डियर कोलटकर

प्रिय कोलटकर,
आज तुम्हाला हे पत्र लिहतो आहे तेव्हा वाट्तं तुम्हाला भेटायला हवं होतं. खूपदा तुमची कविता वाचतानाही असं वाट्त रहात पण काय करणार लौकिकाच्या अवकाशात आपल्याला एकमेकांना भेटायला एखादा संदर्भबिंदू लागतो ना जो निर्देशनाच्या अक्षावर स्थिरावू शकेल पण नाही गवसला तो.असो. पण तुमच्या कवितांमधून माझ्या मनात निर्माण झालेल्या प्रतिमेशी मी बोलत असतो अनेकदा. तसंही वास्तवातही परस्परांच्या निर्मित प्रतिमांसोबतच आपण व्यवहार करत असतो ना? त्या प्रतिमांसोबतच आपण संवाद साधत असतो ना ? आपण एकमेकांसमोर स्वतःला प्रोजेक्ट करत असतो वेगवेगळ्या रुपात अगदी बोलताना काही संदर्भ देताना. तेव्हा आपण त्या प्रतिमेच्या प्रस्तराखाली असणा-या माणसाशी संवाद साधतच नाही आणि तरीही तो संवाद आपण खरा मानतो आणि आता आपला संवाद मात्र काल्पनिक, नाही का ? संदर्भचौकट आणि गृहीतकं बदलली की याच्या अगदी उलट होऊ शकतं किंवा आणखी काही वेगळं होऊ शकतं. चौथ्या मितीत स्थित्यंतर होऊ शकतं किंवा गवसू शकते अकरावी दिशा. शक्यतांच्या लिपीतलं अक्षरं किती अनंत आहेत ! आणि म्हणूनच स्वतःचं आभाळ शोधून चाचपडून खात्री करुन घ्यायला वाव आहे.यात एक नितांत देखणी अतर्क्यता आहे मला वाटते आणि म्हणूनच जगणं सुंदर आहे !
असो. तर आपला हा संवाद काल्पनिक/खरा या वादात मी अडकत नाही. काहीही नामाभिधान असो. कोणतीही संज्ञा असो. तसंही हा संज्ञा वितळण्याचा काळ. अंतर्विरोधाच्या सार्वत्रिकतेचा आणि त्या अंतर्विरोधाच्या ठळक मूर्त होण्याच्या या बहुरंगी काळात चकवेच चकवे! त्यात न फसता तुमच्यापर्यंत पोहोचणे कठीण होते तरीही मार्ग काढत काढत आलो तुमच्यापर्यंत. तुमच्या वेळेवर तुमचे स्वामित्व हे खरेच पण तुम्ही माझ्यासोबत थोडा वेळ द्याल या आशेने आलो तुमच्यापर्यंत.
शाळा-कॉलेजात फारसे कधी भेटला नाहीत तुम्ही. असेच अवांतर भटकताना भिजकी वही सापडली तुमची आणि डबडबलेल्या डोळ्यात आसमंत ब्लर्र झाला सर. फारसे कळाले नाही. दंतकथांचे दैवतकथांचे संदर्भ कळाले नाहीत पण तरीही हरवत गेलो. ‘शेवटचा अश्रू’ ही भिजक्या वहीतली कविता मी थांबलो पहिल्यांदा वाचले तेव्हा वाटले उगाच फाफटपसारा आहे हा. पुन्हा वाचले नि लक्षात आले की हे तर आधुनिक पसायदान आहे. ढ्साळांच्या ‘माण्सानं’ या कवितेची आठवण झाली. ‘मी’च्या वेलांटीचा फास सुटल्याशिवाय हे पसायदान म्हणता येत नाही पण तुम्ही ते म्हणू शकलात कारण तुम्ही त्यापल्याड पोहोचला होता. मला पुन्हा आठवण झाली तुमची.
आणि आज अचानक….
असे घडले की मला पुन्हा तुमची आठवण आली. वाटले तुम्हाला भेटण्यापूर्वी /तुमची ओळख करुन देताना परवाना घ्यावा लागणार. क्षणभर परकेपणा वाटला मला. मग वाटले अकारण भावनिक झालोय मी. अकारण की सकारण/ तार्किक की आतार्किक, ठाऊक नाही पण मला आठवलं तुम्ही म्हटला होतात-
ही वही कोरडी ठेवू नकोस
ती वही भिजण्याची इच्छा तुम्ही व्यक्त केली होतीत. अक्षरं विरघळावीत.तिचा लगदा व्हावा.
नदीकाठचं गवत खाणा-या म्हशीच्या दुधात तिचा अंश सापडावा,अशी इच्छा तुम्ही व्यक्त केली होतीत; पण वही भिजूच नये अशी व्यवस्था केली असावं असं वाटावं अशी सारी अवस्था.(ज्यांनी असं केलं तेही तुमच्यावर नितांत प्रेम करतात सर) तुमच्या भिजक्या वहीची मालकी सांगू पाहताहेत काहीजण आणि तुम्ही तर विरघळून जाण्याच्या गोष्टी करत होता सर. समष्टीसमवेत तल्लीन होऊन जाण्याच्या. तादात्म्य होण्याच्या. आणि आज तुमच्यावरचा आमचा स्वामित्वहक्कच आम्ही गमावून बसलोत की काय, असे वाटले. जास्तच सेंटी झालो ना कोलटकर ? स्वभावच आहे. सेंटी झालो ना की कवितेशिवाय पर्याय उरत नाही डोळे पुसण्यासाठी. मी लिहिले –
“पॅंडोराच्या पेटीचंही
त्यांनी पेटंट घ्यावं
सांगावं अश्रूंवरही स्वामित्व…
मातीनं हुसकावून लावावं झाडांना
उखडून टाकावं समूळ
पुरवू नयेत प्राणतत्वं…
आई बापांनी मागावी
पोरांची कॉपीराइट
बेवारस कोर्टानं द्यावा
यथेच्छ निकाल ;
पण
पोरांनी लावूच नये
या नैमित्तिक प्रकाशकाचं नाव !”
मी ऐकले की तुम्ही बरेच काही लिहिले आहे पण ते प्रकाशात येत नाही कारण आम्हा मराठी वाचकांची परिपक्वता नाही , हे खरे का ?मला वाटतं राहिलं कोलटकर, लौकिकानं किती गृहीतकांच एक मोठं जाळं निर्माण केलंय. एक कालसुसंगत धागा असल्याचे भासवत किती बनचुकेपणानं विणलंय. कवितेतल्या गप्पा कवितेतल्याच असतात त्यापलिकडे काहीच नसते का हो ? असं सार्त्रसारखं बीइंग फॉर इट्सेल्फ असतं का हे ? मला कळत नाही. मला दोषारोपही करायचे नाहीत. मला आकळून घ्यायचंय हे सारं . असण्या नसण्याची सीमारेषेच्या अस्तित्वाची विचारपूस करायची होती इतकचं. व्यवहार तर मलाही कळतो. नव्वदनंतर जन्मलेल्या प्रत्येक जीवाला अपरिहार्यपणे समजूनच घ्यावा लागतो; पण खरं सांगू कोलटकर समष्टीसोबत कम्पॅटिबल होता येत नाही. त्याचंच दुःख अनिवार…. ‘वामांगी’मध्ये तुम्ही म्हटल्याप्रमाणं अठ्ठावीस युगाचं एकटेपण येतं कोलटकर. म्हणूनच तुमची आठवण आली.
डियर कोलटकर,
मिस यू
लव्ह यू !
शक्य झालंच तर भेटू कधीतरी एखाद्या अज्ञात अवकाश प्रतलावर….!
तुमचाच,
श्रीरंजन

(सदर लेख महाराष्ट्र टाइम्स संवाद या पुरवणीत दि. २२ डिसें २०१३ रोजी प्रकाशित झाला असून http://maharashtratimes.indiatimes.com/articleshow/27730702.cms या संकेतस्थळावर पाहता येईल. )