दिल्या घेतल्या वचनांची...
काही दिवसांपूर्वी बसमध्ये ‘आजचा दिवस शून्य अपघातांचा’ हे वाक्य लिहिलेलं वाचलं आणि अचानक लक्षात आलं, की ‘शून्य’ हे संख्यावाचक विशेषण वापरलं की त्याचे विशेष्य अनेकवचनात वापरले जाते.
हे नेहमीच होते असे नाही. जसे, काही बसेसमध्ये ‘आजचा दिवस शून्य अपघाताचा’ हे वाक्य मी वाचले आहे. परंतु जास्त करून शून्यचे विशेष्य
एकवचनात वापरले तर खटकते, असे माझ्या लक्षात आले.
उदा.
* आज शून्य मूल आले होते. (* चा अर्थ- हे वाक्य व्याकरणदृष्ट्या चुकीचे आहे)
आज शून्य मुले आली होती.
* मी आज शून्य पोळी खाल्ली.
मी आज शून्य पोळया खाल्ल्या.
सर्वसाधारणपणे, आपल्या डोक्यात अशी संकल्पना असते, की ‘अनेकवचन’ म्हणजे एकाहून अधिक संख्येच्या वस्तूंसाठी वापरले जाणारे वचन. परंतु, नीट विचार केला, तर ‘अनेक’ या शब्दाचा अर्थ ‘जे एक नाही ते’ असा होतो. त्यामुळे, त्यात ‘एकहून अधिक’ आणि ‘एकहून कमी’ हे दोन्ही भाग आले.
आता ‘अनेकवचन’ या पारिभाषिक शब्दाची व्याप्ती खरेच इतकी आहे का, ते पहायला हवे. यासाठी आपण शून्य ते एक यांच्यामधल्या संख्यावाचक विशेषणांचा विचार करू.
उदा.
आम्ही सर्वांनी मिळून पाव केक संपवला.
आम्ही सर्वांनी मिळून पाऊण केक संपवला.
याचा अर्थ असा, की शून्य आणि एक यांच्यामधले संख्यावाचक विशेषण असल्यास ते एकवचनी मानले जाते. पण ‘अर्धा’ ची गोष्टच वेगळी आहे.
आम्ही सर्वांनी मिळून अर्धा केक संपवला.
आम्ही सर्वांनी मिळून अर्धे केक संपवले.
आता इथे एक वेगळीच मजा समोर येते आहे. अर्धा या संख्यावाचक विशेषणाची विशेष्ये एकवचन आणि अनेकवचन दोन्हींत वापरता येत आहेत. परंतु, तसे करताना अर्थात फरक पडत आहे. या विशेषणाचे विशेष्य एकवचनी असल्यास, त्याचा अर्थ ‘एका वस्तूचा काही भाग’ असा होतो; तर तेच विशेष्य अनेकवचनी असल्यास, त्याचा अर्थ ‘अनेक नगांपैकी काही नग’ असा होतो. त्याचप्रमाणे, विशेष्याच्या वचनाबरोबर या विशेषणाचे वचनही बदलते, म्हणजेच ‘अर्धे’ चे ‘अर्धी’ होते. म्हणजे, अर्धे हे विशेषण एकाच वेळी ‘एक’ आणि ‘अनेक’ या दोन्हींत मोडते. परंतु तरीही इथे एक नियमितता आहे. ती अशी, की विशेष्याने बोधित होणारी वस्तू जर संख्येने एक (किंवा एका नगाचा काही भाग) असेल, तर ते विशेष्य एकवचनी असेल आणि जर त्याच वस्तुची संख्या एकाहून अधिक असेल, तर ते विशेष्य अनेकवचनी असेल. याचाच अर्थ असा, की ‘अर्धे’ हे विशेषण ‘एकवचनी’ आणि ‘अनेकवचनी’ असे दोन्ही असले, तरी त्याचे वचन हे ‘एक’ आणि ‘जे एक नाही ते’ या व्याख्यांनुसारच ठरते.
आता आपण ‘एक’ आणि ‘दोन’ यांच्यामधील संख्यावाचक विशेषणे घेऊया.
उदा.
दीड वाजला.
* दीड वाजले.
दीड पोळी खाल्ली.
* दीड पोळ्या खाल्ल्या.
* पावणेदोन वाजला.
पावणेदोन वाजले.
* पावणेदोन पोळी खाल्ली.
पावणेदोन पोळ्या खाल्ल्या.
म्हणजेच, दीड’ या विशेषणाचे विशेष्य केवळ एकवचनीच असू शकते; तर ‘पावणेदोन’ या विशेषणाचे विशेष्य मात्र केवळ अनेकवचनीच असते.
याचा अर्थ असा, की एकवचनाची व्याप्ती केवळ ‘एक’ पुरती मर्यादित नसून, ‘पाव’ ते ‘दीड’ इतकी आहे.
ह्म्म्म्म्म, इंटरेस्टिंग!
यातून निर्माण होणारे प्रश्नः
१- ०.००१ यांसारख्या संख्यावाचक विशेषणांच्या विशेष्यांचे काय?
२- ऋण संख्यावाचक विशेषणांच्या विशेष्यांचे काय?
३- आपण ‘दीड’ ला एकाहून अधिक का मानत नाही?
ता. क. हा विषय खरे म्हणजे बराच अभ्यासपूर्वक हाताळण्याचा विषय आहे. शिवाय, विविध लोकांचे ‘वचना’चे प्रयोग वेगवेगळेही असू शकतात. परंतु सध्या या लेखाकडे केवळ लाऊड थिंकिंग स्वरुपाचे लेखन म्हणून पहावे.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------
अशा प्रकारच्या लेखनासाठी ऐसी....वर उपलब्ध असलेल्या लेखनप्रकारांपैकी कोणता योग्य? 'माहिती' आणि 'ललित' यांपैकी कोणताही योग्य वाटत नाही.
प्रतिक्रिया
..........
........... 'विचारप्रवर्तक' असा शेरा मारून या लेखाची मजा घालवायची नाहिये! पण "अरेच्चा, खरंच की" असं वाटायला लावणारं मस्त लिखाण आहे. खरं सांगायचं तर मला उदाहरणं वाचून मुद्दा नेमका लक्षात आला. ते "...विशेष्याच्या वचनाबरोबर या विशेषणाचे वचनही ..." वगैरेबद्दल बॅट्या आणि इतर मंडळी आहेत !
पण लेखाचं शीर्षक मात्र उलगडलं नाहि..
--------------------------------------------------------------
लिखाण आवडलं तर तारांकीत करायला विसरू नका....
"अरेच्चा, खरंच की" असं
मलाही असेच वाटले.
एकवचन अनेकवचन या 'वचनां'विषयी शीर्षक आहे असे वाटते.
ऋता यांचं स्पष्टीकरण योग्य आहे.
'वचन' या शब्दावरून श्लेष साधायला गेले. पण मी अनंदना आणि अनामुक असल्याने ते नीटसे जमले नाही.
राधिका
नाहि हो, मीच
नाहि हो, मीच म्हंटल्याप्रमाणे मुख्यतः उदाहरणं वाचली लेखातली. त्यामुळे 'वचनां'ची गंमत कळली नाही.
--------------------------------------------------------------
लिखाण आवडलं तर तारांकीत करायला विसरू नका....
अनंदना म्हटल्यावर गेलाबाजार
अनंदना म्हटल्यावर गेलाबाजार अनामुका म्हटले असते तर अजून बरे झाले असते, नै
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
गल्ती
'अनामुका' असेच म्हणायचे होते. गल्तीसे मिष्टेक हो गया.
राधिका
ऐला! हे लक्षातच आलं - घेतलं -
ऐला!
हे लक्षातच आलं - घेतलं - नव्हतं
बाकी पावणेदोन म्हणताना त्यात 'दोन' चा उच्चार होत असल्याने अनेकवचन होत असावे काय? जसे साडेसात म्हटले की संध्याकाळच असल्याचे वाटते, नी पावणेआठ म्हटले की रात्र झाल्याचा फील येतो. तसेच सकाळी साडेतीन म्हटले की दुपार वाटते, पावणेचार म्हटले की उन्हे उतरू लागल्याचा फील येऊ लागतो
- ऋ
-------
लव्ह अ‍ॅड लेट लव्ह!
रोचक
रोचक
--मनोबा
.
संगति जयाच्या खेळलो मी सदाहि | हाकेस तो आता ओ देत नाही
.
memories....often the marks people leave are scars
शून्य मिनिटात येतो ...........
नाना पाटेकर देऊळ सिनेमातल्या गावरान नेत्याच्या अफलातून भूमिकेत सिनियर नेत्यांना भेटायला नेहेमी शून्य मिनिटात जात असतो .
होय होय, मलाही त्याचीच अनावर
होय होय, मलाही त्याचीच अनावर आठवण झाली!
-मेघना भुस्कुटे
***********
तुन्द हैं शोले, सुर्ख है आहन
हो का?
आता तो 'मिनिटात' म्हणतोय की 'मिनिटांत' ते पहायला हवं.
धन्यवाद.
राधिका
हम्म्म...
(नाना काय म्हणतो, माहीत नाही, पण... हे काहीसे अवांतर.)
'झीरो अवर'सारखी 'शून्य मिनिटा'ची काही (एकवचनी) संकल्पना अस्तित्वात असावी काय?
शून्य मिन्टात येतो - फॅन्ड्री (अवांतर)
'देऊळ' पाहिलेला नाही त्यामुळे नाना नक्की काय म्हणतो त्याची कल्पना नाही. पण 'फॅन्ड्री'मध्ये एका प्रसंगात अगदी हेच वाक्य आहे.
जब्या हा चंक्या(नागराज मंजुळे)कडे जत्रेतील मिरवणूकीत वाजविण्यासाठी 'हलगी देणार का?', म्हणून विचारायला येतो. चंक्या त्याला 'एक नंबरी वाजवायचं, बरं का !'च्या अटीवर देण्याचे कबूल करतो. मग ते तिघे, जब्या, पिर्‍या आणि चंक्या, बोलत बोलत जात असताना एका दारूच्या दुकानासमोर येताच चंक्या जब्याला 'तू हो पुडं, आलोच शून्य मिन्टात' म्हणतो. तो ते एकवचनात म्हणतो, हे मला चांगले स्मरते आहे.
मिन्टं
ह्म्म्म. या संदर्भासाठी धन्यवाद.
पण अधिक विचार केल्यावर लक्षात आलं की बोलभाषेत 'मिन्टात' हाच प्रयोग 'मिन्टांत' यापेक्षा जास्त दिसून येतो. जसे - मी पाच मिन्टात येतो.
राधिका
अरेच्चा!
'अरेच्चा, खरंच की'शी अगदी सहमत.
'अर्धा' हे संख्यावाचक म्हणून वापरताना बहुवचनात बहुधा 'निम्मे' हा शब्द काटेकोरीने नव्हे पण बहुतेक वेळा वापरला जातो. कधीकधी एकवचनात सुद्धा. उदा. निम्मी लोकसंख्या.
रोचक निरिक्षणं! आवडला लेख
रोचक निरिक्षणं! आवडला लेख
आधी रोटी खाएंगे, इंदिरा को जिताएंगे !
पाढे?
एक अजून (कदाचित ढिसाळ) तर्क
याचा संबंध पुर्वीच्या पाढ्यांशी असेल का? म्हणजे पावकी, निमकी, दिडकी वगैरे असे, त्यामुळे "एक दीडं दीड" करून दीड हा एक मान्यता पावलेला गट झाला आहे
पावणेदोनकी ऐकलेली नाही. पुन्हा अडिचकी आहे आणि "अडिच तुकडा" पुन्हा एकवचनात वापरलेला अनेकदा ऐकला आहे.
- ऋ
-------
लव्ह अ‍ॅड लेट लव्ह!
अक्कडकी म्हणून पण प्रकार
अक्कडकी म्हणून पण प्रकार असतो. म्हणजे 'पावणेदोन' की बहुदा.
आधी रोटी खाएंगे, इंदिरा को जिताएंगे !
सर्वप्रथम लेखनधुळीकरिता
सर्वप्रथम लेखनधुळीकरिता आभार.
तदुपरि-अर्धे प्रमाणेच पाऊण हा शब्दही 'पाऊण ऑफ गिव्हन क्वांटिटी' म्हणून वापरला तर चालून जावासे वाटते-यद्यपि त्याचा यूज़ कमी आहे.
अर्धा ते एक यामधील संख्यावाचक विशेषण हे एकवचनी तर दीड ते दोन मधील संख्यावाचक विशेषण हे अनेकवचनी मानले जावे कारण दोन पूर्णांक संख्यांमधील मध्यबिंदूच्या 'अलीकडील' संख्या या लहान संख्येच्या 'जवळ' असल्याने जणू लहान संख्याच & व्हाईस व्हर्सा असे काहीसे लॉजिक दिसतेय- अन पटणीय आहे खास.
Nearest integer function नामक प्रकार बेसिकली हाच आहे- तस्मात दीड हा भाषादृष्ट्या जणू एकच आहे-यद्यपि दीड'शहाण्यां'ना हा नियम लागू नसावासे वाटते.
तदुपरि: ऋण संख्यावाचक विशेषणे ही आपल्या भाषेला पचनी पडलीत कुठे? तसे पचनी पडलेली गणित ही एकच भाषा तूर्तास अस्तित्वात आहे.
अन ०.०००१ वैग्रेंसाठी % आहेच की. नसेल तर परत निअरेस्ट इंटिजर फंक्षनही आहेच.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
पटतंय
सध्यातरी 'Nearest integer function' पटतंय. अधिक खोलात जाऊन म्हणजे सव्वा, साडे, पाऊण यांच्यामधल्या संख्या घेऊन पहायला हवे.
राधिका
रोचक
नग पूर्ण असेल तरच तो गणला जात असावा काय? उदा. पोळी एक असल्यास एक पोळी, दोन असल्यास पोळ्या पण दिड असल्यास परत पोळी कारण अधिकची अर्धी पोळी 'पोळ्या' होण्यासाठी पुर्ण नग नाही, पण 'दिड वाजला' असे म्हणताना ऐकले आहे. त्याचबरोबर काही नगांना बहूवचनी आणि एकवचनी संख्यावाचक विशेषणांमुळे फरक पडत नसावा उदा. एक ब्रेड, दोन ब्रेड किंवा १ केस, २ केस, अनेक केस इत्यादी.
एकवचन-अनेकवचनात रूपात फरक न
एकवचन-अनेकवचनात रूपात फरक न पडणारे शब्द आहेत खरे. केस हा शब्द त्याचे उदा. प्रमाणभाषेत आहे, पण गावाकडं त्यात बदल होतो. उदा. 'केसं कापून येतो', 'केसं किती वाढलीत रे', इ.इ. किमान दक्षिण महाराष्ट्रातील बहुजन बोलीत अशी उदा. ऐकली आहेत.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
पु-नपुं
माझ्या माहितीप्रमाणे अकारान्त पुल्लिंगी शब्दाचे अनेकवचन तसेच राहते. उदा. वास, हात, पाय इ.
अकारान्त नपुंसकलिंगी शब्दाचे अनेकवचन होताना ते एकारान्त किंवा अऽकारान्त होते. उदा. घर-घरे(घरं), दार-दारे(दारं) इ.
पण बॅटमॅनने म्हटल्याप्रमाणे मराठीच्या काही बोलींत काही शब्दांचे एकवचनी रूप पुल्लिंगाप्रमाणे, तर अनेकवचनी रूप नपुंसकलिंगाप्रमाणे होते. उदा. एक केस - अनेक केसं. अनेकवचनी रूप नपुंसकलिंगीच असल्याचे क्रियापदावरून कळते - केसं गळाली-केसं गळाले नव्हे! माझे काही मित्र (दक्षिण महाराष्ट्रातील नसलेलेही) ढग-ढगं, गाल-गालं (आई ग!) अशी रूपे करतात. अशा प्रकारची अजून उदाहरणे कोणती? इतर भाषांमध्ये असला प्रकार आढळतो का?
तसेच मुलगा ह्या पुल्लिंगी शब्दाचे अनेकवचन म्हणून मूल ह्या नपुंसकलिंगी शब्दाचे अनेकवचन 'मुले' हे बर्‍याचदा वापरले जाते. 'मुलगे' असा शब्दप्रयोग लेखनात मी प्रामुख्याने ऋच्याच लेखनात पाहिलेला आठवतोय.
गालं-->खरंच आई गं! ढगं-->
गालं-->खरंच आई गं!
ढगं--> आमच्या एका नाशिककर मित्राच्या तोंडून असा प्रयोग ऐकला आहे.
तदुपरि ग्रीक भाषेत पुल्लिंगी आणि नपुंसकलिंगी शब्दांचे अनेकवचनी रूप काही केसेसमध्ये तरी सारखे होते१. अन क्रियापदात लिंगभेद नसल्याने तेही अद्वैत साधले जातेच आपोआप. पण क्रियापदांत अगोदरच लिंगभेद आहे अन इथे मात्र लोप पावतो असे उदा. ठाऊक नाही.
१ह्रस्व 'इ' हा स्वर मॉडर्न ग्रीकमध्ये 5-6 प्रकारे लिहिला जातो त्यामुळे लेखनातला भेद वगळला तर सेमच.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
माणूस > माणसं
अकारान्त नव्हे, व्यंजनान्त.
तो माणूस - ती माणसं.
राधिका
डी ज्यूर अकारान्त१, डी फॅक्टो
डी ज्यूर अकारान्त१, डी फॅक्टो व्यञ्जनान्त. व्हॉट से?
१सम्स्क्रितम्२ अँड ऑल द्याट.
२ह्या उच्चाराला एक ब्ळ्यॉक्क थूऽऽ!
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
लिंग्विस्ट
मी अशी (भाषावैज्ञानिक या अर्थाने) लिंग्विस्ट असले तरी तशी (बहुभाषाकोविद या अर्थाने) लिंग्विस्ट नाही रे!
तेव्हा कृपया मराठीत विचार तुला काय विचारायचंय ते. फार फार तर इंग्रजी किंवा संस्कृत शब्द अधेमधे घातलेले कळतील.
राधिका
कै नै ओ.
आय मीन 'माणूस' हा शब्द लिहिताना हलन्त नै, सबब संस्कृत पद्धतीप्रमाणे तो अकारान्त मानला तरी उच्चारी हलन्त आहे तस्मात तो व्यंजनान्त आहे. त्यामुळे
'ऑफिशिअली' अकारान्त असला तरी 'प्रत्यक्षात' व्यंजनान्त आहे इतकेच म्हणावयाचे होते.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
...
१. 'डी ज्यूर' की 'डी ज्यूरे'?
२. 'सॅन्स्क्रिट' चालेल काय?
१. णो ऐडिया. हुच्चभ्रू
१. णो ऐडिया. हुच्चभ्रू अ‍ॅक्सेंटबद्दलच्या आमच्या वैयक्तिक कल्पनेस अनुसरून आम्ही ज्यूर केले, इतकेच. खरे नसण्याची शक्यता दाट आहे.
२. चालणार नै, पळेल. तदुपरि 'ट' हा मराठी ट न करता विंग्रजी अल्व्हिओलर सेमी-ट केला तर अजून नेमके.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
अकारान्त
माणूस् हे व्यंजनान्त ठीक आहे पण माणूस हे अकारान्तच आहे. आणि मराठीत माणूस असा शब्द आहे. सबब, अकारान्तच!
(अकारान्त) सुनील
लिहिताना अकारान्त असला तरी
लिहिताना अकारान्त असला तरी उच्चारी व्यञ्जनान्तच आहे. शेवटचे अक्षर लेखी जर अकारान्त असेल अन जोडाक्षर नसेल तर उच्चार व्यञ्जनान्तच अस्तो.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
होय
शुभानन गांगल म्हणतात त्याप्रमाणे संस्कृत व्याकरणाच्या चष्म्यातून मराठीकडे पाहिले की असे होते!
त्याचे उदा. हे खरेतर तुमचे
त्याचे उदा. हे खरेतर तुमचे प्रतिपादन आहे
असो.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
+१
मी त्याबद्दलच बोलत होतो!!
ओह अच्छा.
ओह अच्छा.
माहिष्मती साम्राज्यं अस्माकं अजेयं
अकारान्त कसा?
अकारान्त कसा?
राधिका
अर्धाबाबत - मी अर्धा लाडू
अर्धाबाबत -
मी अर्धा लाडू खाल्ला.
मी अर्धे पोहे खाल्ले.
किंवा
मी अर्धं फळ खाल्लं.
मी अर्धी फळं खाल्ली.
(आत्ता मला भूक लागलेली आहे म्हणून खाण्याचीच उदाहरणं सुचताहेत.)
मला वाटतं जिथे संख्यावाचक (एका फळाचा अर्धा भाग या अर्थाने) तो शब्द येतो तेव्हा एकवचनी होतो. मात्र जेव्हा राशीमापक (एखाद्या ढिगाचा अर्धा ढीग) तेव्हा तो शब्द अनेकवचनी होतो. कारण अर्थातच अर्ध्यामध्ये 'बरेच' सामावलेले असतात.
इतर लहान संख्यासाठीही एकवचनच लागू होतं.
मी एक-सप्तमांश फळ खाल्लं.
(अनंदनी आणि अनामुक हे फारच आवडलं) लेखासाठी इतर नावं...
वचने किं अनेकता?
एका वचनाच्या अनेक तऱ्हा
तसेच म्हणायचे होते
मूळ लेखातला हा भाग पहा-
बाकी 'वचने किं अनेकता' फारच आवडले.
राधिका
ह्यावर थोडा विचार...
ह्यावर थोडा विचार करूनच लिहिता येईल. मधल्या काळात मला अशी शंका भेडसावते आहे की लेखाच्या शीर्षकाचा (दिल्या घेतल्या वचनांची...) आणि लेखातील विचाराचा काय संबंध आहे?
लेखातीलच विचार पुढे न्यायचा असला तर ही वाक्ये पहा:
मी त्याला एक पंचमांश रुपया दिला.
मी त्याला दोन पंचमांश रुपये दिले. (दोन पंचमांश रुपया दिला हे कानाला बरोबर वाटत नाही, जरी दोन पंचमांश पूर्ण एका रुपयाहून कमी आहे.)
परंतु
मी त्याला एक पंचमांश घर दिले.
मी त्याला दोन पंचमांश घर दिले. (येथे मात्र रुपयाच्या चालीवर दोन पंचमांश घरे दिली हे कानाला बरोबर वाटत नाही.)
असे का?
अध्याहृत प्यारान्थिसीज़ची जागा?
मी त्याला दोन (पंचमांश रुपये) दिले.
मी त्याला (दोन पंचमांश) घर दिले.
असे काही होत असावे का? (अर्थात, असे तरी का व्हावे ते कोणी सांगावे?)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
अतिअवांतर:
यावरून एक जुने कोडे आठवले.
Which one is correct: "Seven plus seven is fifteen", or "Seven plus seven are fifteen"?
उत्तर: Neither. Seven plus seven is fourteen.
आणि यावरून मला अजून एक आठवलं
<नमन> एकदम सगळ्या ओळी select नका करू कंसातली उत्तरं वाचायला, मजा जाईल त्यातली. < /नमन>
ब्रूस लीच्या आईला काय म्हणतात? ....................... (माउली!)
ब्रूस लीच्या मांजराला काय म्हणतात? ......................(माउ ली!)
ब्रूस ली मेल्यावर त्याला काय म्हणतात? ....................(डेड ली)
आणि तो जर परत जिवंत झाला तर त्याला काय म्हणाल? ........................(शंभरातले नव्व्य्याण्णव याचं उत्तर - विजयी मुद्रेने
- देतात की 'लाईव्ह ली'. पण आपण त्याला परत 'ब्रूस ली'च म्हणू नाहि का? !! )
--------------------------------------------------------------
लिखाण आवडलं तर तारांकीत करायला विसरू नका....
खटकते
मी त्याला दोन पंचमांश रुपये दिले.
हे वाक्य मला खटकते आहे.
राधिका
वा
चांगला प्रश्न आणि प्राथमिक विश्लेषण
डोक्याला आणखी थोडे खाद्य
हा लेख मी प्रथम माझ्या ब्लॉगवर प्रकाशित केला होता. तेथे एका वाचकाने पुढील बाब माझ्या निदर्शनास आणून दिली-
'शून्य' हे अधिविशेषण म्हणून वापरले तर त्याच्या विशेष्याला एकवचन लावले जाते.
उदा: त्याचा पुरावा शून्य.
राधिका
वचने किं दरिद्रता?
लेख आवडला.
बहुतेक यामागे शून्याचे अस्तित्व असण्यापेक्षाही 'अनेक गोष्टींचा अभाव' दर्शवणे, ही भावना प्रबळ असू शकेल. (किंवा शीर्षक पहावे - तस्मात् तदेव वक्तव्यं इ. इ.
'दीड'चे उदाहरण रोचक आहे. दीड + अनेकवचनी विशेष्य असा प्रयोग खटकत असला तरीही तो पूर्णतः अप्रचलित आहे, असं म्हणता येणार नाही. भाषेच्या अनेक लकबींपैकी ही एक एवढेच याचे कदाचित स्पष्टीकरण असू शकेल.
अवांतर - 'वचने का दरिद्रता' हे अधिक योग्य आहे का किं?१
१. फादर स्टीव्हन्स
वचने किं दरिद्रता? अवान्तर
'वचने किं दरिद्रता' आणि 'वचने का दरिद्रता' हे दोन्ही प्रयोग चालू शकतात. हे पाठभेद कोणी केले आता ठाऊक नाही. मूळ श्लोक असा आहे:
प्रियवाक्यप्रदानेन सर्वे तुष्यन्ति जन्तवः । तस्मात्तदेव वक्तव्यं वचने का/किं दरिद्रता ॥
गोड बोलल्याने सर्वच लोक सन्तुष्ट होतात म्हणून गोडच बोलावे. बोलण्याच्या बाबतीत दारिद्र्य कशाला/काय कामाचे?
जन्तवः वाचल्यावर "जनता"
जन्तवः वाचल्यावर "जनता" डोक्यात न येता जन्तु डोक्यात आला आणी गोड बोलण्याने सारे जन्तु खुश होतात असे मजेशीर भाषांतर झाले.
- ऋ
-------
लव्ह अ‍ॅड लेट लव्ह!
सर्वे जन्तु: निराशया:
तसंही हा श्लोक नेमके 'वर्म' ओळखणारा आहेच