तत्र श्लोकचतुष्टयम्|

सर्व मतांत ६चे ग्रहण केलेले दिसते.
त्यातील दुसर्‍या चरणाचा अनुवाद जरा सारांशवत् केलेला आहे श्री. कोल्हटकरांनी!

वैधानिक चेतावणी भारिच ;)

अवांतर :-

बाकी दुष्यंत - शकुंतला कथा कैकदा मोठ्यांच्या वगैरे बोलण्यात येते. शालेय वयात ऐकली होती ; "हरवलेली अंगठी" वगैरे.
पण आमच्या ऐकण्यात आधी आलेली कथा भाल्तीच सोज्ज्वळीकरण केलेली होती.
कथेत शकुंतलेला दुष्यंत ओळखण्यास नकार देतो तेव्हा ती भयानक संतापते; लै गचाळ शिव्या देते; आजच्या आधुनिक वगिअरे स्त्रियांना
उच्चारायलाही खराब वाटेल अशा शब्दात त्याचा समाचार घेते हे नंतर समजलं.
म्हणजे कुठे ते थोर स्त्री स्वातंत्र्याचे सांस्कृतिक युग अन नंतर अवतरलेला घोर स्त्री पारतंत्र्याचा अंधःकार असे राहून राहून वाटले.
.
.
कुणाकडे त्या प्राचीन वगैरे शिव्यांचे तपशील आहेत काय ?
(वृषल ही एकच शिवी प्राचीन संदर्भातल्या संवादात ऐकू येते; बाकीच्या शिव्या ? )

वैधानिक चेतावणी भारिच ;)

अवांतर :-

बाकी दुष्यंत - शकुंतला कथा कैकदा मोठ्यांच्या वगैरे बोलण्यात येते. शालेय वयात ऐकली होती ; "हरवलेली अंगठी" वगैरे.
पण आमच्या ऐकण्यात आधी आलेली कथा भाल्तीच सोज्ज्वळीकरण केलेली होती.
कथेत शकुंतलेला दुष्यंत ओळखण्यास नकार देतो तेव्हा ती भयानक संतापते; लै गचाळ शिव्या देते; आजच्या आधुनिक वगिअरे स्त्रियांना
उच्चारायलाही खराब वाटेल अशा शब्दात त्याचा समाचार घेते हे नंतर समजलं.
म्हणजे कुठे ते थोर स्त्री स्वातंत्र्याचे सांस्कृतिक युग अन नंतर अवतरलेला घोर स्त्री पारतंत्र्याचा अंधःकार असे राहून राहून वाटले.
.
.
कुणाकडे त्या प्राचीन वगैरे शिव्यांचे तपशील आहेत काय ?
(वृषल ही एकच शिवी प्राचीन संदर्भातल्या संवादात ऐकू येते; बाकीच्या शिव्या ? )

आम्हांला शाळेत सांगितलेल्याप्रमाणे ते श्लोकचतुष्टयम् म्हणजे संच क्रमांक १ मधले ६-९-१६-१८ हे चार श्लोक. बाकी फारशी माहिती नाही.

"काव्येषु नाटकं रम्यं…. " हा श्लोक ऐकून पुष्कळांना माहीत असतो.  

मलाही माहित होताच, पण या चतुष्टयाबद्दल एकवाक्यता नाही हे मात्र माहित नव्हतं. पण तो कुणी रचलेला आहे, किंवा निदान कोणत्या काळातला आहे याबद्दल काही तर्क आहेत का?

वरची भाषांतरं वाचल्यानंतर माझी स्वत:ची पसंती सांगायची तर ती ६, ९, १०, ११ यांना आहे.

श्लोकचतुष्टयम् नक्की कुठले होते हे पहायची उत्सुकता लै म्हंजे लैच दिवसांपासून होती. ती पुरी केल्याबद्दल कोल्हटकर सरांना बहुत बहुत धन्यवाद!!!!

@राही - ६-९-१६-१९ ह्या क्रमातील क्र.१६ श्लोकचतुष्टयामध्ये गणला जाण्यायोग्य त्यात काही दिसत नाही. माझ्यासमोरील तो श्लोक प्राकृतात आहे आणि अन्य श्लोकांमधे दिसणारा अर्थगौरवहि त्यामध्ये नाही. शकुन्तलेची सखी अनसूया हिच्या तोंडी असलेल्या ह्या श्लोकाची संस्कृत छाया अशी आहे:

एषापि प्रियेण विना गमयति रजनीं विषाददीर्घतराम्।
गुर्वपि विरहदु:खमाशाबन्ध: साहयति॥
(प्रियकरापासून विलग असलेली अशी ही देखील विरहशोकामुळे लांब भासणारी रात्र काढत आहे. (तरीहि) आशाबन्ध हे तीव्र दु:ख तिच्याकडून सहन करवतो.)

(पाठभेदामुळे श्लोकांची क्रमसंख्या बदलून दुसरा कोठला श्लोक क्र.१६ म्हणून मोजला जाणे ही शक्यता विसरता येत नाही.

@मन - शिव शिव, संस्कृत विदग्ध लेखनात शिव्या सापडणे म्हणजे अग्निहोत्र धारण करणार्‍या ब्राह्मणाच्या घरी भोजनात सूकरमद्दव अथवा छागमांस वाढण्यासारखे आहे. शाकुन्तलातील ५ व्या अंकात राजसभेमध्ये शकुन्तलेचा स्वीकार करण्याचे दुष्यन्ताने नाकारल्यावर ती त्याच्याशी धिटाईने जी दोनचार वाक्ये बोलते त्यात तिने त्याला दिलेले सर्वात मोठे दूषण 'अनार्य' असे आहे.

वेणीसंहार नाटकामध्ये कर्ण आणि अश्वत्थामा ह्यांचा कलहप्रसंग तिसर्‍या अंकात आहे. त्यात ते एकमेकांना भरपूर लागट बोलतात. त्यातील शिव्या म्हणजे 'मूढ, भीरु, राधागर्भभारभूत, सूतापसद, वाचाट, वृथाशस्त्रग्रहणदुर्विदग्ध, आयुधानभिज्ञ, दुरात्मन्' इत्यादि. ह्या 'शिव्या' समजण्यासाठी शब्दकोष घेऊनच बसायला हवे!

या चार श्लोकांतल्या 'शुश्रूषस्व गुरून्' या श्लोकावर आधारित किंवा तसाच अर्थ असलेले एक जुने मराठी गीत आठवले. माणिक वर्मांनी गायलेले 'जा मुली, शकुंतले सासरी' हे ते गाणे.

हा धागा खोलण्यापूर्वी, कालच मी मुलाला इंग्रजीत दुष्यंत शकुंतला यांची कथा 365 Indian Mythology Stories(अ) मधून वाचून दाखवली. मलाच अगोदर कथा नीट माहीत नसल्याने एक एक वाक्य भाषांतर करताना ती खूलवून सांगू शकलो नाही. आजच हा धागा पाहिला आणि यातले कंटेंट कळले. आता -
१. दुर्वास ऋषिने तिला तू ज्याची आठवण करत आहेस तो (म्हणजे दुष्यंत) तूला विसरेल असा स्पष्ट शाप दिला असताना (आणि ती अंगठी प्रड्यऊस करू शकली नसताना, दुर्वास म्हणाला होता कि अंगठी दाखवली तर याददाश वापस आएगी) दुष्यंताला शिव्या, दुषणे का दिल्या? कि तिचा शापावर विश्वास नव्हता असे लिहिले आहे? नाटकात बेसिक लॉजिक पाहिजे ना?
२. बाकी कालिदासाचे जाऊ द्या. पण "रणरागीणींना वैधानिक चेतावणी" असे ज्याने स्वतः लिहिले आहे त्याने (म्हणजे धागालेखकाने) ही चूक फ्रेज निवडली आहे. कालिदासाने काही अनुचित लिहिलेच असेल तर रागीणी आणि राग दोहोंना राग यायला हवा. पैकी केवळ हा (कालिदास कृत अन्याय चव्हाट्यावर आणणे) स्त्रीयांचाच मुद्दा आहे असे अभिप्रेत असणे देखिल आरोपी के कटघरे मे खडा करने के लिए काफी है.
३. बाकी कालीदास पुरुषप्रधानवादी होता अशी सुचवणारी किती वाक्ये या धाग्यात (भाषांतरांत) आहेत? मला असे एकही वाइट वाटायसारखे वाक्य दिसले नाही म्हणून लिहितोय.
४. कालिदास बिचारा स्त्रीपिडित होता असे ऐकून आहे, याची झलक त्याच्या साहित्यावर पाहायला मिळते का?

श्लोक क्र. १७ वरही आधारित एक गाणे संगीत शाकुंतल नाटकात असावे असे वाटते. 'निग्रहानुग्रही दक्ष आम्ही जाण हे' असे त्याचे शब्द आहेत आणि हे गाणे कोणा ब्राह्मण कुमाराच्या तोंडी आहे. वसंतराव देशपांड्यांच्या 'मराठी नाट्यसंगीताची वाटचाल' या रेकॉर्ड मधे हे गाणे ऐकता येईल. मला सगळी अक्षरं आठवत नाहीत, कोणाला माहिती असल्यास इथे द्यावी. म्हणजे गाण्यात काही इतर श्लोकांचही भाषांतर केलंय की काय ते कळेल. बाकी गाणे झकासपैकी दरबारी कानड्यात बांधलेले आहे.