त्याला अटेंशन डेफिसिटचा त्रास नाही तर तो ज्या गोष्टींमधे अटेंशन देऊ शकतो अशा फार थोड्या गोष्टी तुम्हाला माहित आहेत, त्याची अनेक छंदांशी ओळख करुन द्या, तुमचा त्याच्यासाठीचा अटेंशन स्पॅन वाढवा.

>>मी त्याला रागावतच नाही म्हणून क्वचित आवाज किंचिंतही वाढला कि तो घाबरून जातो. हे कसे हाताळावे?

आवाज वाढवू नका. एवढेच.

>>पाल्यासोबत जास्त वेळ देण्यासाठी काय करता येईल?

त्याचा फोनफ्रेंड बना, त्याच्या डेली-रुटिनचा तुम्ही एक भाग असणे गरजेचे आहे.

>>त्याने बरोबर वाचावे अशी माझी अपेक्षा नसते. फक्त काय वाचत आहे हे लक्षात ठेवावे हे अपेक्षित आहे.

लक्षात ठेवण्याची अपेक्षा अवास्तव आहे, त्याला वाचु द्या, त्या गोष्टींचे संदर्भ तुम्ही त्याला रोजच्या आयुष्यात देत रहा. त्यातली रंजकता त्याला सापडली कि लक्षात रहाण्याची प्रक्रिया सहजगत्या घडेल. फक्त त्याने वाचत रहावे ह्यासाठी त्याच्या आसपासचे वातावरण तसे हवे.

>>मग तो इतर मुलांत कसा मिसळेल असे मला वाटते. त्याला खेळते ठेवण्यासाठी काय करावे लागेल.

त्याला तसे मित्र मिळतील असे वातावरण हवे, त्यानंतर त्याला आवडले तर तो खेळेल अथवा खेळणार नाही. वातावरण उपलब्ध करुन देण्याची जबाबदारी तुमची.

>>माझा आणि त्याचा विकडेला संबंध फार कमी (काळ) येतो.

हे बदला. हे अनिवार्य असल्यास परिस्थिती स्विकारा असे सांगेन.

तुमच्या अपेक्षांचे प्रत्यक्ष सादरीकरण कमी करा, पण अप्रत्यक्षरित्या त्याला विविध प्रकारचे वातावरण उपलब्ध होईल हि काळजी घ्या असे सुचवेन.

"अटेन्शन डेफिसीट" चा त्रास आहे का हे फक्त "ट्रेन्ड प्रोफेशनल" सांगू शकेल अर्थात डॉक्टर. मी अनेक लोकांना स्वतःच्या "अर्धवट" ज्ञानाने इतरांना लेबलींग करताना पाहीलेले आहे. आणि त्याची मनस्वी चीड आहे.

" ...त्याच्यासाठी काही नाही हे पाहून त्याने रागाने मला बिलिंग काउंटरवर एक गुद्दाच घातला. (मग) त्याला एक स्वस्तातला टॅब घेतला/घेऊन द्यावा लागला....."- हे खटकलं. घेउन द्यावा लागला?? त्याला नवं खेळणं हवं असणं साहजिकच आहे. पण त्याचबरोबर "बाबाला गुद्दा मारून (किंवा दुसर्‍या प्रकारचं अकांडतांडव करून) उपयोग नाहि" हे त्याला कळणं पण आवश्यक आहे.

एखादि गोष्ट करणं चूक कि बरोबर हे त्याला आत्ता तुमच्याकडूनच कळणार. "मी रागावलो तर तो घाबरतो" म्हणून आत्ता रागावला नाहित त्याला तर पुढे त्याचंच नुकसान होणारे. अर्थात 'रागावणं आवश्यक आहे' म्हणजे ओरडणं, फटके/धपाटे मारणं, खायला-प्यायला न देणं नव्हे. "टाईम आउट" फार उपयोगी पडतो. "आरडाओरडा केलास, फेकाफेकी केलीस तर हा खेळ मिळणार नाहि" एव्हढं (सहसा) पुरतं. अर्थात व्यक्ति तितक्या प्रकृती. माझ्या मुलाना हे उपाय पुरले म्हणजे सगळ्यानाच चालतील असं नव्हे. पण करून पहा असं जरूर सांगेन.

बुजगावण्याशी खेळत होता - उत्तम. त्याची कल्पनाशक्ति वापरेल असे खेळ आणून द्या. आणि त्याच्याबरोबर खेळण्याचा, त्याच्याबरोबर वेळ घालवण्याचा जिवापाड प्रयत्न करा. "चल मोगँबोची गोष्ट करूया - एक वाक्य तू आणि एक वाक्य मी", "मला आत्ता खोलीत काळी/निमुळती वस्तू दिसत्येय. ओळख कुठली?", "आज दुपारी लेगो (तत्सम) सेटने काय करूया तू आणि मी?", "चल अग्गोबाई/ढग्गोबाई CD लाउन नाचूया दोघे जणं", "आपण वेगवेगळ्या बिया लावुया छोट्या कुंड्यातनं, या चार तुझ्या त्या चार माझ्या, तू काय लावणारेस?", "मी आता थोडा वेळ ईशान्य होतो, तू आई हो आणि आई आता बाबा बनणारे" अशी खूप खूप धमाल करा त्याच्याबरोबर. शेवटचा प्रकार जरूर करा. मुलं आपलं किती निरिक्षण करतात बघून थक्क व्हाल!!

"......बहुतेक प्रत्येक मुलाचे शारीरिक मानसिक वय वेगवेगळ्या गतीने वाढते असे असावे. .........." प्रश्नच नाहि - नाहितर छापाचे गणपती होतील ना सगळे!

मला लेट लतीफ मुलाचा अनुभव नाहि^* पण माझा असा मुलगा असता तर;
- "चाचणी करून ठरवता येईल का की या मुलाची आत्ता शाळा सुरू करता येईल की एक-दोन वर्ष थांबावं?" ते बघीन. लगेच मित्राना/नातेवाईकाना नाहि विचारणार (पुढचे मुद्दे वाचा कारणासाठी). आत्ता नेटवर शोधाशोध, ऐसीवर विचारणा वगैरे प्रकार वापरेन.
- आत्ता मागे ठेवला आणि नंतर त्याने एकदम घोडदैड सुरू केलीन तर एक वर्ष वर ढकलता येईल ना हेही विचारून ठेवेन. आत्ता लेट लतीफ आहे पण म्हणजे नेहेमीच लेट असेल कशावरून? "लेट ब्लूमर्स" पण असतात.
- समजा हा विसाव्या वर्षी नाहि बाविसाव्या वर्षी ग्रॅज्युअट झाला तर काहिहि फरक पडत नाहि. थोडक्यात नेहेमीची शैक्षणिक पातळी इतर मुलांपेक्षा एक-दोन वर्ष उशीरा गाठलीन तर so what? मुलावर आवाक्यापेक्षा जास्त भार टाकण्यापेक्षा हे बरं नाहि का? हे मला स्वतःला नक्कि पटलंय ना तपासून बघेन. माझी भूमिका, माझे हे विचार लिहून ठेवेन. वर्ष-सहा महिन्याने कसोटिचा क्षण येईल तेव्हा मी योग्य निर्णय घेतला आहे हे मला 'पुराव्याने कळायला' आणि ठाम रहायला याचा उपयोग होईल.
- हा मुद्दा बायकोला/आई-वडिलाना पटलाय का? ज्यांचा रोजच्या जीवनातला सहभाग खूप आहे ते पण या बाबतीत माझ्या बरोबर असलेले बरे. अगदी एकमत नाहि पण विरोध तरी नको.
- त्याला जर खरंच एक-दोन वर्ष मागे ठेवला तर मित्र/नातेवाईक "अरे अरूणच्या मुलाचा म्हणे प्रॉब्लेम आहे काहितरी", "दिसायला नीट दिसतो हो पण", "अहो, तो घरी आला कि जरा लक्ष ठेवा हां." छाप आचरट/अस्थानी/विवेकशून्य/उठळ/क्रूर शेरेबाजी / वागणूक दाखवतील. त्याचा मला कसा बंदोबस्त करता येईल त्याचा विचार करेन.

हे माझे वैयक्तिक विचार. आत्ता काय ठरवाल त्यावर ईशान्यची पुढची काही वर्ष अवलंबून आहेत. त्रिशंकू अवस्थेत रहाण्यापेक्षा काय तो निर्णय आत्ताच घ्यायला तुम्हाला मदत व्हावी या ईच्छेने लिहिलंय ईतकंच.

* - काहिसा अनुभव आहे. माझ्या धाकट्या मुलीचा जन्मदिवस शालेय वर्षापेक्षा दिड महीना उशीरा. त्यामुळे ती मागे पडेल का, वर्गात नेहेमी तिला सगळे त्रास देतील का, दगदग झेपेल का हे प्रश्न आम्हालाही पडले होते. पण तिच्या बालवर्गाच्या शिक्षिकेने सांगितलं की "मी तिला एक वर्ष पाहत्येय. ती व्यवस्थित शिकेल. मागे ठेवलीत तर कदाचित तिला पुरेसं चॅलेंजिंग वाटणार नाहि. सुरू करा आत्ताच. वाटलंच तर पुढच्या वर्षी ब्रेक घ्या". त्यानुसार सुरू केली शाळा नी जमलं सगळं. पण त्या शिक्षिकेने इतक्या स्पष्ट शब्दात सांगितलं नसतं तर "पुढच्या वर्षी हिला शाळेत घालायची, आत्ता नाही"
हे आमचं पक्कं झालं होतं.

ईशान्य ६ वर्षांचा म्हणजे तसा लहानच आहे. त्याचा अटेंशन स्पॅन कमी असणं सहाजिक आहे, पण तरीही हे प्रयोग करून बघा.

१. त्याच्याबरोबर कुठलीही अक्टिवीटी करायच्या आधी, त्याचे लक्ष तपासून बघा. मी त्यासाठी मुलांबरोबर मेमरी गेम्स खेळते. उदा. काही आकडे म्हणून(३,९,५,३,४) त्यांना ते माझ्यानंतर त्याच क्रमाने म्हणायला सांगते किंवा इतर काही पॅटर्न्स(टाळी, चुटकी वाजवणे इ.) त्यांना माझ्यानंतर तंतोतंत तसेच करा असे सांगते. ते लक्षपूर्वक ऐकत आहेत असे दिसले, तरच पुढे कामाची बात करते.

२. मुलांशी बोलताना त्यांच्या डोळ्यांना डोळे भिडवून बोलावे. ते तुमच्याकडे बघून बोलत नसतील, तर त्यांचे लक्ष नाही आहे असे खुशाल समजावे. काही अपवाद अर्थातच असतात. ADHD, Autistic मुलांना हे कठीण असतं.

३. अटेन्शन डेफिसीट असल्याची शंका असेल, तर एकावेळी १० मिनीटांपेक्षा जास्त वेळाचे काम करण्याची अपेक्षा करू नये. दोन नावडीच्या कामांमधे एका आवडत्या कामाचा ब्रेक द्यावा. १० मिनीटेही अधिक वाटत असतील, तर ५ मिनीटांनीच सुरुवात करा.

४. अटेन्शन डेफिसीट असल्याची शंका असेल, तर शांत, कमी वर्दळीच्या ठिकाणी काम करायला बसवावे. अगदी घरातल्या फ्रि़जच्या, ट्युबलाईटच्या आवाजानेही मुले विचलीत होऊ शकतात. कामाच्या जागी खेळणी किंवा इतर आकर्षणे नसावीत.

५. गोष्ट वाचून झाल्यावर परत एकदा गोष्ट तोंडी आठवून पहावी. मुलाला '५ wh' (what, when, where, who, why) प्रश्न विचारावेत.

सध्या घाईत आहे, पण सवड मिळाल्यास अधिक लिहीन.

धन्यवाद अरुण जोशी ह्या धाग्याबद्दल! मी देखील १.५ वर्षांपुर्वीच 'बाबा' म्हणुन 'प्रमोट' झालो आणि हि नविन जवाबदारी वाटते तितकी सोप्पी नाहि हे जाणवतय आणि असे अनेक प्रश्न मलाही पडतात. पण ह्या धाग्याच्या निमित्ताने बरेच माहितीपुर्ण प्रतिसाद वाचायला मिळाले ज्याचा मला नक्किच फायदा होईल माझी हि नविन जवाबदारी पेलायला.

सध्यातरी माझा एक साधा प्रश्न आहे... माझा मुलगा दिड वर्षाचा आहे, त्याला अजुन बोलता येत नाही आणि बोललेलं निट समजत नाहि... अश्या वेळी तो विनाकारण रडत असेल, हट्टं करत असेल , एखादी गोष्ट करु नको तरी करत असेल (आर्थात काही 'करु नको' हे माझं सांगणच त्याला कळत नसेल :( ) तर ह्या परीस्थीतीत आपण चिडचिड न करता कसे वागावे? कदाचित तो जे वागतोय ते त्याच्या वयाच्या मनाने योग्य किंवा अपेक्षीत असेल आणि मलाच सगळं व्यवस्थीत हवंय म्हणुन चिडचिड होते असेल.

मी त्याला रागावलो की तो घाबरतो आणि शांत बसतो, पण हे चुकीचं आहे ... मला त्याच्या मनात माझ्या बद्दल अशी कुठलीही भिती घालायची नाहिये... कधी कधी तो इतका कांगावा करतो की मी त्याला फटकेही (हलके) देतो - फार guilty वाटतं मला नंतर पण पुन्हा असं घडलं की मी तेच करतो :( .. सध्या मी असा विचार करतो की नाहितरी त्याला काहि कळतच नाहि (नसावं) मी त्याला मारतो त्याबद्दल ... मोठा झाला समजायला लागलं की मग न मारता/चिडता त्याला समजावून सांगत जाउ. पण मुळातच हे माझं वागणं थांबवायचं आहे मला... गरज मलाच बदलण्याची आहे आणि मी पुर्ण "positive" आहे, त्यासाठी कृपया इथल्या अनुभवी आणि जाणकार मंडळींनी मला मार्गदर्शन करावे.

(माझ्या मराठी अशुद्धलेखनाबद्दल माफी)

लहान मुलाला आईचे दूध मुळीच नाही मिळाले तर त्याचे (बालपणानंतर, १० वर्षांनी) काही परिणाम उरतात का?
असतील तर ते टाळताही येतात का?

ईशान्य जेव्हा लिहितो तेव्हा तास-दोन तास गृहपाठ केल्यावर त्याच्या बोटावर पेन्सिल पकडण्याच्या जागी स्वेलिंग होते. हळूहळू तो भाग राठ होण्याची वाट पाहावी का? (या संदर्भात) वाईट म्हणजे वरून त्याला तासन तास स्क्रिबलिंग करण्याची सवय आहे. काही उपाय?

लेख उडत उडत वाचला.
पण
>>
मी स्वतः dvd player घेतला आणि त्याच्यासाठी काही नाही हे पाहून त्याने रागाने मला बिलिंग काउंटरवर एक गुद्दाच घातला. (मग) त्याला एक स्वस्तातला टॅब घेतला/घेऊन द्यावा लागला.

हे वाचल्यावर, त्याने गुद्दे घातलेत,
मला दुसरंच काही घालावं वाटू लागलं.

६ वर्षे? गुद्दे? अन त्यासाठी 'स्वस्तातला' टॅब? = ६-८ हजार रुपये?
वावावा!

चाईल्ड रिअरिंग, डीलेड ग्रॅटिफिकेशन, जौद्या.

तुमच्या दिवट्यांना तुम्ही किती मातवणार ते तुमच्या खिसापाकिटावर अवलंबून असते हेच खरे.. खिशातल्या नोटा मेंदूतली सारासारविचारबुद्धी गहाण टाकायला लावतात हेही खरेच.

अवांतरः अनेक डॉक्टरांची मुले अत्यंत बिघडलेली पाहिली आहेत. सिंपल रीझन. आईबाप दोघे नोटा छापतात, अन मुलांना कडेवर घेऊन फिरण्याचे काम बहुतेकदा कंपाऊंडर लोक करत असतात.

१. माझा मुलगा ईशान्य पेक्षा थोडासा लहान आहे. मलाही आधी वाटत होते कि माझ्या मुलाला कदाचित 'attention deficit' चा प्रोब्लेम आहे कि काय. त्याच्या शाळेत बोलून बघितले तेंव्हा टीचर म्हणाली कि मुलांच्या वयाप्रमाणे त्यांचा 'attention span' असतो उदा: ४ वर्ष वय - ४ मिनटे , ६ वर्ष वय - ६ मिनिटे span. हे कदाचित अयोग्य वाटेल. पण असा विचार करून बघा. ह्याचा अर्थ असा कि एखादा खेळ किंवा एखादी activity सहाव्या वर्षी ६ मिनिटे इतका मिनिमम वेळ करू शकला नाही तर त्याकडे गंभीरपणे बघावे. तसेच अशा मुलांच्या बाबतीत एखादी गोष्ट सतत २ तास करून घेण्याऐवजी २ तासात ३-४ activities करून घ्याव्यात. आणि एखादी गोष्ट उदा: एखादे spelling ३-४ वेळा एकाच दमात लिहायला सांगण्या ऐवजी वेगवेगळ्या वेळी एकेकदा/दोनदा लिहायला सांगावे.
२. मुलांबरोबर वेळ देत येत नाही हे माझेही दुखः आहे. पण मी सतत माझ्या नोकरी आणि घरच्या कामांना मोड देऊन जास्तीत जास्त वेळ मुलांबरोबर घालवायचा प्रयत्न करते. त्यासाठी मुले उठायच्या आधी सकाळी लवकर उठून स्वयंपाक आणि मुले झोपल्यानंतर मागचे आवरणे/कुणाला फोन/इतर आवश्यक कामे आणि नवर्याबरोबर गप्पा. आमच्या दोघांच्या नोकर्या घरापासून जवळ आहेत त्यामुळे घरी तसे लवकर पोचतो. क्वचित घरून काम करावे लागले तर मुले झोपायच्या वेळी स्वताची झोप कमी करूनच करतो. कदाचित तुमच्या बाबतीत तुम्ही ऑफिसचे थोडेसे काम घरी आणून करू शकत असाल तर घरी लवकर पोहोचाल आणि मुलाबरोबर वेळ जास्त देऊ शकाल.
मी साधारणपणे घरांमध्ये हे बघितलय कि आई मुलाला आधी भरवते आणि मग आई वडील नंतर जेवायला बसतात. आमच्या घरी आम्ही सगळे मुद्दाम एकत्र जेवायला बसतो. सुरुवातीला मुल थोडे कमी खाईल, तुम्हा दोघांना बोलायला मिळणार नाही, पण मुलाला तुमच्याबरोबर जेवायला बसायचा आनंद खूप मोठा असेल. जेवताना त्याच्या अभ्यासाचे विषय मात्र टाळावेत.
मुलांशी वेळ देत येत नाही म्हणून मुलांना वेगवेगळी कितीही खेळणी आणून दिली तरी कमीच पडतील, शेवटी मुलांबरोबर वेळ घालवणे हाच मुलांच्या वाढीचा सर्वोत्तम मार्ग आहे. मुले समोर असली कि आम्ही आवर्जून फोन उचलत नाही, उगीच मोबाईल वर सर्फिंग करणे/sms करणे टाळतो, tv बंद ठेवतो. फक्त वीकेंड हि tv ची ठरलेली वेळ.
३. वर ह्रिशिकेश ह्यांनी सांगितलेल्या बर्याच गोष्टी आम्ही घरी करण्याचा प्रयत्न करतो. त्यात अजून एक म्हणजे ज्यांची मुले आमच्या मुलांच्या वयाची आहेत, त्यांच्याशी मैत्री वाढवून 'play dates' arrange करतो. थोडेसे स्वार्थी वाटेल, पण मुलांच्या सुखासाठी करतो. त्यातल्या त्यात ज्यांच्या पालकांशी आपली बरी मैत्री होऊ शकते अशा पालकांना मित्र बनवतो .
४. ईशान्यला शाळेत मैदानी खेळ नाहीत का? तसे नसेल तर त्याला विकेंड ला swimming, gym मध्ये घालुन बघा. म्हणजे त्याची शारीरिक वाढ योग्य होईल. शक्य असल्यास तुम्हीही सहभागी व्हा.
५. घरच्या कामात त्याला involve करून बघा. मुलांकडून थोडीफार कामे करून घेतली आणि त्यांची पाठ थोपटली कि त्यांना खूप बरे वाटते, आपणही ह्या घराचा एक अहेम हिस्सा आहोत हि भावना त्यांना खूप मोलाची वाटते.

ह्या सगळ्या 'rat race' मुळे मुलांची कल्पनाशक्ती कुठे लयाला जात नाही न ह्याचा सतत विचार करा. शेवटी तो grades छान मिळवेल पण आयुष्यात जगण्यासाठी तेच पूरक नाही ना!

त्याने रागाने मला बिलिंग काउंटरवर एक गुद्दाच घातला. (मग) त्याला एक स्वस्तातला टॅब घेतला/घेऊन द्यावा लागला.

६ वर्षाच्या मूलाला राग येण्यात खरच काही आश्चर्य नाही पण त्यानंतर टॅब घेऊन देणे हे नक्कीच आश्चर्यकारक (माफ करा पण मुर्खपणाचं )वाटत.किमान त्यावेळी तरी त्याला तो देऊच नये. यामुळे मुलांना मोठ झाल्यावर "नाही" ऐकायची सवय राहत नाही आणि त्याचे परिणाम भीषण होऊ शकतात.

आजकाल काही foreign author पुस्तकं वाचून पालक/शिक्षक ,मुलांनी काही चूक केली तरीही त्यांना रागावू नये आणि परत त्यांनी काही चांगल काम केल्यास त्यांची स्तुती करावी, बक्षीस द्यावे अस काहीस वागतांना दिसतात(तुम्ही अस वागता म्हणायच नाहीये मला). माझ्या सदद्विवेक बुद्धीला हे बिलकुल पटत नाही.
पुस्तकं वाचण्यात काही हरकत नाही पण जशीच्या तशी आपल्या संस्कृतीत adopt करण्यात नक्कीच हरकत आहे.
स्तुती करावी तर रागवावं सुद्धा , बक्षीस द्यावे तर शिक्षा( अर्थात मिरची ची धुणी द्यावी असं नाही ) पण करावी.

आम्ही लहान असताना तिर्थरूपांची ऐपत नव्हती म्हणून काही इच्छा पूर्ण करू शकलो नाही सो आज मी माझ्या मुलाच्या इच्छा अतृप्त ठेवणारचं नाही( होऊ द्या खर्च) वेगेरे विचार मुलांच्या मानसिक वाढीसाठी फार घातक वाटतात.

आपल्यला एकच वेळी एखादी गोष्ट बरोबर आणि चूक दोन्ही वाटत असेल तर त्यावर (म्हणजेच आपल्या स्वतःच्या conflict आणि looking good factor वर सुद्धा) काम करावे. उदाहरण टॅब घेतला/घेऊन द्यावा लागला.

चुकिच्या ठि़काणी प्रतिसाद दिला होता

अरुणजोशी, वरील वर्णनावरून इशान्यच्या बाबतीत दोन महत्त्वाच्या गोष्टी मला प्रकर्षाने जाणवल्या, आणि त्या दोन्ही त्याच्यावर अवलंबून नसून त्याच्या पालकांवर अवलंबून आहेत.
१) झोपः सहा वर्षाच्या मुलाला रोज साडेसात तास झोप पुरत नाही. (अहो मलाही आठ ते साडेआठ तास झोप लागते.) सुटीच्या दिवशी तो तब्बल अकरा तास झोपतो. अकरा! ह्यातला थोडा भाग आदल्या दिवशीची झोप भरून काढण्याचा असला तरी दररोज किमान दहा तास झोप त्याच्या मेंदूला आवश्यक आहे.
माझ्या मुलाला ( सहाच वर्षाचा आहे) अगदी बाळ असल्यापासूनच लवकर झोपायला आवडत नसे. बालवाडीत दुपारची शाळा असे. त्यामुळे ते चालून गेले. शाळेत जायला लागला तेव्हा साडेसात वाजता बस येत असे. त्यामुळे लवकर उठणे भाग पडे. पण सकाळी झोप कमी झाली तरी रात्री लवकर झोपायची मुळीच इच्छा नसे. येन केन प्रकारे दिवस ताणत बसायचा. आम्हाला वाटले, तो तरीही आपणहूनच लवकर झोपत नसेल तर त्याचा अर्थ त्याला पुरेशी झोप मिळते आहे. आश्चर्याची गोष्ट म्हणजे त्यावेळच्या त्याच्या डॉक्टरांनीही सांगितले की, कदाचित त्याची झोपच कमी असेल, काळजी करू नका. पण ते तसे नव्हते. त्याच्या शरीराला तेवढी झोप पुरत नसे, पण खेळत राहण्याच्या लालचीने तो रात्री जागत बसे. वर्गशिक्षिका सांगत, हा वर्गात नुसता बसून राहतो, मरगळलेला असतो, गोष्टी खूपदा सांगाव्या लागतात इ. आम्ही मुलांच्या समुपदेशिकेचा सल्ला घेतला. त्याप्रमाणे, त्याची रात्रीची झोप किमान दहा तास होईल अशा बेताने त्याला झोपवू लागलो. झोप जास्त होऊ लागल्यावर त्याची मरगळ गेली आणि लक्ष केंद्रित करणे जमू लागले.
अर्थात, लवकर झोपायला लावणे मुळीच सोपे नाही. तोंड धुणे, कपडे बदलणे, पुस्तक/ गोष्ट, इतर वेळकाढूपणा हे सर्व आटोपून साडेआठला झोपायचे तर आठ वाजता झोपायला न्यावे लागते. जेवण, अभ्यास, खेळ, दूरदर्शन इ सर्व त्या प्रमाणात आधी उरकावे लागते. इतक्या आधी जेवणाची सवय नसल्याने आम्हालाही ते थोडे अवघड गेले, पण आता तो आधी जेवतो. आईबापांना नंतर जेवायचे असले तरी जेवणाच्या टेबलावर थोडा वेळ एकत्र बसून गप्पा मारल्या जातात.
आपण हा झोपेचा प्रयोग जरूर करून बघावा अशी कळकळीची विनंती आहे.

२) सहा वर्षाच्या मुलाचा हात तास दोन तास अभ्यास करून दुखतो ह्यात नवल काय? मोठ्या मुलाचाही दुखेल. मी मुंबईतल्या अतिशय नामवंत शाळेत शिक्षण घेतले. वरच्या इयत्तंमध्येदेखील आम्हाला दररोज दोन तास गृहपाठ नसे. मुळात एवढ्या लहान मुलाने इतका वेळ घरचा अभ्यास करावा अशी अपेक्षाच मला रास्त वाटत नाही. १५ ते २५ मिनिटांपेक्षा जास्त अभ्यास असू नये. तो अभ्यासही एकाच वेळी पुरा करणे जमत नसेल तर दोन वेळात विभागून करून घ्यावा. (वरील सानिया यांचा प्रतिसाद बघावा ) इशान्यवर शाळा आणि/किंवा पालकांकडून फार जास्त अपेक्षाचे ओझे टाकले जात आहेत की काय असे वाटत आहे.