मुसव्वीर सब्जवारी यांच्या एका गझलेचा भावानुवाद

मुसव्वीर सब्जवारी यांची एक गझल वाचनात आली. बराच वेळ चिंतन करून मला लागलेला अर्थ खाली देते आहे. अन्य कोणास दुसरा अर्थ लागला तर तो वाचायलाही आवडेल. चिंतन करताना, सहज आणि प्रकर्षाने एक जाणवलेली गोष्ट ही की "थ्री इडिअटस" मधील "बहती हवा सा था वो, उड़ती पतंग सा था वो" या व्यक्तॆचित्राच्या विपरीत पण तितकेच विस्ट्फ़ुल (हुरहुर लावणारे) व्यक्तीचित्र या गझलेत उतरले आहे. थ्री इडियटस मधील गाण्यात जिथे "वो बस आज का जश्न मनाता, हर लम्हें को खुलके जीता था वो" असे सकारात्मक आणि vivacious व्यक्तीमत्व डोकावते, तिथे सब्जवारी यांच्या गझलेतील तरुण अति भावूक (To the fault ) व हळवा आहे. या भावूक, हळव्या तरुणाची स्वप्ने पूर्ण झालेली नाहीत अशी पार्श्वभूमी खालील ओळींतून सामोरी येते.

लहू-लुहान था शाखा-ए-गुलाब काट के वो
हुआ हलाक चटानों के ख्वाब काट के वो|
........................हलाक = (कत्तल, मृत्यु)
- फांदीवरचे गुलाबाचे फूल तोडून स्वत: जखमी होणारा , कठीण स्वप्ने पूर्ण करण्याच्या प्रयत्नात, स्वत:च्या अंतास सामोरा जाणारा असा तो होता. त्याला स्वप्नभंग सहन झाला नाही. मग पुढे काय होते-.

मै गुजरे वक्त के किसी आंसमां मी जीता हूं,
गया कभी का हवा की तनाब काट के वो
........................तनाब = तंबूची दोर
-मला जरी वास्तव सहन झाले नाही तरी गतकाळच्या स्मृतींमध्ये मन रमवून मी स्वत: तगलो परंतु माझ्या मित्राचे तेवढेही भाग्य नव्हते, त्याला ती तडजोडही मान्य नव्हती. त्याने वास्तवाचा सामना करण्याऐवजी वर्तमानाची दोरी कापून वाऱ्यावर निघून जाणे स्वीकारले.
थ्री इडियटसमधॆल ओळी 'सुलगती धूप में छाँव के जैसा, रेगिस्तान में गाँव के जैसा, मन के घाव पे मरहम जैसा था वो" या ओळी त्या तरुणाच्या आनंददायक अस्तित्वाचे पडसाद जिथे साजरे करतात तिथे विरुद्ध भाव दर्शविणाऱ्या अशा सब्जवारी यांच्या ओळी येतात

इसी उम्मीद पे जलती ही दश्त दश्त आंखे
कभी तो आएगा उमर-ए-खराब काट के वो|
........................दश्त = जंगल
- माझ्या मित्राच्या पश्चात या रखरखीत वाळवट झालेल्या आयुष्यात त्याची, वाट पाहून पाहून आता डोळ्यांची आग आग होते आहे. कधी तरी त्याची शिक्षा पूर्ण होउन कोणत्या तरी रुपात तो सामोरा येईल ही वेडी आशा काही सुटत नाही.

हुए खुश्क भरी दोपहर कई दरिया
इस आरजू मॆ कि रख दे सराब काट के वो|
........................सराब = मृगजळ, दरिया = नदी
भर दुपारच्या उन्हात ज्याप्रमाण नदीचे पात्र ज्याप्रमाणे कोरडे थक्क पडते त्याप्रमाणे आमच्या हृदयातील आशेचा झरा आता कोरडा पडत चालला आहे, त्याने यावे व हे मृगजळ , illusion अर्थात तो गेल्याचा जणू हा जो क्रूर भास आहे तो दूर करावा.
थ्री इडियटस च्या गाण्यामधील तरुण कसा आहे - "हम सहमे से रहते कुए में,वो नदियाँ में गोते लगाता, उल्टी धारा चीर के तैरता था वो" तर नदीच्या पाण्यात उड्या घेणारा कलंदर, डेअरा-डेव्हिल आहे. याउलट सब्जवारी यांच्या गझलेतील युवक चितारताना, नदीचाच उल्लेख येतो परंतु तो मनाला चटका लावून निघून गेला आहे- अशा स्वरुपाचा येतो.

गुजीश्ता शब से जजीरे मॆ वारदात नाही
भँवर को ले गया युं जर-ए-आब काट के वो|
........................गुजीश्ता = च्या पश्चात, जजीरा = बेट, वारदात = हालचाल, घटना, जर-ए-आब = पाण्याच्या तळाशी
जेव्हापासून नदीतील भोवरा त्याच्याबरोबर पाण्याच्या तळाशी घेउन गेला, तेव्हापासून बेटावर सर्व चिडीचूप झालेले आहे, त्या संध्याकाळपासून बेटावर चिटपाखरुही बोलत नाही, कुठे जाग नाही. मग मनात विचार येतो कवीच्या मित्राने नदीत त्याच्या जीवनाचा अंत केलेला असेल का? नदीतील भोवरा हे त्या तरुणाचे क्लिष्ट व्यक्तिमत्त्वाचे प्रतीकच आहे का?
___
खरं तर ही गझल वाचल्यानंतर कुतूहलाने त्यांच्या अधिक गझला रेख्ता वरती वाचल्या पैकी ही खालील गझलही चटका लावणारी निघाली. एकंदर शोकपूर्ण गझला या कविने लिहील्या असाव्यात या निष्कर्षाप्रत मी आले आहे. खालील गझल स्वयंस्पष्ट आहे.-

जाने मै कौन से पतझड मे हुआ था बर्बाद,
गिरते हुए पत्तोंकी इक आवाज है हर जा मुझ मे
.
कोई महकार है फूलोंकी न रंगों की लकीर
एक सहरा हूं कहीं से भी गुजर जा मुझ मे
.
टूटते जिस्म के महताब बिखर जा मुझ मे
मै चढी रात का दर्या हूं उतर जा मुझ मे
.
- मुसव्विर सब्जवारी