परिपूर्ण एकटेपणा

एकटेपणा खूप आवडतो पण तो कसा तर गर्दीतला. म्हणजे बाहेर गर्दीचा मनसोक्त प्रवाह अनुभवताना स्वतःची कंपनी उपभोगणे. कॉफी पीत गर्दीला सुद्धा पीणे. लोक घाईत गडबडीत चालले आहेत, निसर्गातल्या रंगरुपाची लयलूट आहे अन तुम्ही निवांतपणे ते उपभोगत आहात. कुणाचा जाच नाही, पहारा नाही, नाक खुपसणे नाही. असा एकटेपणा खूप आवडतो अन अनेक स्त्री-पुरषांना असा लायब्ररीत, स्टारबक्समध्ये अनुभवतानादेखील पाहीले आहे.

कधीकाळी एकांताची थोडी आवड असल्याने माझे दोन पैसे - एकांत बहुदा नसतोच, सोबत वेगळी असते, समुद्रकिनार्‍यावर समुद्र असतो, भटकंतीमधे डोंगर-दर्‍या असतात, एकट्या वाटणार्‍या रुममधे टिव्ही, पुस्तके असतात, पण ह्या सोबतीशी संवाद एका मर्यादेपलिकडे जाण्यासाठी माणुस एकतर वेडा किंवा प्रतिभाशाली असावा लागतो असं माझं मत झालं, संवादाची गरज 'माझी' असल्याने माझं तसं मत असेल पण मग कुठलीही सोबत हवीच कशाला असा प्रश्न एकलकोंड्यांसाठी रहातोच.

आवड!
मला एकटेपणा नको असतांना पुरेसा मिळालाय. इन्टर्नशिपला असतांना तीन-चार महीने एका फ्लॅटवर पूर्णपणे एकटा होतो. दहा ते चार वगैरे लॅब मध्ये बसायचो आणि परत घरी निघायचो. तिथे पूर्ण एकटा. सुरुवातीला एकटेपणा एन्जॉय केला पण नंतर डोके हलले. एकटा असतांना ट्रायल अ‍ॅन्ड एरर पद्धतीने बर्‍याच पाकृ करून पाहील्या. दणकून शिनेमे पाहीले. पण लवकरच वैतागलो. आपल्या आयुष्यात काही फार फार आनंदाचे क्षण असतात त्या वेळेला एकटं असणं म्हणजे मला शिक्षा वाटते.
हॉस्टेलला माझी रुम सहा जणांमध्ये शेअरिंग असलेली बंकबेड वाली होती. दोन मराठी, एक कन्नडीगा, एक तमिळ आणि एक तेलुगुभाषिक अशी ती रुम होती. तेव्हा निवांत गाणं वगैरे ऐकायला मी हेडफोन लाऊन कॉरिडोरमध्ये फिरायचो. एकांतप्रेमी लोकांसाठी लायब्ररी होती, तिथे पण मी फारसा बसायचो नाही. खच्चून मोठ्ठा ग्रुप असला पाहीजे असं नसायचं, पण चार टाळकी लगेच जमा व्हायची. आणि आत्ता आठवतांना मला तेच सगळं आठवतं आहे.
आता पण असा निवांत रिकामेपणा पुरेसा मिळतो. पण एका लेव्हलच्या पलीकडे मिळाल्यास बर्‍याचदा ठरवलेल्या गोष्टी होत नाहीत. पुस्तकं/पिक्चर ईच्छाच रहात नाही. मी सरळ उठून मित्रांकडे जातो. जर कोणीच अ‍ॅव्हलेबल नसेल वरती अपर्णातैंनी म्हणल्यासारखं गर्दीत जातो. जवळपास माणसं असली की बरं वाटतं. नशीबाने मिनीटा मिनीटाला जज करणारं कोणी भेटलं नाही आणि जर करायला लागलं तर गेलास खड्ड्यात म्हणून आम्ही मो़कळे होतो.

अगदी वर्मावर बोट ठेवणारा लेख.

अन्नाची जशी गरज असते तशीच लोकांचीही गरज असावी अशी कायम अपेक्षा ठेवली जाते. माणूसघाणा या शब्दातली तुच्छताच बरंच काही सांगून जाते. पण बऱ्याच लोकांचा स्वभाव पूर्णपणे उलटा असतो. अनेकांना लोक आसपास असल्याशिवाय चैन पडत नाही. एकटेपणा खायला उठतो. आणि या स्वभावाकडे दोष म्हणून न बघता गुण म्हणून बघितलं जातं.

म्हणजे तुम्ही कधीही काहीही करत असलात तर किमान चार डोळे , दोन खिडक्या आणि एक दरवाजा ते बघत असतो हे मला तरी inhuman वाटायचं

कितीही जवळची, प्रेमाची माणसं असली तरी ती सतत आसपास असणं मला आवडत नाही. एक अस्तित्व आसपास घुटमळत असणंही नकोसं वाटतं. जे काही मोकळेपणाचे तास-दिवस मिळतात ते अक्षरशः पिऊन घ्यावेसे वाटतात.

आपल्या समाजात एकटे राहण्याबद्दल आणि हक्काने स्वतःची स्पेस घेण्यार्या लोकांबद्दल काही जबरी गैरसमज आहेत .

मला वाटतं अशांचा परिस्थितीची तुलना नास्तिक किंवा समलैंगिकांच्या परिस्थितीशी करता यावी. ज्या समाजात देवावरचा विश्वास किंवा विषमलैंगिकता हीच नॉर्म असते, आणि त्याविरुद्ध वर्तन हे टॅबू असतं तिथे असे लोक 'कपाटात' राहताना दिसतात. त्यामुळेच असे गैरसमज पसरतात, आणि ते खोडून काढण्यासाठी कपाटाबाहेर कोणी येत नाही.

टीवी चालू आहे . नेट पण एकदम फास्ट चालू आहे . आणि मनमुराद एकटेपणा प्यायचा आहे

पहिल्या दोन वाक्यांनंतर तिसरे वाक्य म्हणजे विरोधाभास वाटले. एकटेपणा प्यायचा आहे पण तरी जगाशी संपर्क तोडायचा नाही असे का बरे होत असावे? जिवंत माणसांच्या, गर्दीच्या गलबल्याने ऊबून जावं तसं माध्यमांच्या गलबल्याने का नाही का? का तिथे आपण निनावी असल्याने कोणी फार जवळ येऊ शकत नाही किंवा आले तरी त्यांनी जज करण्याने फार फरक पडत नाही?

बाकी ते एक सोडा, पण माणसाला एकटेपणाचीही गरज असते याच्याशी सहमत आहे.

मला भोवती भरपूर माणसं आवडतात.
मात्र तोंडीलावायला नी त्या माणसांच्या असण्याचं महत्त्व समजण्यापुरता एकांतही आवडतो.

आवडती गोष्ट करताना मात्र एकटं-दुकटं असणंच आवडतं

लेख चांगला वाटला.
.
.
माझी केस वेगळी.
एकांत आवडत नाही, सहनही होत नाही.
ग्रुपमध्येही मिसळायचं कौशल्य नाही.
मग बळजबरीचा भकास एकांत.
हे खूपदा अनुभवलय.
अजूनही सुटका झालेली नाही.

लेख वाचून आपण अगदी समविचारी आहोत एवढंच म्हणेन

युऐसात - मिनीआपोलीस मधल्या 'ईडन प्रेरी' इथल्या जागी क्लाइंट साईडला नेहमी जाणं व्हायचं, त्यातल्या त्यात २००८ मधे तीन महिन्यांसाठी गेलो असतांना तिथे माझ्याबरोबर ओळखीचं असं कोणीच नव्हतं. ना सोबत इतर भारतीय सहकारी, ना तिथे ऑलरेडी लाँग टर्म साठी ऑनसाईट असलेले सहकारी. ज्या हॉटेल मधे रहात होतो तेही भकास कारण मिनीआपोलीस चा कडक हिवाळा/हिमवर्षाव, त्यामुळे पर्यटक नाहीत (मुळात ईडन-प्रेरी ही सबकाऊंटीच खूप शांत आणि कमी वस्ती असलेली जागा - थोडक्यात नॉट मच हॅपनिंग) . तेव्हा कार चालवता येत नसल्याने - रेंट ने कारही घेता येत नव्हती, बर्फामुळे बाहेर पायी देखील फार किंवा नेहमीच फिरता येत नव्हतं आणि टॅक्सी करून कुठे फिरावे तर ते प्रकरणही फार महागात जायचे आणि पुन्हा बर्फामुळे बाहेरची बरीच पर्यटनस्थळं बंद. ऑफीसला जाण्यासाठी हॉटेलचीच कॅब होती आणि तेवढंच काय ते फिरणं किंवा हॉटेल बाहेर जाणं व्हायचं, म्हणून ऑफिस ते घर हाच दिनक्रम. हा असा ऐकटेपणा न मागता आला होता पण एक-दोन आठवड्यानंतर मला माझाच हेवा वाटायला लागला. किती तो स्वतःसाठी असलेला वेळ, जे हवं ते करता येण्यासारखं, सुसाट धावणारं इंटरनेट - मग हवं ते पहा - सोबतीला टिव्ही नी पुस्तकं होतीच. ह्याच काळात जिवाच्या जवळचा असलेला छंद 'पाककृती' मनसोक्त उपभोगला. मग अगदीच बोलावं वाटलं काही शेअर करावं वाटलच काही तर सोशल मिडिया होतंच - शिवाय तेव्हा तिथल्या वास्तव्यात माझ्याकडे मोबाईल नसल्याने इच्छा नसताना कॉल स्विकारण्याची झंझटही नव्हती. एक कर्तव्य म्हणून घरी आठवड्यातून एक-दोनदा कॉल करावा लागायचा (नशीब तेव्हा लग्न झालं नव्हतं - नाहीतर रोज करावा लागला असता). तेव्हा इथल्या बर्‍याच जणांना वाईट किंवा काळजी वाटत होती माझी की तिथे माझ्यासोबत कोणीच नाही आणि कसा रहात असेल हा पण मला तर आजही ते आयुष्यातले तीन महीने आठवले की पुन्हा माझाच हेवा वाटतो. असा वर्षातून एकदातरी ब्रेक मिळावा असं कायम वाटत

छान लिहीलय. मलाही एकटेपणा आवडतो.
पण कधीतरी शंका येते की आपण खरंच असे आहोत की बालपणीच्या काही अपरीहार्य परीस्थितीमुळे असे घडवले गेलो. मंजे nature की nurture.

मला एकांत आवडतो पण मुळात घाबरट असल्याने मला लोक दूर पण मला हवे असल्यास लगेच पोहोचू शकेल अशा अंतरावर आवडतात.

काही महिन्यापुर्वी कंपनीच्या कामानिमित्त बाहेर जाणे झाले, आणि बरोबर कोणी दुसरी मुलगी नसल्याने अपार्ट्मेंट्वर एकटीच!

त्या ठिकाणी आधी तीन-चार वेळा जाऊन आल्याने साइट सिइंग मध्ये रस नव्हता मग विकेंडला अपार्ट्मेंटवर शांतता व आजूबाजूचा परिसर अनुभवत मस्त लोळणे,टिव्ही पाहणे, वाचणे, मूड आल्यास एकटीनेच विंडो शॉपिंग, मूड आला तर स्वयंपाक नाहीतर पार्सल वगैरे एकूण मला आवडणारे प्रकार केले.

तशी मी लेकीला तिच्या जन्मानंतर सोडून पहिल्यांदा गेले होते, इथून निघताना मला शंका होती की मी बदलले असेन, पुर्वीसारखे एकट्याने राहणे रुचेल की नाही - पण नाही, कॉलवर दिवसातून दोनदा तिची खुशाली कळली की अजिबात कोणाला मिस करणे वगैरे झाले नाही (नवरा तर तसाही लेक झाल्यापासून ऑप्शनल विषयच आहे ).

फक्त इतकेच होते की दिवसभर एकटीने कितीही टवाळक्या केल्या तरी रात्री एकटीनेच अपार्ट्मेंटवर झोपायला जाम भिती वाटत असल्याने तिथे स्थाइक व्हायला म्हणून नुकत्याच गेलेल्या कंपनीमधल्याच दोन भारतीय मुलांच्या अपार्ट्मेंटवर रात्री झोपायला जायचे. भले ते लोक आत रूममध्ये झोपल्यावर मी नंतर किल्लीने दरवाजा उघडून आले असेन - आमच्यात काहीच संवाद झाला नसेन व मी लिव्हिंग मध्ये
सोफ्यावर झोपत असेन - पण तरी आसपास हाकेच्या अंतरावर ओळखीची माणसे आहेत - हे बरे वाटते.

घरी सुद्धा मी बाकी सगळी जनता एका खोलीत असेल व माझ्याक्डे फारसं काही बोलायला नसेल तर मी दुस-या खोलीत राहणे पसंत करते -पण निदान दुस-या खोलीत माणसे हवीत विशेष करून रात्री/अंधाराच्या वेळेला!

"घरात कुणी हि नाही . अगदी बायको पण नाही . टीवी चालू आहे . नेट पण एकदम फास्ट चालू आहे "

छोटा गोंधळ झाला, नक्की एकटे राहायचे आहे की आजुबाजूला लोकं नको आहेत (फिजिकली)?

ह्म्म! आवडला लेख.
एकटेपणा तसा दुर्मिळ आहे भारतातल्या शहरांत. अगदी कोणीच नसेल जवळपास तरीही ३-४ ओळखीचे आवाज नको म्हटलं तरी कानावर पडतातच..
गावी तसं नाही. लहानपणी एकदा असा मस्त एकटेपणा गावी अनुभवलाय- सोबतीला एक रेडिओ आणि अख्खा रिकामा दिवस. वेळ वगैरे शब्दांना काहीच अर्थ नव्हता मग. मे महिन्याचा चांगला रणरणता दिवसपण त्या एकटेपणामुळे तसा निवांत वाटला.
नंतर मग एकदा विद्यार्थी असताना १ पूर्ण महिना एकटेपण. सकाळ झोपून काढायची आणि दुपारी अडीच तीननंतर जाग आली की रात्री पुन्हा झोपेपर्यंत वाचन्/चित्रपट- शक्यतो हॉरर. जेवणखाण वगैरे जमेल तेव्हा.
आता आठवलं तर वाटतं दुसरंच कोणीतरी करत होतं हे उद्योग. अब कुछ नही हो पाएगा!

बाय चॉईस एकटं राहणं मस्तच कधी कधी आवडतं. एकूणच जगण्यातील निर्रथकता-वैफल्य त्यातुन आलेलं एकटेपण हा ज्याचात्याचा प्रश्न (मला भंपक वाटत असला तरीही काहींनसाठी तर अगदी थोर वगैरे )!
.
.
पण एकटं राहवं अशी परिस्थिती कोसळल्यास मात्र अवघड होऊ शकतं. लहानपणी पालक गमावलेली मुलं, मोडलेली/अपघाती जोडीदार गमावलेली लग्ने जरा जवळूनच पाहीली आहेत त्यामुळे बेसिक इंग्टीग्ट नसला तरीही शेवटी मानव समाजशील प्राणी आहे यावर पक्का विश्वास झालेला आहे.

एकटेपणा हा थोड्याफार प्रमाणात प्रत्येकालाच हवा असतो, पण तो तुम्हाला आवडतो का, तुम्ही एकटे राहिल्यामुळे तुम्ही दु:खी तर होत नाही ना, पण उलट रिचार्ज होता का, यावरून ठरवता येईल की तुम्ही आत्मकेंद्रित (introvert) आहात की नाही. यासाठी तुम्ही Briggs Myers टेस्ट घेतली तर तुम्हाला कळून येईल की तुमची मानसिकता कशा प्रकारची आहे. मी स्वतः INTJ आहे, पण अर्थात यात उच्च-नीच असे काही नाही. फक्त आपण स्वतः कसे रिलॅक्स होऊ शकतो, ते स्वतःलाच कळते. साधरणतः आपल्या समाजात बडबड्या लोकांना अधिक समाजप्रिय, सोशल समजले जाते. इंट्रोवर्ट लोकांचा दृष्टिकोन समजण्यासाठी Quiet: The Power of Introverts in a World That Can't Stop Talkingहे पुस्तक वाचावे.

सध्या किरण नगरकराची "सात सक्कं त्रेचाळीस" वाचतोय त्यातील हा उतारांश या धाग्यासाठी समर्पक वाटला:

...त्या पारशी बाईच्या खोलीत दिवा अजून जळातोय. पंधरा वर्षे एकटी राहिलेली. रात्री दोन वाजता दिवा लाऊन काय करते? उरलेली पंधरा आणि अधिक वर्ष अशीच. लग्न नाही करणार ती. काटक्यांनी बनवलेली. साडीत बांधलेली. सोललेल्या कोंबडीसारखी. फक्त वर तुराच राहिलात. लिहित असेल. पुढच्या खेपेला भेटल तेव्हा वाचावं लागेलच. कुठल्याही घोळक्यामध्ये तिचा एकलकोंडेपणा तिला हुडकून काढतो. तिच्या इच्छेनुसार, निरुद्ध, नकळत तिला वाळीत टाकतो. आता त्याचं तिला व्यसन जडलंय. एकमेकांशिवाय त्या दोघांचं चालत नाही. इतकी वर्षे बेकार पडलेलं तिचं मिसळण्याचं इंद्रीय आता काम देईनासं झालंय. तिला एकांत चढतो. तंबाखू दाढांवर गिरवतात तसा ती त्याला स्वतःवर चोळते. मग तल्लफ आली की कविता करायला लागते. आपल्या अलिगढ मधल्या बालपणावर. लढाईच्या दिवसात पाहिलेल्या जय जवानला उद्देशून टापटिप कविता. एकदाच जाणवलेल्या कदाचित प्रेमावर लेखबियनिझमचं दडपण आहे असा भास करून घेते.... आखुड भावनांवर आखुड कविता. पिवळ्या फायलीत कलेक्टेड एडीशन. तिच्यासारख्याच रक्तहीन. किंचित बेचव. मोजूनमापून आयरनी. प्र्र्वी क्वचित आणि प्रयासानं. आजकाल दर पंधरवड्याला तिच्यातून एक कविता बाहेर पडते. स्वतःचा ओनरशिपचा प्लॅट आल्यावर तर हे वाढतच जाणार. दीड वर्षांनंतर. पैसे वाचवून पैसे भरते. आपलाच आपला. चोहिकडं. ड्रॉइंगरूम, बेडरूम, छोटंसम स्वयंपाकघर. आणि बाथरूम. एकटीच ती. कैफ उतरवायला कोणी नाही....

तुम्ही विषय असा काही मांडलेला आहे की यावर ... कहांसे छेडू फसाना और कहा तमाम करूं - अस प्रश्न पडतो.

दिल चाहता है मधलं ते "सिध" चं किरदार आठवा. की जो चित्रं काढतो, (एकतर्फी का होईना पण) प्रेम करतो, मित्रांबरोबर पार्टीला (डिस्को मधे)/गोव्याला जातोच, गप्पाटप्पा करतोच, मौजमजा करतोच. पण तरीही व तेव्हाही काहीसा तनहा असतो. उसकी अपनी एक दुनिया होती है जिसमे वोह मश्गुल मसरूफ सा रहता है. पण दिग्दर्शकाने त्याला कधीही एकटा दाखवलेला नाहिये. म्हंजे चित्रकलेचा नाद असूनही तो चित्रपटात एकटा कुठेच दिसत नाही ... की बाबा बसलाय चित्रं काढत. मकरंद प्रिय हा मिलिंद स्टाईल मधुसेवनानंद घेत बसलेला नाही दिसत ... एकदाही. तो आपल्या टिचर चे चित्र काढतो खरे ... पण लगेच मित्रांना फोन करून बोलवून घेतो व त्यांना दाखवतो ... ते चित्र. त्याचे त्या आर्किटेक्ट वर एकतर्फी असते. तो कधी "बैठे रहे तसव्वुर-ए-जाना किये हुए" बसत असेल का ... हा प्रश्न पडतो.

हर एक महफिल मे होती है कई महफिले शरीख
गौर से देखोगे तो हर एक शख्स तनहा ही मिलेगा

मला व्यक्तिशः हे सुद्धा सांगता येणार नाही की मला एकांत जास्त आवडतो की महफिल. ते साथ असलेल्या व्यक्तीवरही अवलंबून नाही व्/वा मूड वर ही नाही. एकटा असलो की काय करतो हे ही सुनिश्चित सांगता येणे कठिण आहे. मी चांगल्यापैकी सोशल आहे पण एकांत काही नावडता नाही. एकांतात मस्त अनेक गोष्टी करता येतात की ज्या इतरांसोबत करता येत नाहीत. ज्युड लॉ ने उभे केलेले "द हॉलिडे" मधलं ग्रॅहम हे किरदार आठवा. तो संपादक असतो. कॅमेरू डायज बरोबर डिनर टेबलवरील चर्चेत ... त्यात तो म्हणतो ना ... की मी एकांतात असतो की मस्त रडतो. आय अ‍ॅम अ मेजर वीपर.

घर की तामिर चाहे जैसी हो
इसमे रोने की कुछ जगहा रखना

उस्फूर्तता मोकाट सोडणे हे एकांतात मस्त जमते. असं म्हणतात की स्वतःशी दहा पंधरा मिनिटे रोज बोललात (मनातल्या मनात नाही) तर तुम्हास त्याचा खूप फायदा होतो. एकांतात एक मस्त संधी उपलब्ध असते - स्वतःचीच कंपनी एंजॉय करायची. स्वतःलाच एखादी बाब ओव्हर-कन्व्हिन्स करायची. जे लोक तुमचं म्हणणं ऐकत नाहीत ते समोर आहेत असे इमॅजिन करून त्यांना लेक्चर झाडण्याची. मी अनेकदा स्वतःला च लेक्चर झाडतो... आरशासमोर उभा राहून. मस्त वाटतं. पण मला एकांतात करण्याच्या सगळ्यात जास्त आवडत्या दोन गोष्टी म्हंजे स्वतःची स्तुती करणे. एकांतात प्रत्यक्ष भगवंत माझा शिष्य असतो. व मी त्याला गब्बरगीता सांगत असतो.

गब्बर.. गब्बर.. भारी लिहिलं आहेस एकदम. आता तू येशील तेंव्हा तुला टकीलाचे बारा शॉट्स पाजून तुझी पप्पी घेणार मी..