पाऽपसंस्कृती: अर्थात पॉप कल्चर

मस्त मस्त मस्त.
इथली चर्चा वाचायला आवडेल.

वाह.. मस्तं विषय! असा प्रश्न पडला होता. आधी उगाच कय गर्दीबरोबर वहावत जायचं असं म्हणून अनेक 'व्हायरल' गोष्टींकडे दुर्लक्ष केलं. पण नंतर समजलं मजा येते तसले व्हीडो गाणी बघताना. पण त्यामागे मौज असाच फॅक्टर असतो. केवळ ग्रूपमध्ये चर्चेत भाग घेता यावा म्हणून रोडीज, बिग बॉस वगैरे सारखे, ज्यात अजिबात मजा येत नाही, असे अत्याचार नाही बघत.

< जड आवाज > हम जहां खडे होते है, पॉप कल्चर की लाईन वहींसे शुरु होती है < / जड आवाज >

झंप्या.. चार लोक वागतात तसे वागावे, याऐवजी, चार लोकांना आपणच काहीतरी वागायला लावावे हे जास्त आवडते. आपण गबाळे राहून आजुबाजूला गबाळेपणाची फॅशन आणावी, ते पाहतात त्या सीरियल्सपेक्षा आपण ज्या सीरियल बघतो (हिस्टरी टीव्ही १८ वरचे मोडक्यातोडक्या सामानसुमानाचे असंख्य कार्यक्रम) त्या लोकांना बघायला भाग पाडण्याइतपत रसभरित वर्णन करावे इ इ.

आयला उत्तम चर्चा होऊ शकेल... अशाच प्रकारचं काही माझ्याही मनात नेहेमीच येत असतं पण ते इतकं स्पष्ट मांडता आलं नसतं मला...

बळंच अवांतर (पण विचारगाडी थांबवता थोडीच येते ) -
हैरी पॉटरबद्दल एक किस्साच आहे, काय ते लहान पोरं वाचतात ते वाचायचं, त्यापेक्षा चांगलं काहीतरी वाचूया म्हणून एक भाग खरेदी करूनही बाजूला टाकला होता,
अशाच एका प्रवासात, कुठलंही पुस्तक हातात धरावंसं वाटूच नये अशी मनस्थिती होती, घरदार सोडून नवीन शहराशी झगडायला बाहेर पडलो होतो, अगदी मोजकं सामान बरोबर होतं त्यात चुकून हे पुस्तक आलं होतं, तिसराच भाग. तो वाचता वाचता इतका रमलो की आपल्याला घरदार नाही आणि आता रस्त्यावर झोपायची वेळ आहे हे पण चक्क विसरून गेलो. मग ते सगळं इतकं अपील झालं, कनेक्ट झालं की उरलेली पुस्तकं लगेच मिळवली. आणि दिवसभर वणवण करून झाली की संध्याकाळी परत हॉगवर्ट्झ मधे घुसायचं हा शिरस्ताच होता कित्येक दिवस. आधी रद्दीत घातलेल्या पुस्तकाचा सातवा भाग मी पहाते क्रॉसवर्ड पुढे रांगेत उभं राहून खरेदी केला होता. अजूनही ती सगळी पात्रे खूप ओळखीची वाटतात. आणि मुख्य म्हणजे अतिशय प्रतिकूल परिस्थितीमधे एखादं पुस्तक इतकं सुदिंग वाटू शकतं, स्टेबल रहायला मदत करू शकतं हे नव्याने जाणवलं....

लेखातल्या भावनेशी सहमत. नेहेमी हुच्चभ्रूच राहिलं पाहिजे किंवा ठराविक वर्तुळातल्या लोकांना आवडणार्‍या गोष्टीच आपल्यालाही आवडल्या पाहिजेत हे सांगितलंय कुणी? आमच्या एका जुन्या वर्तुळात असेच शिंगल माल्ट वाले जेडी आणि शिवासला शिव्या घालायचे. मी दोन्हीची चव घेतल्यावर मला जेडी आणि शिवास जास्त आवडल्या. मग मी त्यांना म्हटलं की तुमची शिंगल माल्ट घाला गर्दभश्रोणीत वगैरे.... सेम विथ हॅरी पॉटर. ७ही भाग किमान ७ वेळा वाचलेत. जे आवडतं ते आवडतं. लोकं तुम्हाला जज करतायत तर करोत बापडे. सरळ दुर्लक्ष करायचं असतं.

असा काही ठाम अल्गोरिदम नाही. सर्वभक्षी प्राण्याप्रमाणे जे वाटेल ते करत असतो. काही रुचते, काही गळते.
मात्र जे रुचते ते केवळ पॉप्युलर आहे म्हणून टाकत नाही किंवा जे गळते ते ही पॉप्युलर आहे म्हणून चघळायच्या फंदात पडत नाही.

बिग बॉस हा प्रकार मी बघतो. मला आवडतो. बिग बॉस आवडणे हे म्हटले तर पॉप्युलर कल्चर आणि म्हटले तर त्याला नावे ठेवणे हे सुद्धा!

तेव्हा मुळात बहुतांशवेळा आपण एखाद्या वर्तुळाच्या बाहेर फेकले जाऊ नी एकटे पडू ही भिती आहे निराधार आहे कारण कारण बाहेर झेलायला दुसरे एक वर्तुळ तयारच असते.

--

चर्चाविषय आवडला. नंतर भर घालेन.

छान मांडलाय चर्चाविषय.
माझं स्वतःचं विचाराल तर "आपण म्हातारे आहोत हे मी मान्य करून टाकलय. तरुण राहायचा प्रयत्न करणं झेपत नाही आताशा ;-)".
प्रतिसाद वाचतेय.

आपल्याला जे आवडेल ते बघावे, वाचावे, ऐकावे, अनुभवावे. ते अपमार्केट आहे का नाही, पॉप्युलर आहे का नाही ह्याचा विचार करुन नये. आजुबाजुला काय नविन चाललय त्यावर नजर ठेवुन ट्राय तर करावाच.

त्याच बरोबर, लोकांच्या आवडीनिवडीला पण तुच्छ लेखू नये आणि आपल्या अभिरुची बद्दल कसलाच गंड बाळगू नये.

जे नवीन आहे ते? का ज्याचं फॅड असतं अथवा जास्त फॉलॉअर्स असतात ते? मला मुळात पॉप कल्चरचीच व्याख्या क्लिअर नाही म्हणून हा प्रश्न. बाकी कितीही कशालाही नाकं मुरडा अथवा गोडवे गा सम मार्गी असतातच असं वाटतं.

अगदी जवळचे, घट्ट, चड्डीदोस्त म्हणावेत असे आम्ही सहा मित्र आहोत. आम्ही (शक्य तितक्या) नेहेमी भेटतो, दारूबिरू पितो, वत्सअ‍ॅपवरून २४ तास भंकस करतो (काही जण आम्रविकेत असल्यामुळे).

प्रत्येक जण वेगवेगळ्या व्यवसायात आहे, आणि त्यांची व्यवसायेतर आवडनिवडही वेगवेगळी आहे. उदा. एक जण सर्पमित्र आहे (तोच तो मिपावर लेख लिहिणारा), एक उत्तम तबलजी आहे, एकाला "भरपूर पैसे मिळवणे" हा छंद आहे, एकजण कविता पाडतो करतो, एकाला क्रिकेटचं भयानक वेड आहे, वगैरे.

एकत्र गप्पा झोडताना आपोआपच एकमेकांचे व्यवसाय आणि वैयक्तिक आवडीनिवडी (हाच का तो हुच्चभ्रूपणा?) बाजूला राहून विषयांचा लसावि काढला जातो. तेच ते पॉप कल्चर.

त्यामुळे मला (किंवा सातापैकी कोणालाही) पॉप कल्चरच्या मधोमध रहाण्यासाठी विशेष श्रम करावे लागत नाहीत. ते बाकी सहांमुळे आपोआप येऊन आदळतंच. उरलेल्या वेळात साप पकडणारा साप पकडतो, पुस्तकं वाचणारा पुस्तकं वाचतो, क्रिकेटवाला क्रिकइन्फोची आकडेवारी एक्सेलशिटात काढून उलटेसुलटे ग्राफ बनवत बसतो. आता याला हुच्चभ्रूपणा म्हणायचं का वैयक्तिक आवडीनिवडी हा अर्थातच आपापला प्रश्न.

आता कृपया मला हसू नकात, पण पॉप कल्चर हे उच्चभ्रू नसतं हे मला आजच कळलं. पॉप हा शब्द मी पॉप म्यूझिक याच अर्थाने हमेशा ऐकला आहे. ते जनरली इंग्रजी असतं आणि कळत नाही. हाय फाय मुले ते ऐकत असतात, इ इ.
-------------------
कॉलेजमधे किंवा नोकरीच्या सुरुवातीच्या काळात शकीरा, जेलो नि ब्रिटनीची अनुक्रमे whenever wherever, if you has my love, hit me baby ही गाणी मला प्रचंड आवडत. मी तेवढाच ओरिजनल पॉप आहे असे मी (आजपर्यंत) माने. बाकी ३०-४० भारतीय गाणी असलेले फोल्डर पॉप म्यूझिक नावाने का आहे तर ती गाणी सिनेमात नाहीत. असो असो. गोंधळ आहे.

ह्म्म ... इंग्रजी गाणी पूर्वी आवडत नसत पण मराठी व हिंदी गाण्यांची आवड होती मग अमेरीकेत आल्यावरती, बळजबरीने साईटींवरुन उत्तम इंग्रजी गाणी शोधून शोधून आवड निर्माण केली. अजुनही कंट्री साँग सोडता अन्य गाण्यांची आवड सुजवटच आहे. पण कंट्री साँग्स मात्र फार आवडतात -
जोलेन - https://www.youtube.com/watch?v=qGEubdH8m0s
असो वा
पिनॅकोलाडा - https://www.youtube.com/watch?v=Eyaf1yMHx54 (मला वाटतं याचं जॉनर कंट्री साँग आहे पण खात्री नाही.) फार आवडतं गाणं आहे हे.
डेव्हिल वेन्ट टू जॉर्जिआ - https://www.youtube.com/watch?v=K6RUg-NkjY4 - हेदेखील खासच खास
___
धागा आवडलेला आहे.

मनातला एक गमतीशीर विचार :
अजून काय चाळीसेक वर्षं शिल्लक आहेत जास्तीत जास्त. त्यातली तीसच बहुदा फॅकल्टीज् व्यवस्थित चालणारी असणार. म्हणजे सुमारे १० हजार दिवस. किती पुस्तकं वाचू या १० हजार दिवसांत ? किती सिनेमे पाहू? अगदी पहायचेच ठरवले तर सुमारे तीनेक हजार सिनेमे येतील पहाता. पुस्तकांचं बोलायचं तर बहुदा दिवसांच्या ऐवजी आठवड्यांच्या संख्येत मोजलेलं बरं. फार फार तर १५६० आठवडे. त्यात किती पुस्तकं होतील वाचून?

हे इथे आठवायचं कारण म्हणजे पॉप-कल्चर आदि गोष्टींबरोबरच आपण क्लासिक्स आणि मॉडर्न काळातल्या साहित्याशीही नाळ जोडू पहात असतो. सिनेमाच्या बाबत सगळा मामलाच सुमारे १०० वर्षांचा असल्याने इथे मॉडर्न-क्लासिक्स अशी भानगड नसून जुनं-नवं-मधलं असं काहीसं असू शकतं. तर मुद्दा असा की, पॉपकल्चरमधे काय घडतंय नि काय नवं येतंय याबरोबरच "काय वाचायला/पहायला मिळणं महत्त्वाचं आहे" हे प्रश्नही येतातच.

तर एकंदर लोक तीशीपर्यंत पॉपकल्चरशी कदाचित जास्त जोडलेले असतात; त्यांचा रस त्यात असू शकतो आणि तीशी येऊन गेली की दृष्टी क्लासिक्स-मॉडर्न-सबस्टँशिअल गोष्टींकडे अधिक वळते असं काहीसं मला ढोबळपणे वाटतं.

पॉप वि. (विशेषतः पाश्चिमात्य) क्लासिकल संगीतात बेसिक फरक आहेत. त्यातले काही मुख्य फरक

१. इंस्ट्रूमेंट्स : इलेक्ट्रीकल वि. अकॉस्टिक: पॉप्युलर संगीतात इलेक्ट्रीकल इंस्ट्रूमेंट्स वापरतात तर क्लासिकलमध्ये अकॉस्टिक.

२. लिरीक्स वि. नो लिरीक्स: सहसा क्लासिकलमध्ये संगीताला जास्त महत्त्व असतं तर पॉप्युलर मध्ये लिरीक्सला.

३. बीट- स्ट्राँग वि. सब्ड्यूड: पॉप्युलर संगीतातला बीट हा ठळक असतो. क्लासिकल मध्ये मात्र तो सबड्युड असतो. (नवख्यांना तर तो लवकर सापडतही नाही.)

४. प्रिस्क्रीप्टीव्ह: क्लासिकल संगीत हे ठराविक नोटेशनवर परफॉर्म केलं जातं. पॉप्युलर संगीताचं तसं नसतं.(एखाद्या पॉप्युलर गाण्याची वेगवेगळी व्हर्जन्स तुम्ही ऐकली असतीलच.)

साधारणपणे कोणतंही क्लासिकल संगीत हे शिकावं लागतं (पॉप्युलर संगीत शिकावचं लागतं असं नाही) आणि म्हणूनच त्याला उच्चभ्रु समजलं जात असावं.

लेखातील मुळ मुद्द्याबाबतः
अनेकदा पॉप्युलर ते वाईट असा लोकांचा ग्रह दिसतो त्याच वेळी पॉप्युलर म्हणजे अगदीच वाईट हे वास्तवही दिसते (उदा. रिअ‍ॅलिटी शोज). वैयक्तिकरित्या, ज्यातून व्हॅल्यू अ‍ॅडिशन होत नाही अशा गोष्टीत वेळ न घालवणे मी श्रेयस्कर समजतो, मग ते पॉप असो नाहीतर नसो.

पॉप कल्चर म्हणजे नक्की काय ते माहिती नाही- आवडेल ते बघत/वाचत जातो..
पण जनरली असा काही नियम बनवून जगतो कुठे आपण? हिमेश आवडला तर बिन्धास सांगावं- एखाद्या तद्दन "बाजारू" वगैरे क्याटेगरीतली गोष्ट सॉलिड वाटली तर कबूल करून टाकावं. मग स्वतःला टेन्शन नाही!
एखादी गोष्ट केवळ पॉप कल्चर ह्या अदृश्य कप्प्यात आहे म्हणून तिला नावं ठेवायची ह्यात काही मजा नाही.
-----
पण पॉप कल्चर म्हणजे नक्की काय? विशेषतः भारतीय परिघात?

कल्चरमधील गोष्टींची चार खान्यात विभागणी करता येते.

एनीवे...

मुद्याचे उदाहरण घ्यायचे तर हॅरी पॉटर जेंव्हा संपले होते (शेव्टचे पुस्तक रिलीज) तेंव्हा आयुष्यात एक प्रचंड पोकळी तयार झाली असे वाटले होते. तोच अनुभव प्रिजन बेक संपल्यावर आणी आयुष्यात अनेकदा विवीध गोष्टींबाबत बाबतीत अनेक प्रकारे घेतला... घेत राहीन. आय लिव पॉप कल्चर थोरोली... पण हे खरे आहे जेके आर शेक्सपिअर पेक्षा प्रभावशाली लेखिका आहे वाद घालत ते पटवुन द्यायचो हे आठवताना आता लक्षात येते की आता पुन्हा हॅरी पॉटर वाचवणार नाही...पुन्हा फास्टरफेणे साठी डोके पुस्तकात खुपसलेले असणार नाही अन शेक्सपिअर तर आत्ता कुठे उमजु लागलाय... वा... हे घडणारच होते कधी तरी अर्थपुर्णतेकडे वळणे भागच होते पॉपकल्चर ही झिंग आहे म्हणून ती आज ना उद्या उतरणार आहे आणी त्यावेळी निर्माण होणारी पोकळी भरुन काढायला अर्थपुर्णतेकडे वाटचाल हा एकमे मार्ग उरतो.. अन मी तयार आहे... मी ठरवुन जगलो नाही की हेच वाचावे असे रहावे... बस जे जे आनंद देते त्यात गुंतत राहीलो... समजा मिपावरुन ऐसीवर मन रमु लागले तर कंप्लेंट थोडीच करायची असते... ? बस जे आनंद देते त्यात गुंतत रहायचे

मुळात पॉप कल्चरची व्याख्या काय करता तुम्ही?

मी अशी काही व्याख्या करत नाही. जे आवडतं ते पाहाते.

त्याचे आणि तरुण राहण्याचे लागेबांधे असतात, असं मानता का? का? कसं शोधता उत्तर? मला कुतूहल आहे...

असतात, असं माझं मत आहे. माझ्या स्वतःच्या अनुभवानुसार माझ्या आजूबाजूला नेहमीच यंग क्राऊड असतो आणि त्यामानाने हे पॉपुलर कल्चर फॉलो करणारे माझ्या सहकार्‍यांत तर कुणी आढळलं नाहीय. काल कॉलेजच्या गॅदरिंगमध्ये कोक स्टुडिओचे दोन बँडस आले होते, ती गाणी मला आणि नुकत्याच रूजू झालेल्या एका सहकार्‍याला माहित होती, बाकी लोक काय चाललंय हे असा चेहरा करून बसले होते. फेसबुकवरती अथवा इतरत्र मला ब्रेकिंग बॅस, गेम ऑफ थ्रोन्स माहित आहे हे समजल्यावर खूप कूल पॉईंट्स मिळतात. मी ए आय बी रोस्ट पाहिलं आहे म्हटल्यावर "मॅम, तुम्ही सुद्धा?" असं म्हणून लगेच भुवया उंचावतात. आम्हाला गप्पांसाठी आणखीही विषय असल्याने मजा येते..

"मिडियम इज द मेसेज"

पॉप कल्चरच्या अभ्यासासंदर्भातला आणखी एक महत्त्वाचा मानला गेलेला संदर्भ :

रोलांड बार्थ्स

बरेचदा एखाद्या धाग्यावरही पाहीले आहे कोणी "इन्फ्लुएन्शिअल = अ‍ॅग्रेसिव्ह" व्यक्ती पहीला प्रतिसाद "फालतू/बकवास" टाईप देते अन मग त्या लेखाला नावं ठेवण्याची जी रांग लागते ती पहाता मज्जा येते
क्वचित धाग्याच्या प्रतिक्रियांचा टोन पहील्या प्रतिक्रियेने सेट केला जातो का काय अशी शंका येते. नसेलही. पण आपली शंका हो.

या धाग्यावर मत नोंदवणे हे पॉप कल्चरचा भाग आहे का?

- पॉप कल्चरमध्ये तुम्ही कशाकशाचा समावेश करता? टीव्ही? सिनेमे? इंटरनेट? पुस्तके?

अर्थातच यात सगळेच येते पण काही वाचताना किंवा कशाचा अनुभव घेताना तो अनुभव आवडला आणि त्यातून स्वतःला काही मिळाले तर मग ते पॉप आहे की नाही याचा फार विचार करत बसत नाही. एखाद्या लोकप्रिय आणि बहुचर्चित गोष्टीचा अनुभव घेण्याआधी त्याची शिफारस कोणाकडून आली आहे याचा विचार मात्र जरूर करते कारण वेळेचा अपव्यय आणि संभाव्य मनस्ताप टाळण्याचा तो खात्रीशीर उपाय वाटतो. अजून एक चाळणी म्हणजे 'काळाची' असते, जे शंभर (उदाहरणार्थ) वर्षांपूर्वी लोकप्रिय होतं आणि अजूनही राहिलं आहे ते अगदी टाकावू असण्याची शक्यता कमी असते पण जे आत्ताचं लोकप्रिय आहे त्याबद्दल स्वतःला अशी खात्री असते. थोडक्यात म्हणजे लेबलांच्या मागे जाण्याऐवजी आपला वेळ सत्कारणी (पूर्णतः स्वतःच्या निकषांवर) लागावा असा विचार असतो.

- पॉप कल्चरशी परिचित असणं म्हणजे भोवतालाचं भान असणं असं तुम्ही मानता का?

हे थोडंसं खरं आहे कारण आपल्या आजूबाजूच्या बहुसंख्यांना काय आवडतं यावरून आपल्या समाजाच्या एकूण धारणा काय आहेत याचा तर्क बांधता येत असावा आणि प्रत्येकाला त्याचं भान असावं असं मला वाटतं. "मी माझ्या वर्तुळात खूष" यातून हे भान तुटण्याचा धोका असतो. त्यामुळे ज्यांच्याशी आवडीनिवडी शक्यतो जुळत नाहीत त्यांनाही काय आवडतं आणि का याचा अगदी अभ्यास नाही तरी जुजबी माहिती ठेवते. भारतात सास-बहू सिरियल्स, यूकेत ग्रेट ब्रिटीश बेक ऑफ आणि अमेरिकेत बिग बॅंग थिअरी हे कार्यक्रम पॉप्युलर का होतात याचा विचार जरूर करते पण त्यासाठी ते सगळं पूर्ण पाहिलंच पाहिजे असंच काही नाही,एखादा तुकडा पाहूनही अंदाज येतोच.

- पॉप कल्चरशी धागा उरला नाही, म्हणजे माणूस म्हातारा असं वाटतं का?

असं काही नाही पण एका अर्थाने आपल्या धारणा पक्क्या झाल्यात याचे निदर्शक असावे, जे चांगले की वाईट याबद्दल बोलत नाही.

अमुक एक गोष्ट पॉप कल्चरचा भाग आहे की हुच्चभ्रू आहे, हे तुम्ही नक्की कसं डिफाईन करता?

सर्वसाधारणापणे शिफारसी कोणाकडून येतात त्यावरून करते पण त्याआधारे ते आपल्याला आवडलंच किंवा नावडलंच पाहिजे अशी काही स्वतःवर बळजबरी करून घेत नाही. एखादी गोष्ट जड वाटल्याने फारशी आवडत नसल्यास मात्र शक्य तेवढा प्रयत्नपूर्वक वेळ देऊन समजावून घेण्याचा प्रयास करते. मला समजत नाही म्हणून भिकार आहे असे म्हणणे टाळते कारण त्यातून स्वतःचेच अज्ञान सिद्ध होण्याचा धोका असतो पण झेपले नाही तरी खोटी स्तुती करत नाही.

'जे उच्चभ्रू तेच सकस' असं आज जर कुणी म्हणत असेल, तर तो माणूस कालबाह्य झालेला असण्याची शक्यता फारच मोठी असेल. साधारण १९६०च्या दशकात हळूहळू पाश्चात्य समाजातल्या बुद्धिवंतांचा 'पॉप कल्चर'कडे बघण्याचा तुच्छतावादी दृष्टिकोन बदलत गेला आणि 'पॉप'ला पूर्वी नसलेली प्रतिष्ठा प्राप्त झाली. त्याचा परिणाम म्हणून इतिहास, समाजशास्त्र वगैरे मानव्य ज्ञानशाखांतही (ह्युमॅनिटीज) खूप बदल झाले. हे बदल माहीत असूनही त्यांना छेद देणारे काही खरेखुरे बुद्धिवान लोक पाहिले आहेत, पण अन्यथा असा उच्चभ्रूपणा विशुद्ध अज्ञानातून किंवा कमी वकुबातून आलेलाच पुष्कळदा दिसतो. मात्र, ह्याउलट एक वेगळा प्रकारही दिसतो आणि तो नजरेआड करून चालणार नाही. 'पॉप कल्चर'ला प्रतिष्ठा आली म्हणजे उच्चभ्रू कलेचं सिंहासन त्यानं बळकावलं असं झालं नाही. उदा. लिक्टेन्श्टाईनचा कॉमिक्सचा वापर आणि प्रत्यक्ष कॉमिक्स म्हणजे एकच असं समजून चालत नाही.

"There's high art and there's low art. And then there's high art that can take low art, bring it into a high art context, appropriate it and elevate it into something else." हे कलाविश्वातलं वास्तव विसरून चालणार नाही.

'पॉप'ला मिळालेल्या ह्या प्रतिष्ठेमागे आणखीही काही कलाबाह्य कारणं होती - जगात अमेरिकेच्या राजकीय स्थानात झालेली चढण आणि कलेचं बाजारीकरण / कॉर्पोरेटीकरण. ह्या सत्ताविचाराच्या संदर्भचौकटींत अडकून आजही पुष्कळदा लोक 'पॉप कल्चर' म्हणून पटकन अमेरिकन संस्कृतीतल्या गोष्टींची उदाहरणं घेतात. पण हे बाजूला सारलं, तर 'आपलं' पॉप हे काहींसाठी अमिताभ, गोविंदा, सलमान, शाहरुख इ. असतं, काहींसाठी 'क्यूं की सास भी...' आणि कपिल शर्मा असतं, काहींसाठी 'होणार सून मी...' तर काहींसाठी पु.लं, सु.शि., कुसुमाग्रज आणि नेमाडे असतं हे विसरून गेलं तर फार गोंधळ होईल.

>> रोज बदलत्या जगाशी सांधा जुळवत राहण्यासाठी, स्मॉल टॉक्समधे बावळट न ठरण्यासाठी, तरुण नि आधुनिक राहण्यासाठी अमुक एका प्रमाणात पाऽपसंस्कृती आपलीशी करावी लागणार आहे नि अर्थपूर्ण काही करायचं असेल, तर त्याकडे पाठही फिरवावी लागणार आहे. <<

ह्या कारणासाठी पॉप कल्चर आपलंसं करावं असं वाटत असेल, तर मला ते गोंधळाचं वाटतं. कारण वर म्हटल्याप्रमाणे भारतासारख्या देशात सांस्कृतिक उपगटानुसार त्यांचं पॉप बदलतं. मग जर विशिष्ट गटापुरतंच पाहायचं तर ते व्यापक अर्थानं 'पॉप' आपलंसं करणं नसून कोणत्या तरी कळपात 'आत' सामावलं जाण्यासाठी लागेल ते करणं एवढ्यापुरतंच मर्यादित ठरेल.

थोडक्यात, तुम्ही उच्चभ्रू कला आपलीशी करणं आणि पॉप आपलंसं करणं ह्यापैकी कशाचीही निवड केली, तरीही उथळ पाण्यातच खळखळ करत राहण्याचे धोके दोन्हीकडे आहेत आणि त्या पलीकडे जाऊन काही तरी गंभीर म्हणता येण्याइतपत स्वतःचा विकास करण्याच्या शक्यतादेखील दोन्हीकडे आहेत.