अरुणराव, का जगायचं?

प्रश्न का जगायचं हा नाही. हा प्रश्न सोडवण्यास विज्ञान अधिक समर्थ कि धर्म हा आहे.

विज्ञान मला रेणूसंच मानते. मी मला त्याहून काही अधिक मानतो. ही कल्पना धर्माच्या जवळ जाते. विज्ञान मला काय चांगले काय वाईट ते सांगत नाही. चांगले वागावे ही पूर्णतः माझी धर्मप्रेरणा आहे.
स्वभावतः मी भयंकर अश्रद्ध माणूस आहे. विज्ञानावर माझी तितकीच अश्रद्धा आहे जितकी धर्मावर. जीवन कशासाठी जगावेचे उत्तर विज्ञान देतच नाही. मूळात आम्ही का (कशासाठी नव्हे) आहोत याचेच उत्तर देत नाही. १०^-३४ वा सेकंद आणि पुढचा इतिहास, तो ही खेचून ताणून मांडलेला. म्हणून मी कशासाठी जगावे याचे उत्तर नेहमी स्वतःत शोधतो, ते कमी पडले तर धर्मात शोधतो.

ऋ: मूळ धाग्यावरील माहितीपर लेखनाशी अवांतर उपचर्चा या नव्या चर्चाविषयाशी समांतर वाटल्याने इथे हलवत आहे. नव्या चर्चाविषयाबद्दल आभार मनोब!

मुळात रेणूंना विचारच करता येत नाही.

प्राणी रेणूंपासूनच बनले आहेत. व्हायरस हे रेणूच असतात, त्यांचे जीवन पाहिले तर रेणू विचार करतात कि नाही याबद्दल प्रश्न निर्माण होतो.

ऊर्जा नष्ट होत नाही, ती एका प्रकारातून दुसऱ्या प्रकारात रूपांतरीत होते.

उर्जेचे वस्तुमानात रुपांतर होते.

(प्रोपेन किंवा जो कोणता वायू सिलेंडर-नळातून येतो तो)

पी एन जी नसेल तर ५०% प्रोपेन आणि ५०% ब्युटेन

बर्फात पाण्याचे रेणू हालचाल करत नाहीत.

जागच्या जागी हालचाल करत असतात.

गरम, थंड या सगळ्या अशा संवेदना आहेत. भौतिक (आणि रसायनशास्त्रात) या संकल्पना नाहीत.

सापेक्षता दाखवायला हे शब्द तिथेही वापरले जातात.

केल्व्हीन - कोणताही अणू किंवा रेणू -२७३ अंश से (उणे दोनशे त्र्याहात्तर से) या तापमानाला गोठतो. म्हणजे अणू-रेणूंची हालचाल संपूर्णपणे थांबते.

असं म्हणतात. हे तापमान अजून कधी गाठलं गेलं नाही. शक्यही नाही, कारण तसे करण्यासाठी त्यापेक्षा थंड पदार्थ संपर्कात यायला लागतो आणि असा ० डीग्री केल्विन पेक्षा थंड पदार्थ नसतोच.

देव, धर्म आणि चर्चाचा माणसाच्या आयुष्यावर असणारा पगडा कमी करायला सुरूवात करणाऱ्यांपैकी एक गॅलिलेओ गॅलिली. त्याची आज ३७२ वी पुण्यतिथी. त्याच्या स्मृतिला हा पॉप्युलर सायन्सचा लेख अर्पण.

सूर्याला पृथ्वीच्या केंद्राशी मानत, दुर्बिणीतून जग पाहत जीवन जगता येत नाही. त्या करिता चर्चच लागते. गॅलिलिओशी चर्च वागले ते चूकच पण चर्चचे इतर सर्व तत्त्वज्ञान चूक आहे असा जावईशोध कोणी काढू नये. आणि तांत्रिकदृष्ट्या विश्वाच्या केंद्रभागी सूर्य आहे हा गॅलिलिओचा शोधही चूकच आहे.

आधुनिक मानवजात गेली एक लाख वर्षे (इथे शास्त्रज्ञांचे मतभेद आहेत, पण एक लाखाखाली कुणीही म्हणत नाही ) अस्तित्वात आहे, पहिली ९८००० वर्षे, चर्च वा देव नसताना वाढली, पोळली, मेली, वाढली, पुन्हा पोळली, जगली, तगली, एकमेकांना मारलं, खून केले, बलात्कार केले, चोऱ्या केल्या, कत्तली केल्या, शिकारी केल्या, शिकार झाली, लहान पोरं मारली, साथीच्या रोगात मेली........
देवानं घंटा काही केल नाही, वरून शांतपणे बघत होता, पहिली ९८००० वर्षे... हा कसला देव... विनाश स्वस्थपणे पाहणारा, शक्य असूनही कत्तली, बलात्कार न रोखणारा, सर्वशक्तीमान, सर्वसाक्षी असून हे सगळं चवीनं पाहाणारा.. 'विकृतच'

नागालँडमधे जिथे लोक आपला पारंपारिक धर्म पाळतात, तिथे ० बलात्कार, आज, २०१३ मधे देखिल, होतात. त्यांना तो कंसेप्टच माहित नाही. त्यांना आधुनिकतेचा स्पर्शच झालेला नाही. ( शिवाय ते लोक आजही नागडे असतात. नागा हा शब्द नंगा शब्दापासून आला आहे.)

तुम्ही मांडलेला इतिहास सपेशल खोटा आहे. तुम्ही १००० लोकांचे सँपल पॉपूलेशन घ्या आणि किती % लोकांवर कोणकोणते अन्याय ९८००० वर्षे झाले ते सांगा.
मी त्या हिशेबाने मानवजात किती लोकसंख्येची होईल ते सांगतो. १००त एक बाई जाळली/मारली तर जे असंतुलन येते त्याने ११००० वर्षांत मानवजास्त नष्ट होते. तुम्ही दिलेले सगळे एफेक्ट्स एकत्र लावून मला population dynamics पाहायचे आहे. मलाही मज्जा घ्यायची आहे.

आणि अचानक... २ हजार वर्षापूर्वी, देव म्हणाला, च्यायला हे थांबवलं पाहिजे, मानवाला काहीतरी फ्रेमवर्क दिलं पाहिजे.

मानवतेचं यश आपण लोकसंख्या वाढीत मोजता का? जास्त लोक म्हणजे जास्त आनंद? म्हणजे लोकसंख्या याच दराने वाढत गेली तर खरं. उद्या जर लोकसंख्या घटली, घटू लागली तर विज्ञानाचे अपयश? आज पृथ्व्वीचे जे हाल आहेत ते आपल्याला योग्य वाटतात का? मानव किती असावेत आणि त्यांचे जीवनमान कसे असावे याबद्दल आपले काय मत आहे. दर तीस-चाळीस वर्षांनी दुप्पट होणारे मानव स्कँडीनेविअन जीवनशैली जगू लागावेत का?

कुणाला द्यावं बरं.. चीनी लोकाना कि सिंधूच्या खोऱ्यात कुठे, लिहायवाचायला शिकलेत, समाजव्यवस्था जरा बरी आहे... नको नको..
मग कुठल्यातरी वाळवंटात, एक अडाणी, भटका माणूस पकडून दिव्य संदेश दिला. ज्याला तो संदेश पुढे नीट पास ऑन करणंही पुढचे तीनशे वर्ष जमलं नाही, आणि मग तुमचं ते तथाकथीत 'फ्रेमवर्क' अस्तित्वात आलं.
कळतंय का काही???, हे विकृत देवाचं विकृत फ्रेमवर्क नाकारण्यातच शाहाणपणा आहे..

मी अगोदर ही म्हणालो आहे. Official position to official position आणि ground reality to ground reality अशी तुलना करा. कोणत्या धर्माची वाईट वागा अशी शिकवण आहे? विज्ञानाची काय शिकवण आहे - तुमचे जीन्स क्रिमिनल असतात - तुम्ही नाही. ही आदर्श शिकवण आहे?
विज्ञानाचे जो राडा केला आहे त्यापुढे धर्माचा राडा नगण्य आहे.

आता तुमचा असा दावा असेल कि हे फ्रेमवर्क देवानं दिलं नाही, तर आपला वादच उरत नाही

मी धर्म म्हणजे विज्ञानबाह्य समाजाचे वर्तन म्हणतोय. ते कूणीही देवो.

देव अथवा धर्म जे काही फ्रेमवर्क देत असेल त्यात मुळात खूप घाण आणि अंतर्विरोध भरलेला आहे, सरासरी मानवजातीला धर्मातील ९८% वाईट भाग बाजूला काढून, २ टक्के धर्माशिवायही चांगलाच असणारा भाग बाजूला काढता येत नाही. ह्या फ्रेमवर्कच्या ९८% भागाचे तोटे पदोपदी दिसत असताना, धर्मावर आधारीत आयुष्य जागून, बेसिक मॉरेलीटी नावाचा भागच नाहीसा झालेली माणसे पदोपदी दिसतात. बर उर्वरीत दोन टक्केही काही धर्माची मक्तेदारी नाहीच, तो कुठल्याही फ्रेमवर्क मध्ये चांगला भाग आहेच. मग कसले फ्रेमवर्क देतो धर्म???

धर्माशिवायचा चांगला भाग म्हणणे मोठे चालूगिरी आहे. म्हणजे तुम्हाला जसं ते (सॉरी हे) बिग बँगेचं पार्टीकल फु़कट मिळालं तसं सगळ अन्य सद्वर्तन फुकट मिळालं.

>>विज्ञानाची काय शिकवण आहे - तुमचे जीन्स क्रिमिनल असतात - तुम्ही नाही. ही आदर्श शिकवण आहे?

असं विज्ञानानं खरंच सांगितलं आहे का?

धर्म आपण होऊन वाईट गोष्टी सहसा प्रिस्क्राइब करत नाही हे (कदाचित) खरे म्हणता येईल. पण धर्म आसपास घडत असलेल्या 'इन्स्टिट्युशनलाइज्ड' (एकट्या दुकट्या माणसाच्या वाईटपणाला नाही पण काही गटांच्या) वाईट गोष्टींना समर्थन देतो. उदाहरणार्थ पती कसाही असला तरी तो पूज्य वगैरे. किंवा कधीकधी वाईट गोष्टीची जबाबदारी व्हिक्टिमवर टाकतो. (उदा. तू अपंग, रोगी आहेस कारण तू मागच्या जन्मी पाप केले असणार- हे पाप केले होते की नाही हे व्हेरिफाय करण्याची कुठलीच सोय नाही). किंवा आज वाईट कृत्यांना शिक्षा होत नाही त्याबद्दल पुढच्या जन्मीचा/ कयामतच्या दिवसाचा वायदा करतो (पुन्हा हा वायदा पाळला गेला की नाही याचे कुठलेच व्हेरिफिक्शन शक्य नसते).

विज्ञान (सध्या ज्ञात असलेल्या) फॅक्ट सांगते. उदा देवीची लस टोचल्यावर देवी येत नाहीत हे तथ्य सांगते. मास स्केलवर अश्या लशीची टोचणी करावी की नाही याचे रेकमेंडेशन विज्ञान देत नाही. विजेच्या तारेला हात लागला तर काय होईल ते विज्ञान सांगते. तसेच त्यावर कोणते आवरण घातले तर धोका टळेल हे सांगते. तारेवर आवरण घालावे की नाही हा आर्थिक निर्णय असतो. त्याचे रेकमेंडेशन विज्ञान देत नाही. धोक्याचा शक्यतेचा हिशेब करून रेल्वेच्या ओव्हरहेड तारा उघड्याच ठेवण्याचा निर्णय रेल्वे अधिकारी घेतात.

तंबाखूचा धूर हुंगून नशा करण्याचा शोध विज्ञानाने लावलेला नाही. त्याचे दुष्परिणाम काय होतात ते विज्ञानाने शोधून सांगितले. परत या दुष्परिणामांच्या कारणाने तंबाखूवर बंधी घालावी की नाही हे विज्ञान रेकमेंड करत नाहीत. पण तो निर्णय घ्यायला विज्ञान सहाय्यभूत होते.

बहुतेक लोकांना फारसा विचार न करता "काय करावे" हे सांगणारा कोणीतरी हवा असतो. विज्ञान अशी उत्तरे सांगत नाही; धर्म (या नावाखाली येणार्‍या खूपशा गोष्टी) अनेकदा सांगतो. म्हणून खूपश्या लोकांना विज्ञानापेक्षा धर्म बरा वाटतो.

असं विज्ञानानं खरंच सांगितलं आहे का?

http://www.sciencedaily.com/releases/2012/01/120125151841.htm
इथे किती प्रमाणात जीन्स आणि किती प्रमाणात पर्यावरण गुन्हेगारी वृत्तीस जबाबदार असते यावरचे वैज्ञानिक संशोधन आहे. आणि जेनेटिक टक्का अस्वस्थ करणारा आहे. कसं आहे, विज्ञान जो पर्यंत मानवाच्या सामाजिक गोष्टीबद्दल काही बोलत नाही तोपर्यंत काही हरकत नाही, पण विज्ञान आणि मानव अशी जोडी लावली कि विचित्र केसेस बनतात.

संस्थागत धर्माबद्दल आपण बोलले आहात. आपण खुबीच अशी वापरली आहे कि विज्ञानावर दोष येऊच. बंदुक माणसाने चालवली, विज्ञानाने नाही, द्या धर्माला दोष असा पावित्रा आपण घेत आहात. विज्ञान म्हणजे निसर्ग का? विज्ञान म्हणजे संस्थागत विज्ञान. सारे शोध कसे कसे वापरायचे हे ठरवणारे मानव म्हणजे विज्ञान. जसे धर्म म्हणजे मानवतेपासून अलिप्त इश्वर नाही तसे विज्ञान म्हणजे मानवतेपासून अलिप्त निसर्ग नाही. शेवटी सगळी चर्चा मानवांच्या दोन संचांवर चाललेली आहे.

विज्ञान अशी उत्तरे सांगत नाही; धर्म (या नावाखाली येणार्‍या खूपशा गोष्टी) अनेकदा सांगतो. म्हणून खूपश्या लोकांना विज्ञानापेक्षा धर्म बरा वाटतो.

हे वाक्य धार्मिक लोकांबद्दल खरं आहे. पण जे नास्तिक आहेत त्यांच्याबद्दल नाही. त्यांना विज्ञानच सगळे सांगते. हे लोक वरचेवर वाढत आहेत ही चिंताजनक बाब आहे. जीवन का आणि कसे जगावे याचा संदर्भ समाजातून, धर्मातून घेतला पाहिजे.

उदाहरणार्थ पती कसाही असला तरी तो पूज्य वगैरे.

मला पुराणांचा अभ्यास नाही. रामायण, महाभारत माहित आहे. आपला पूज्य राम नको म्हणून जाऊ बोंबलत असताना सुद्धा खार खाऊन सीता जमिनीत गेली. द्रौपदीने आपल्या पतींची (तिला पणाला लावले, इ म्हणून) निर्भत्सना केली. कुठे गेली त्यांची पूज्यता? महाभारत आणि रामायण हे तर चक्क धर्मग्रंथ आहेत. साध्या कथा नाहीत. त्यात लेखकाचा मुख्य रोष सीता वा द्रौपदी वाईट असण्यावर नाही. धर्म जेव्हा म्हणतो 'कसा का असेना', तेव्हा इथेच मर्यादा आहेत, त्या दुर्लक्षूनच जर धर्मावर टीका करायची झाली तर अवघड आहे.

अरे हो, त्या पार्वतीने शंकराने (सख्ख्या नवर्‍याने) स्नानगृहामधे आल्याने कोण आकांडतांडव केले.
जिथे नवरे वाईट होते आणि बायका चांगल्या होत्या, तरीही बायका नवर्‍यांना पूजत होत्या अशी उदाहरणे असतील, पण मी दिलेली उदाहरणे देखिल कमी महत्त्वाची नाहीत. धर्माला एक अभिप्रेत अर्थ असतो.
स्त्री भावनिक दृष्ट्या नाजूक असते म्हणून तिने सांभाळून घ्यावे नाहीतर प्रत्येक गोष्टीवर काडीमोड होईल अशी धर्माची अपेक्षा असावी.

स्त्री भावनिक दृष्ट्या नाजूक असते म्हणून तिने सांभाळून घ्यावे नाहीतर प्रत्येक गोष्टीवर काडीमोड होईल अशी धर्माची अपेक्षा असावी.

मुद्दाम उपप्रतिसाद न लिहिता वेगळा प्रतिसाद लिहितोय, जेणेकरून चर्चा पुढे जाईल.. पण तुमच्या सर्व प्रश्नांना उत्तरे द्यायचा विचार आहे

>>नागालँडमधे जिथे लोक आपला पारंपारिक धर्म पाळतात, तिथे ० बलात्कार, आज, २०१३ मधे देखिल, होतात.

केवळ उदाहरण म्हणून, ऑक्सफोर्ड मध्ये एका वर्गात सगळे वैद्न्यानिक व नास्तिक आहेत, तिथे ० बलात्कार, आज, २०१३ मधे देखिल होतात.
ह्या लॉजिकला अंत नाही. हेच अजून पुढे न्यायचं तर, मी अजिबात पारंपारिक धर्म पाळत नाही, आणि मी बलात्कार करत नाही / केला नाही, केवळ म्हणूनच धर्म वाईट.
तुम्ही त्या नागा लोकांच्या धर्मावरून जगातल्या सगळ्या धर्मांची मोजणी करणार का?

>>त्यांना आधुनिकतेचा स्पर्शच झालेला नाही.

किती लोक सध्या उपचार ज्ञात असलेल्या विकारांनी, वा आरोग्याची योग्य काळजी न घेतल्याने मृत्यूमुखी पडतात.?

तुम्ही मांडलेला इतिहास सपेशल खोटा आहे. तुम्ही १००० लोकांचे सँपल पॉपूलेशन घ्या आणि किती % लोकांवर कोणकोणते अन्याय ९८००० वर्षे झाले ते सांगा.

अहो हे मी मांडलेलं नाही हो, जगातले सगळे मुल्लामौलवी, पोपकार्डीनल, रब्बाय आणि शंकराचार्य हेच ओरडून सांगताहेत. दोन हजार वर्षापूर्वी आमचा देव आला, त्यानं आमच्या प्रेषिताच्या कानात धर्म सांगितला, त्याने फ्रेमवर्क दिले म्हणून तसं वागा.
आता धर्मातच असं लिहिलेलं आहे ह्याला तुमचा विरोध असेल तर जरा सगळ्या धर्माचे धर्मग्रंथ एकदा काढून वाचा, एवढीच नम्र विनंती करेन..

मी त्या हिशेबाने मानवजात किती लोकसंख्येची होईल ते सांगतो. १००त एक बाई जाळली/मारली तर जे असंतुलन येते त्याने ११००० वर्षांत मानवजास्त नष्ट होते. तुम्ही दिलेले सगळे एफेक्ट्स एकत्र लावून मला population dynamics पाहायचे आहे. मलाही मज्जा घ्यायची आहे.

हे काहीच कळलं नाही, सगळे मेले अथवा सगळे जगले त्यानं देवधर्म कसा काय सिद्ध होतो..
ह्या गणिताचा आणि देव धर्म असण्याचा काहीच संबंध मला लागत नाही हे नोंदवतो.

मानवतेचं यश आपण लोकसंख्या वाढीत मोजता का? जास्त लोक म्हणजे जास्त आनंद? म्हणजे लोकसंख्या याच दराने वाढत गेली तर खरं. उद्या जर लोकसंख्या घटली, घटू लागली तर विज्ञानाचे अपयश?

हे सगळे निष्कर्ष तुमचे आहेत, मी यातील काहीही म्हणालो नाही. मी लोकसंख्या वाढीत मानवाचं यश मोजत नाही.

मानव किती असावेत आणि त्यांचे जीवनमान कसे असावे याबद्दल आपले काय मत आहे. दर तीस-चाळीस वर्षांनी दुप्पट होणारे मानव स्कँडीनेविअन जीवनशैली जगू लागावेत का?

मानव किती असावेत यामध्ये मला मत नाही. याबद्दल बहुतेक धर्मांची अगदी ठाम मते आहेत, पण ती मला मान्य नाहीत. माझा तुमच्या सभ्यपणावर आणि चांगुलपणावर विश्वास असल्यामुळे तुम्हालाही ती मते पटणार नाहीत याची मला खात्री आहे.
ती मते काय आहेत यावर एक मोठी वेगळी चर्चा करता येईल.
त्यांचे जीवनमान कसे असावे यावर मात्र मला ठाम मत आहे - यूएन च्या ह्युमन डेव्हलपमेंट इंडेक्सशी जुळणारी माझी मते आहेत. आपण गुगलून बघालच.

मी अगोदर ही म्हणालो आहे. Official position to official position आणि ground reality to ground reality अशी तुलना करा. कोणत्या धर्माची वाईट वागा अशी शिकवण आहे? विज्ञानाची काय शिकवण आहे - तुमचे जीन्स क्रिमिनल असतात - तुम्ही नाही. ही आदर्श शिकवण आहे?

धर्माची ओफ़िशिअल पोझिशन बहुतेक सर्व धार्मिक मंडळी "धर्मगुरु, धर्मग्रंथ व धर्माज्ञा प्रमाण आहे" अशी मानतात, तुमच्या मनात इतर काही आहे काय?
कोणत्या धर्माची वाईट वागा अशी शिकवण आहे? ह्यावर बहुतेक धर्मग्रंथ वाचून (अभ्यासून नव्हे) असे उत्तर आहे की सर्व धर्मग्रंथ वाईट वागा असेच शिकवतात. उदाहरणे अगदी सौम्य व वानगीदाखल घेतो, पण मुद्दा अजून पुरेसा कळला नसल्यास दिवसभर हा उद्योग केला तरी उदाहरणे मिळताच रहातील आणि ती याहीपेक्षा ऑफेन्सीव याची खात्री आहे.
बायबल - देवाला प्रसन्न करण्यासाठी तुमच्या मुलाचा बळी द्या, दुसऱ्या धर्मातील गुलाम ठेवण्याची तुम्हाला परवानगी आहे.
कुराण - तुमच्या देवावर विश्वास न ठेवणार्याची पत्नी तुम्ही हरण करा. स्त्री हि पुरुषाची संपत्ती आहे..
हिंदू - इथे थोडोशी अडचण आहे, मी एका ग्रंथातलं उदाहरण दिलं कि तुम्ही म्हणणार "छे, हा आमचा धर्मग्रंथ नाहीच मुळी" तस्मात, तुम्ही धर्मग्रंथ सांगा मी उदाहरणे देतो.
इत्यादी इत्यादी.

मी धर्म म्हणजे विज्ञानबाह्य समाजाचे वर्तन म्हणतोय. ते कूणीही देवो.

आता मला कळाले, अहो तुम्ही जो धर्म धरून चालताय, त्याला लोक धर्म मानत नाहीत मुळी. मी ज्या धर्माच्या व्याख्येबद्दल बोलतोय, तो धर्म देवाने सांगितलेला, धर्मग्रंथात लिहिलेला, धर्मगुरुनी समजावलेला, सर्वव्यापी असा आहे, मग त्यात विज्ञान असो अगर नसो. तुम्ही तुमच्या ह्या व्याख्येला कृपया दुसरा शब्द वापरा.
बायदवे धर्माची ही व्याख्या अत्यंत भोंगळ आहे असे निरीक्षण नोदवतो, अर्थात, धर्माच्या मूळ व्याख्येपेक्षा ही कमी घातक आहे हे मान्य करतोच.

धर्माशिवायचा चांगला भाग म्हणणे मोठे चालूगिरी आहे. म्हणजे तुम्हाला जसं ते (सॉरी हे) बिग बँगेचं पार्टीकल फु़कट मिळालं तसं सगळ अन्य सद्वर्तन फुकट मिळालं.

व्याख्या क्लीअर झाली कि पुढे बोलू शकतो. पण तरीही जाता जाता विचारतोच. मी धर्म मानत नाही, पण बलात्कारही करत नाही, मग आता हे चांगलं वर्तन, कुठल्याही धर्माशिवाय आहे हे तर मान्य. म्हणजे धर्माशिवाय चांगला भाग आहेच की..
आणि कित्येक धर्मग्रंथात तर बलात्कार कुणावर करावा याच्या याद्याच दिलेल्या आहेत. हा धर्म जर मी पाळायला लागलो, तर त्यापेक्षा मला मृत्यू मान्य आहे.

विज्ञान आणि धर्म या दोघांत काही ही फरक नाही. दोन्ही मायावी (नष्ट होणार्या) जगा कडे तटस्थ भावनेने पाहतात. शून्यातून निर्माण झालेले ब्रह्मांड शून्यात विलीन होणार दोन्ही मानतात.

मानवाने वेळोवेळी निर्माण केलेल्या रूढी आणि परंपरेला धर्म मानण्यामुळे जी गलफत त्या मुळे दोन्हीत विरोधीभास दिसून येते.

आपल्या ऋषी मुनींनी किंवा शंकराचार्यांनी कधीच म्हंटले नाही कि धर्म या या दिवीशी आला किंवा सृष्टीच्या निर्माण अमुक दिवशी झाला.

आपला धर्म एवढेच सांगतो: जो सर्व जीवांमध्ये परमेश्वराला पाहतो आणि कुणाशी ही द्वेष ठेवत नाही, सत्याचरण करतो तोच खरा धार्मिक.

का जगायचं याचं उत्तर डेस्परेटली शोधायचा प्रयत्न बरेच जण करतात. ती सगळीच ऊत्तरे रॅशनलायझेशन्स असतात.
आत्महत्या करण्याची भिती वाटते म्हणून जगायचं हे प्रामाणीक उत्तर आहे. पण उत्क्रांतीच्या सिद्धांतानुसार तेही सालं कारण आहे "उद्देश" नाही.

लोक अगोदर धर्मनेत्यांचे ऐकताना जसे डोके बाजूला ठेवत, तसे आज ते शास्त्रज्ञांचे ऐकताना ठेवत आहेत. हिस्टरी रेपिट्स.