घातक स्युडोमार्ग

धिस इज गोईंग टु बी इंट्रेस्टिंग (बीकॉज इट विल डेफिनेट्ली स्टिंग अ लॉट ऑफ पीपल)...

'आर या पार' टाईपचे पुरोगामी आणि प्रतिगामी या दोघांचाही समाजाला सारखाच धोका आहे. पुरोगामी आणि तरीही मध्यममार्गी विचार करणारे लोकच समाजाला पुढे घेऊन जाऊ शकतात. परंपरा हा जरी अगदी चिखल वगैरे नसला तरी आजकाल लोकांना एखाद्या नव्या गोष्टीमधला कन्व्हीनियन्स पटला की लोकं ती गोष्ट स्वीकारायला तयार होतात. पण त्या अंगाने / कलाने विचारांची मांडणी झाली पाहिजे. नुसतीच वैचारिक जाळपोळ काय कामाची?

तुमचा मुद्दा तसा विचार करण्याजोगा आहे. मला 'गुलाम' सिनेमा मधले आमिर खान, त्याचा भाऊ आणि त्याचे 'स्वातंत्र्य सैनिक' असलेले वडील यांचं नातं आठवलं. 'अन्याय सहन न करता आपण कसं आपल्याला बरोबर वाटेल ते करत राहिलं पाहिजे, आपल्याला कितीही त्रास झाला तरी जे आपल्याला बरोबर वाटतय तेच करणारा, प्रवाहाच्या विरोधात जायला लागलं तरी जाणारा, तोच खरा माणूस' अशी शिकवण आपल्या मुलांना देणारे वडील प्रत्यक्षात तसे नसतात तर अगदी फट्टू, असतात हे कळल्यावर त्या मुलांच्या काय रिअ‍ॅक्षन्स येतात ते विचार करण्यासारखं आहे. एक मुलगा आपला बाप *त्या होता म्हणून त्यानं सांगितलेलं सगळच डिसमिस करतो तर दुसरा माणूस कसा का असेना जे सांगितलं ते in isolation घेऊन 'ते मला पटलय, मी आचरणार' असा स्टँड घेतो.

पण एखादा काय सांगतोय ते किती प्रॅक्टीकल आहे ते ठरवायला तो मनुष्य स्वतः तसा वागतो का हे बघितलं जातं. त्यामुळे विचार आणि कृती यांचा अजिबात संबंध नसेल तर पचवायला जड जात तो माणूस काय सांगतोय ते.

माझ्यामते कोणताही समाज पुढे यायला परंपरा नावाच्या चिखलाला दूर सारणारी पुरोगामी मंडळी अत्यावश्यक असतात.

समाज पुढे येणं म्हणजे काय?

लेख फार आवडला.
_________

व्यक्तीलाच झाडून टाकलं की विचारांचा प्रश्नच येत नाही, ना रहेगा बांस...

या विचाराशी अत्यंत सहमत. जे लोक व्यक्तीलाच झाडून टाकतात त्यांच्यात आत्मविश्वासाची कमी असते असे माझे मत आहे. जी व्यक्ती जितकी जास्त अरेरेवी, उग्रपणा करते तितकी ती आतून पॅरॅनॉईड अन दुबळीसुद्धा असते - असा कयास.
संतुलितपणे, संयमाने आपला मुद्दा मांडायला प्रचंड आंतरीक ताकद (इन्टर्नल रिझर्व्हॉयर ऑफ स्ट्रेन्थ) लागते.

स्युडो लिबरल.... हस्तीदंती मनोर्‍यातील मूर्ख अश्या शब्दांनी हल्ली अनेकदा व्यक्तीला दूर केले जाते. ...... खंत अतिशय बोचरी आहे.

अतिशय उत्तम लेख. __/\__

पॉल ग्रॅहम यांचा हाऊ टू डिसअ‍ॅग्री म्हणून एक लेख आहे (त्याचा सारांश मुक्तसुनीत यांच्या खरडवहीत चित्र रुपात आहे) त्यात ते म्हणतात;

DH0. Name-calling.
This is the lowest form of disagreement, and probably also the most common. We've all seen comments like this:
u r a fag!!!!!!!!!!
But it's important to realize that more articulate name-calling has just as little weight. A comment like
The author is a self-important dilettante.
is really nothing more than a pretentious version of "u r a fag."

तस्मात, अशा लोकांना फारसे महत्त्व देऊ नये.

liberals (उदारमतवादी) आणि rebels (बंडखोर) यांत तुमची गफलत होत नाहीये ना? तुम्हाला नक्की कुणाला "पुरोगामी" म्हणायचंय? उदारमतवाद्यांना की बंडखोरांना? माझ्या मते या दोन्ही जमाती भिन्न आहेत. तसंच हस्तिदंती मनोर्यांत राहून उंटावरून शेळ्या हाकणारी पण जमात आहे. माझ्या अल्प ज्ञानानुसार भारतातल्या पत्रकारांमध्ये या उंटावरून शेळ्या हाकणाऱ्या लोकांचा सुळसुळाट आहे (पहा: राजदीप, बर्खा, सागरिका, वागळे काका… ). या जमातीतल्या लोकांना त्यांचे विचार चुकीचे आहेत हे सांगणं किंवा पटवून देणं हे त्यांच्या विचार स्वातंत्र्यावर आघात करणं होऊ शकत नाही (तुम्हाला तसंच म्हणायचं आहे असं माझं मत नाही… )

तुमचा लेख वाचून "Think Different" कॅम्पेन आठवली (actually शाळेत आमच्या इंग्लिश च्या सरांनी ऐकवली होती पहिल्यांदा… ती Apple ची स्लोगन आहे हे आत्ता google केल्यावर कळले!) -

Here’s to the crazy ones. The misfits. The rebels. The troublemakers. The round pegs in the square holes.
The ones who see things differently. They’re not fond of rules. And they have no respect for the status quo. You can quote them, disagree with them, glorify or vilify them.
But the only thing you can’t do is ignore them. Because they change things. They invent. They imagine. They heal. They explore. They create. They inspire. They push the human race forward.
Maybe they have to be crazy.
How else can you stare at an empty canvas and see a work of art? Or sit in silence and hear a song that’s never been written? Or gaze at a red planet and see a laboratory on wheels?
We make tools for these kinds of people.
While some see them as the crazy ones, we see genius. Because the people who are crazy enough to think they can change the world, are the ones who do.

चांगलं लिहिलय. प्रामाणिक,थेट आणि सरळ आहे. * ह्याउप्पर चर्चेबद्दल अधिक काही बोलू इच्छित नाही.*

विचारांमागचा अजेंडा लक्षात घेतला पाहिजे, अर्थात अजेंडा व्यक्त करण्यासाठीसुद्धा पुरेसे स्वातंत्र्य मिळायला हवे, विचार आणि आचारात फरक असल्यास आणि त्याबद्दल व्यक्ती 'प्रामाणिक' असल्यास विचारस्वातंत्र्य असायला हरकत नाही, किमानपक्षी चर्चास्वातंत्र्य हवे.

पण मांसाहार करणार्‍याने प्राण्यांबद्दल भुतदया आहे असे सांगणे तार्किकदृष्ट्या दुट्टप्पीपणा आहे, तसे असले तरी विचार मांडण्याचे स्वातंत्र्य हवेच.

सुडो-राष्ट्रवाद्यांच्या विधानाचा एवढा काय त्रास करून घ्यायचा?

लेखाला समर्थन आहे हे वेगळं सांगायची गरजच नसावी.

पण शेवटी आपल्याला जी गोष्ट समजत नाही, तिला हसून, तिची रेवडी उडवून, तिला स्यूडो संबोधून तुम्ही स्वतःला श्रेष्ठ मानणार; की ती गोष्ट समजून घेण्याचा प्रयत्न करणार, आपले आकलन विस्तारून घेणार - हा एका टप्प्यानंतर व्यक्तिगत निवडीचा मामला असतो. त्यामुळे ज्यांना स्यूडोचिखलात (होय, हा समास वेगवेगळ्या प्रकारे सोडवता येतो, हे मला माहीत आहे) रमायचे आहे, त्यांना रमू द्यावे. दुसरे काय बोलणार?

माझ्या डोळ्यांसमोर तरळून गेलेला एक सुखसंवादः

आगरकरः माझा देवावर अजिबात विश्वास नाही. देव ही सर्वसामान्य माणसाला लुबाडण्याची युक्ती आहे...

स्वरूप खैरे: होय, पण यांची बायको कुंकू लावते. मंगळसूत्र घालते. एवढंच नाही, तर सत्यनारायणही घालते. तिला यांनी काडीमोड दिलेला नाही, हे रोचक आणि उद्बोधक म्हणता यावे....

ज्योतिबा: गरीब बिचार्‍या शेतकर्‍यांना सत्यनारायणासारख्या क्षुद्र पूजेच्या निमित्ताने हे ब्राह्मण नाडतात.

कॅटमॅन: गाईच्या पोटात ३३ कोटी देव असतात असे म्हटले, म्हणजे 'अंधश्रद्धा, अंधश्रद्धा' ओरडायला सुरुवात. कोटी म्हणजे प्रकार हे जाणून न घेताच, आपल्या पुरातन संस्कृतीला खोट्यात काढून मोकळे. पिढ्यानपिढ्या संस्कृती जपणार्‍या ब्राह्मणांना सरसकट वाईट म्हणणार्‍या असल्या स्यूडोलिबरलांचीच सध्या चलती आहे. यांच्या विधानांना गांभीर्यानं घेण्याची वट्ट जरुरी नाही....

आंबेडकरः शिका, एकत्र या, प्रगती करा. त्याशिवाय तरणोपाय नाही.

तू: एकदा प्रस्थापितांच्या विचारांबद्दल आणि पर्यायानं प्रगतीच्या व्याख्येच्या चौकटीबद्दलच प्रश्नचिन्ह उपस्थित केल्यावर शिक्षणाची गरजच निरर्थक ठरते. जर यांना समाजातील प्रस्थापित वर्गाची प्रगती खुपत असेल, तर त्याच प्रकारचे शिक्षण मागण्यातून आणि त्यातून प्रगती करण्यातून यांना साध्य काय करायचे आहे? मुदलात भूमिकेबद्दलच मला प्रश्न आहेत...

कुरुंदकरः म्हणून आपल्याला गांधीजींच्या विचारांकडे पाहताना सावध राहिले पाहिजे... सर्वसामान्य माणसाच्या दैहिक मर्यादा ओलांडून सत्तेचा प्रतिकार करण्याचे सत्याग्रह नामक अस्त्र गांधींनी दिलेले दिसते.

तरुणदोषी: मला गांधीजींबद्दल प्रचंड आदर आहे. त्यांच्या विचारांचा मी आदर करतो. पण त्या माणसाचे लैंगिक वर्तन भारतातल्या सर्वसामान्य माणसांना माहीत आहे का? ते माहीत असेल तर सर्वसामान्य माणूस - ऋजींसारखा किंवा मेघनाजींसारखा पुरोगामी नव्हे - त्यांचा आदर राखेल का? क्क्स्फ्लिअफ्ज्लस्द्गुओप्ज्ग्ल्कद्ग्ज्ल्स्क्ग्जल्स्द्क्ग्जस्द्ल्ग्जस्दोइग्जस्ल्द्क्ग्सोइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्ज...
१. क्क्द्ग्ज्ल्क्द्ग्ज्ग्ल्क्ग्ज्ल्ग्फ्ज्ल्फ्ल्क्ग्जस्दइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्ज
२. इद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओवि एतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्ज
३. इद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओवि एतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,इद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओवि एतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,इद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओवि एतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,ख्ल्ग्ज्ल्क्द्ल्ज्द्ग्ज्ल्स्द्ग्जइद्गुसिओगु८एओविएतु०वेत्य्ज्ग्न्,............................................................................................................................................................

इथे मला झोप लागली....

इडंबनं करायची तर नावं त्री कं बदल्तं?????

कॅटमॅन म्हणे. दुसरं कायपण बोला पण कॅटमॅन नको. आमची कॅटवुमन आहे, पण आम्ही बॅटमॅनच आहोत बरं का मेघनातै!

आचार-विचार संगती मधल्या दोषाबद्दल - दोष मान्य करुनही आचारात पूर्ण बदल न करणे शक्य आहे, तसे करण्यामागे कौटुंबिक कारणे असु शकतात, हा गुंता सोडवण्याचे प्रयत्न प्रामाणिक असल्यास दुटप्पीपणाचा शिक्का बसण्याचे कारण नाही.

माझ्या आधीच्या प्रतिसादाला थोडं अजून लांबवत आहे -

मुळात, तुमच्या लेखात "पुरोगामी" हा शब्दप्रयोग चुकलाय असे माझे मत आहे. केवळ समाजाचे नियम धुडकावून लावल्याने किंवा इतरांची फिकीर न करता स्वतःला हवे तसे वागल्याने कुणी "पुरोगामी" होतं असं मला वाटत नाही. माझ्या मते "स्वतःला हवे तसे वागणे" आणि "बोले तैसा चाले गेलं तेल लावत असं म्हणून दुटप्पीपणा करणे" या दोन कृतींमध्ये सुद्धा फरक आहे. इतरांशी प्रामाणिक रहाच असे म्हणणे नाही, पण बोले तैसा चाले हे मान्य नसेल तरी स्वतःशी प्रामाणिक राहणे शक्य आहे का?

"पुरोगामी" अशी पदवी कुणी स्वतःला बहाल करणे योग्य नाही. कुणी पुरोगामी आहे की नाही हे त्यांच्या फक्त कृतीतून नव्हे तर त्या कृतींच्या परिणामांतून सिद्ध होतं. तसंच, कुणी स्वतःला दुटप्पी म्हणणं पण योग्य नाही कारण जर तुमचा दुटप्पीपणा कुणावर लादला जात नसेल तर कुणी तुम्हाला दुटप्पी म्हणण्याचं काहीच कारण नाही. "पुरोगामी" आणि "दुटप्पी" या पदव्या स्वतःच स्वतःला बहाल करता येत नाहीत एवढंच.

तुमच्या लेखात "पुरोगामी" आणि "Pseudo" एकत्र आले आणि तिथेच सगळी गोम आहे. थोडक्यात स्वतःला "पुरोगामी" समजत राहून चुकीचे विचार मांडत राहणे आणि मला चुकीची मतं मांडत राहू द्या असं विचारस्वातंत्र्याच्या नावाखाली बोंबलत राहणे हे "Pseudo" लोकांचे मुख्य लक्षण आहे. ज्याला खरंच समाज आणि त्याचे नियम धुडकावून लावायचे आहेत तो / ती स्वतःला कुठली विशेषणं लावत नाही आणि कोण आपल्याला पुरोगामी म्हणेल की नाही याची पण फिकीर करत नाही. मी आधी उल्लेखलेल्या जमातींमध्ये Pseudo जमात स्वतःचे विचार चूक की बरोबर याची पर्व करत नाही, पण कोण आपल्याला Pseudo म्हणतंय आणि कोण पुरोगामी याची पर्वा मात्र उदंड करते. चित भी मेरी और पट भी! या असल्या अजय देवगण छाप लोकांना (पहा: hero honda भी मेरी और suzuki भी - फूल और कांटे) Pseudo म्हणणं ही वैयक्तिक टीका होणार नाही, पण त्यांच्या विचारांना विचारांनी किंवा कृतीने योग्य / अयोग्य पटवून देणं हे पण चूक होणार नाही.

लेखाचा गाभा पटला. मला वाटतं लिबरल या शब्दाभोवती अकारण चर्चा घुटमळते आहे. स्यूडो हा शब्द सध्याच्या काळात मोठ्या प्रमाणावर लिबरल या शब्दाच्या आधी वापरला जातो म्हणून असेल. पण लेखाचा उद्देश 'कृती आणि उक्ती यामध्ये किंचित फरक असला तरीही उक्तीचं महत्त्व कमी होत नाही' हे सांगण्याचा आहे.

-मी सिगरेट ओढतो, तरीही मुलाला सांगतो की सिगरेटची सवय वाईट, कधी ओढू नये.
-मी माफक दारू पितो, पण दारूच्या व्यसनाच्या आहारी जाणाऱ्या माझ्या मित्राला सांगतो, अरे दारू वाईट, सोडून दे.
-मी नास्तिक आहे, तरीही गणपतीची आरती, मंत्रपुष्पांजली, त्यानंतर वाटला जाणारा तीर्थ-प्रसाद वगैरे गोष्टी मला आवडतात.
-प्रत्येक रुढी-परंपरा स्वातंत्र्य-समता-बंधुता-उपयुक्तता आदी मूल्यांवर तपासून घ्याव्यात असा माझा आग्रह असतो, प्रयत्न असतो. तरीही लग्नाच्या वेळी वधूवरांच्या डोक्यावर अक्षता टाकाव्यात ही परंपरा मी सवय म्हणून पाळतो.

आता वरीलपैकी कुठचेही विचार मी मांडले तर केवळ कोणालातरी वाटणाऱ्या विसंगती माझ्या वागण्यात आहेत म्हणून माझा युक्तिवादच निरर्थक ठरतो का? अर्थातच नाही. सिगरेट-दारूबाबत तर मला असलेले अनुभव ही जमेची बाजू ठरते.

किशोरी आमोणकरांच्या गाण्याविषयी बोलताना लोक अनेकवेळा 'गायिका म्हणून थोर आहे, पण त्या किती फटकळ आहेत माहित्ये का? त्यांना साथ करणारांशीसुद्धा खडूसपणे वागतात.' वगैरे बोलणी ऐकू येत. म्हणजे एखाद्या कलाकाराचा कलात्मक आविष्कार आणि व्यक्ती म्हणून वागणुक या दोन गोष्टींची सरमिसळ होत असे - होताना दिसते. तसंच व्यक्ती आणि विचार वेगळे काढणंही लोकांना कठीण जातं. त्यामुळे 'मग तुम्ही एवढं ब्रह्मज्ञान सांगता, पण तुम्ही का वागता असे?' असा प्रश्न निर्माण होतो.

अर्थात एका मर्यादेपर्यंत हा प्रश्न विचारणं बरोबर आहे. कारण जगात फसवणूक करणारे लोकही असतात, आपला बाब्या दुसऱ्याचा कार्टा करणारे लोक असतात. मात्र अशी फसवणूकच करण्याचा हेतू आहे हे गृहितक असू नये. अगदी फुटकळ विसंगतीसाठी 'तू स्यूडो, तुझा युक्तिवाद निरर्थक' हे शस्त्र काढू नये.

लिबरलोंको गुस्सा कब आता है? फ्लोचार्ट एक्ष्प्लेन्ड.

http://my.fakingnews.firstpost.com/2014/08/27/outrage-flowchart-for-indi...

तारा सचदेवच्या केसमध्ये याचे प्रत्यंतर आलेलेच आहे. मज्जा आहे खरीच.

आजच्या महाराष्ट्रापुढचे मूलभूत प्रश्न बघता पुरोगामी विचारांना- ओके, नो मोर जोक्स.

हा प्रश्न मांडल्याबद्दल ऋषिकेश सायबांचं अभिनंदन. आमच्या मित्रमंडळीतही अशी घमासान वैचारिक वगैरे चर्चा अनेकदा झाली आहे. काश्मीर वगैरे काहीतरी चालू होतं बरेच जण बरेच विचार मांडत होते.
अचानक एक जण पेटला. "तुम्ही प्रत्यक्ष काश्मीरी लोकांसाठी काही करताय का? नाही ना? मग असले वांझोटे विचार व्यर्थ आहेत. शब्दांना कृतीची जोड हवीच" हा त्याच्या पेटण्यामागचा मुख्या मुद्दा.
बरेचदा पटेल असा. पण अजून एक गोष्ट मोलाची आहे-
एखाद्या विषयाचे वेगवेगळे पैलू चर्चा/संवाद्/ ह्यातून कळत जातात. १० वर्षांपूर्वीचे माझे विचार आणि आत्ताचे विचार- ह्यातला बराचसा फरक ह्या अशा चर्चांमुळे आहे- तेव्हा नुसते विचार मांडणं हे अजीबात फोल ठरत नाही.
पुरोगामी वगैरे शब्दांच्या जवळ जावं एवढी अजीबात लायकी नसल्याने त्याबद्दल काही बोलणार नाही. पण डोक्यातल्या गोंधळाला सॉर्ट आउट करण्याचं काम अशा चर्चा/वैचारिक गप्पा वगैरे करत असल्याने मला तरी त्याचा फायदाच झाला आहे.
मग केवळ विचार करणार्यांना स्यूडो- म्हटलं तरी हरकत नसावी. कुणीही कुणालाही स्यूडो-{आपापली नावडती क्यॅटेगरी इथे भरा} असं म्हणून झटकून टाकलं तर त्या माणसाशी कुठल्याही वैचारिक देवाणघेवाणीची शक्यता संपते.

Never attribute to malice that which is adequately explained by stupidity.
हे वाक्य वरील चर्चेच्या संदर्भात आठवले

बाकी अस्वलाच्या प्रतिक्रियेत व्यक्त केलेल्या भावनेशी सहमत आहे.

पुरोगाम्यांचे नुस्ते विचार समाजाने नुस्तेच ऐकून सोडून दिले तर चालेल का? समाजाकडून नक्की कसली अपेक्षा आहे? आचाराची अपेक्षा आहे का? जर असेल तर आचाराचा थोडाही इन्पुट नस्ताना 'एक्स निहिलो' आचार समाजाने उत्पन्न करावा ही अपेक्षा पर्पेच्युअल मोषन मषीन इतकीच हास्यास्पद आहे.

हां आता समाजाकडून आचाराची जराही अपेक्षा नसेल तर ठीकच आहे. शेवटी नळी फुंकिली सोनारे, इकडून तिकडे गेले वारे! अनेक मतप्रवाह असेच आले आणि गेले. हेही दिवस जातील! आपल्या हस्तिदंती मनोर्‍यांतून जन्तेकडे तुच्छतेने पाहण्याशिवाय अन्य काही करू न शकणारे स्वनामधन्य इन्ब्रीडिंग स्वयंघोषित विचारवंत नामशेष होतीलच - अन तेही स्वतःच्या कर्माने! तेव्हा चाल्लंय चालूद्या. खुद के मौत का अट्टाहास अगर किसीको करना है तो हम आडे नही आयेंगे. शेवटी वो तो उनका हक है!