तंबाखू ,सिगरेटचा विळखा कसा सोडवावा??????

१ . तुम्हाला सिगरेट ,तंबाखूचे व्यसन कसे लागले ?
- मी आठवीत असताना आमच्या गावात "मावा" या गोष्टीचे फ्यॅड आले. त्यात दोन प्रकार मिळत - एक तंबाकूयुक्त आणि दुसरा बिन तंबाकूचा बडिशेप मावा.
यातला 'बडिशेप मावा' खाणे ही तंबाकूकडे सुरू केलेली वाटचाल.
अकरावीच्या उन्हाळा सुट्टीत जुहू बीचवर घाबरत घाबरत "चार्म्स" नावाची सिगरेट ओढली. म्हणजे नुस्ता धूर काढला. पुढे सिगरेटचा धूर फुप्फुसात जाऊन तो डोक्यात पोचू लागला.
अनेक प्रकारच्या तंबाकूधूरकांड्या ओढून पाहिल्या - फिल्टर, नॉनफिल्टर, मेंथॉल, गुडांग गरम, बिड्या, सिगार, पाईप वगैरे... अगदी गांजाही एकदा आणला होता, पण तो फुसका निघाला. त्यापुढे गेलो नाही... म्हणजे ड्रग्जकडे.
तंबाकू चघळून बघितली - गाय छाप जर्दा, माणिकचंद जर्दा, खैनी, मावा, ३००-१२०/१६० नवरतन/पंचरतन किवाम घालून बनारस-कलकत्ता- विड्याचे पान, गुटखा, रजनीगंधा + १६० असे सगळे प्रकार.
शेवटी शेवटी - निकोरेट गम्स चघळत होतो.
फक्त तपकीर कधी ओढून पाहिली नाही.

२.हे व्यसन सोडण्यासाठी तुम्ही काय प्रयत्न केले वा करता आहात?
- एक काळ असा होता की तंबाकूचे सगळेच प्रकार एकत्र सुरू होते. वीसेक वर्षे. मग तंबाकू एकदम बंद केली. ३ महिने तळमळत काढले. परत एकदा गुटखा सुरू झाला. पण सिगरेट मात्र बंद झाली. गुटख्याने तोंडाचे त्रास होत. मग गुटखा बंद करून फक्त तंबाकू-चुना / खैनी सुरू ठेवले. ते दोन-तीन वर्षे सुरू होते. मग एकदा ठरवले की तंबाकू कायमची बंद करायची. काही दिवस निकोरेट गम चघळले. `Bupron-SR' नावाच्या गोळ्याची सेल्फ थेरपी घेतली. (हे तसे चुकीचे होते.) एका महिन्यात तंबाकू पूर्ण बंद केली. गेली किती तरी वर्षे तंबाकू बंद आहे. आता तंबाकूची 'किक' आठवतही नाही.

३.पुन्हा व्यसन लागू नये यासाठी काय करता येईल?
- जितके जास्त दिवस तंबाकू बंद राहिल तितके व्यसन पुन्हा लागण्याची शक्यता कमी होते. हळूहळू सिगरेटच्या धुराची / कपड्यांना येणार्‍या वासाची घृणा येते.
पुन्हा व्यसन लागू नये असे वाटत असेल तर तंबाकूपासून दूर रहा - साधा उपाय.

४. निकोटीन रिप्लेसमेंट थेरपी कीती प्रमाणात यशस्वी होते?
- निकोटिन रिप्लेसमेंट थेरपी म्हणजे प्यॅचेस का? टेंपरवारी उपाय आहे. तंबाकू बंद केली की काही काळ त्रास होतोच! तो सहन करायला हवा. बुप्रोन सारखी औषधे सायक्याट्रिस्टच्याच सल्ल्याने घ्यायला पाहिजेत.

५. तंबाखुमुक्त आयुष्याचे तुम्हाला झालेले फायदे काय आहेत?
- काय की!
तोंडातून लाळ न गळता बोलता येते, पचापचा थुंकावे लागत नाही, कपड्यांना वास मारत नाही, ओठांवरचे काळे डाग जातात, घरच्यांना बरे वाटते, तंबाकू नसली तर अस्वस्थपणा येत नाही, इन्शुरन्सवाला पकडेल ही भीती नाही, आपण तंबाकू सोडली असा मोठेपणा मिरवता येतो, लोकांना अनाहुत सल्ले देता येतात (जो मी आत्ता देतोय!), सध्याच्या काळात पैसे वाचतात हा फायदा यादीत घालता येईल.

(मला तरी उलट तोटेच जास्त झालेले आहेत. पहिले काही दिवस झोपेचे खोबरे होते, चित्त थार्‍यावर रहात नाही. भूक प्रचंड वाढते, वजन वाढते, पोट सुटते...
म्हणजे आता व्यायाम करणे आले... वगैरे )

विसुनाना, तुम्हाला उत्तर द्यायचं नसेल तरीही हरकत नाही. पण प्रश्न विचारल्याशिवाय राहवत नाही.

नियमितपणे भेटीगाठी होणाऱ्या मित्रमंडळात कोणी तंबाखू सेवन (गुटखा, सिगरेट, कोणतेही प्रकार) करणारे लोक होते का? असतील तर तंबाखू सोडण्याच्या काळात ह्या लोकांच्या व्यसनाचा तुमच्यावर परिणाम होत असे का? ते टाळण्यासाठी काय केलंत?

१. तुम्हाला सिगरेट ,तंबाखूचे व्यसन कसे लागले?

मोठी स्टोरी आहे.

बैरामजी जिजीभॉय वैद्यकीय महाविद्यालयात प्रवेश मिळाल्यानंतर, तिथल्या अनेक भारी प्रथांपैकी एक होती इलेक्शन. म्हणजे इलेक्शन्स प्रत्येक कॉलेजात होत असत, (त्या काळी जीएस वगैरे 'अपॉइंट' करायची सुरुवात झालेली नव्हती) पण आमच्याकडे कँडीडेटचा इंटरव्ह्यू घ्यायची पद्धत होती.

हे इंटरव्ह्यू कॉलेजातली जीसीआर व एलआर, होस्टेलचे सर्व ब्लॉक्स व लेडीज होस्टेलला द्यावे लागत. उमेदवाराने इंटरव्ह्यू "देण्यासाठी" प्रत्येक ठिकाणी फी भरावी लागे, व ही फी, जेण्ट्स होस्टेल व जेण्ट्स कॉमन रूम (जिसीआर्)ला "५ बिस्किट पुडे व फोरस्क्वेअरची ५ पाकिटे" (किंवा त्या-त्या ठिकाणचा फेवरिट ब्रँड) अशी असे. लेडिज इंटरव्ह्यूला ५० गुलाबाची फुले व ५० एक्लेअर्स अशी फी होती. प्रत्येक ब्लॉकचे रेसिडेंट्स होस्टेलला रात्री व कॉलेज कॉमनरूम्सला सिटिलाईट्स सायंकाळी ५ ते ७ मुलाखत घ्यायला जमत असत. रेग्युलर रॅगिंग केल्यागत मुलाखत होई. तू जीएस म्हणून का उभा आहेस? तुला कॉलेजची काय माहिती आहे? बजेट कोणत्या इव्हेंटला किती असतं? ते कुठून उभं करशील? असे असंख्य प्रश्न विचारले जात, व त्या बेसिसवरच मतदानही होई. या इंटरव्ह्यूजचे भारी किस्से माझ्या लेखमालेत अ‍ॅड करायचेत पण ते एक असो..

तर, अ‍ॅडमिशन झाल्यानंतरच्या अगदीऽच पहिल्या इंटरव्ह्यूचा क्यांडिडेट लैच गब्रू होता, अन आमच्या नूब गरिबांच्या ई ब्लॉकची ५ चारमिनार पाकिटांची फी मागणी असताना, त्याने रॉथमन्स सिगारेटची पाकिटे आणली. हे इंपोर्टेड सिगारेट काय प्रक्रण आहे, हे कौतुकाने पाहण्याच्या नादात, व त्या एकंदरित वातावरणात मी पहिली सिगारेट ओढली.

ती हळूहळू वाढत गेली. पीजी करताना ओटीच्या कॉमनरूममधेही सिगारेट ओढत असे, व तिथे समोर एचओडी असलेत तरी त्या काळच्या "एटिकेट्स"नुसार सिगारेट ओढायला परवानगी असे. कोणे एके काळी सिगारेट सर्जनसाठी चांगली, अशी समजूत होती, व आमच्या एक ख्यातनाम व प्रतिभावान सर्जन गुरू मेहता मॅडम रेग्युलरली कॅप्स्टन ओढत.

पीजी काळात दिवसाला ३०-४० सिगारेट्स आरामात ओढल्या जात. त्या काळी सिगारेट स्वस्तही होती. व आपकमाई उर्फ पगारही होता. सिगारेटचे जितके ब्रॅंड्स व प्रकार मी केले आहेत, ते किस्से कधीतरी फुर्सतीत सांगेन.

हो. खाण्याचीही तंबाखू सर्व प्रकारची खाल्ली आहे. माणिकचंद, पानपरागपासून गायछाप खैनीपर्यंत.

२.हे व्यसन सोडण्यासाठी तुम्ही काय प्रयत्न केले वा करता आहात?

काय नाय. एक दिवशी बंद करून टाकली. आजही सर्व प्रकारची तंबाखू बंद आहे.

३.पुन्हा व्यसन लागू नये यासाठी काय करता येईल?

नो आयडिया. आधी सोडा तर खरी! मला तरी इच्छाही होत नाही. उलट सिगारेट सुरू करण्यापूर्वी जी परिस्थिती होती, ती आलिये. त्या काळात एस्टीत एका काकांना तुम्ही सिग्रेट विझवली नाहीत, तर मी तुमच्या अंगावर उल्टी करीण असं सांगितलं होतं, अन ते फिलींग आजकाल धुराच्या वासाने येतं.

सिगारेटवाल्यासोबत बसलो, तरी आपल्या कपड्यांना वास लागतो, अन केव्हा एकदा कपडे बदलतो, असं होऊन जातं.

४. निकोटीन रिप्लेसमेंट थेरपी कीती प्रमाणात यशस्वी होते?

शून्य कल्पना. इट्स इन माइंड. तिकडे सांगितलं ना? झटका बसायची वाट पाहू नका. एक लाथ मारायची अन दोन तुकडे करायचे. रिप्लेसमेंट गेली खड्ड्यात. ८ दिवस रजा काढून कुठेतरी गायब व्हा. विपश्यनेला जा. तिथे या गोष्टी करू देत नाहीत.

५. तंबाखुमुक्त आयुष्याचे तुम्हाला झालेले फायदे काय आहेत?

पेशंट वाढलेत.
आधी काम करताना मधेच जाऊन सिग्रेट मारून यायचो. हॉल्स वा तत्सम काही खाऊन कित्येकदा अगदी माणीकचंद खाऊनही, लोकांना वास येत नसेल, अशी समजूत करून घ्यायचो.

१. तुम्हाला सिगरेट,तंबाखूचे व्यसन कसे लागले ?
मुळात मी सिगरेट का प्यायला लागलो, इथून सुरुवात करावी लागेल. माझे वडील गेले अनेक वर्षे तंबाखू खातात, पण मला ते कधीच आवडले नाही. त्यामुळे चघळायचे प्रकार मी कधीच केले नाहीत म्हणजे पान, तंबाखू-चुना, गुटखा, पानमसाला वगैरे.

माझा असा स्वभाव आहे, की एखादी गोष्ट करावी वाटली की मी ती करतो. मरताना असं वाटायला नको की अरे, आपण हे करायला हवे होते आणि ते केले नाही. निव्वळ त्या कल्पनेतून मी पहिली सिगरेट प्यायलो, अजून आठवतंय VJTI च्या वार्षिक संमेलनात, मित्राबरोबर. मला कधीही, कुणीही सिगरेट पी म्हणून सांगितले नाही, मित्र पित होते तरी त्यांनीपण कधी ऑफर केली नाही, तरीही. पहिली वेळ होती म्हणून मेंथॉलची सिगरेट प्यायलो, घाबरत घाबरत झुरका घेतला, खोकला वगैरे काही आला नाही, अर्ध्या मिनिटात डोके मंद गरगरले (मित्र म्हणाला तुला "किक" बसली). आणि ती आयुष्यातली पहिली चूक झाली. दुसर्‍या दिवशी पानवाल्याकडे जाऊन "पूर्ण" सिगरेट स्वतः प्यायलो आणि मित्रासमोर फुशारकीने सांगितले. ती आयुष्यातली दुसरी चूक झाली. हळूहळू दिवसाला १-२-५ असे प्रमाण वाढत होते. पण तरी वाटायच की हॅ, आपल्याला काही व्यसन नाही, मी कधीही सोडू शकतो. ती आयुष्यातली तिसरी चूक झाली. हळूहळू ते प्रकार वाढत गेले, नोकरीला लागल्यावर स्वतःचा पैसा आला आणि मग all hell broke loose.

२. हे व्यसन सोडण्यासाठी तुम्ही काय प्रयत्न केले वा करता आहात?
खूप केले. सांगतो.

३. पुन्हा व्यसन लागू नये यासाठी काय करता येईल?
सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे सुरुवातच करू नका. पण जर लागले, तर पाण्याच्या सहवासात रहा. जमले तर रोज पोहायला जा. ते नाही जमले तर दिवसातून दोनदा गार पाण्याने आंघोळ करा. तेपण नाही जमले तर तलफ येईल तेव्हा घोटभर पाणी प्या. जास्त नाही, फक्त १ घोट, केवळ तोंड ओलसर करायला. कारण क्रेविंग आले की तोंडाला कोरड पडते, सिगरेट प्यावीशी वाटते. ते क्रेविंग आपल्याला मारायचे आहे. त्यासाठी तोंड ओले पाहिजे.

४. निकोटीन रिप्लेसमेंट थेरपी कीती प्रमाणात यशस्वी होते? - माहीत नाही.

५. तंबाखुमुक्त आयुष्याचे तुम्हाला झालेले फायदे काय आहेत?
बरेच आहेत. पैशाची नासाडी होत नाही, आयुष्याचे मातेरे होत नाही, तब्बेत चांगली राहाते, लपूनछपून सिगरेट प्यावी लागत नाही, कपड्यांना वास येत नाही, दात पिवळे होत नाहीत. (मी सिगरेट सोडून जवळपास २० वर्ष झाली पण अजूनही माझे दात पिवळे पडले आहेत. लंग्ज तर मला बघता येत नाहीत तिथे किती वाटोळं झालं आहे ते. एकदा नुकसान झाले की ते कधीच भरून येत नाही.)

जेव्हा तुम्ही १ आठवडा यशस्वी व्हाल, तेव्हा वाचलेल्या पैशातून स्वतःला गिफ्ट द्या (सिनेमा बघा, पुस्तक घ्या, पर्फ्युम घ्या, बायको/प्रेयसी/मुलांसाठी गिफ्ट घ्या वगैरे). मी वाचलेल्या पैशातून एका अनाथ मुलीच्या शिक्षणाचा खर्च करायचो. त्यातून तुमचा हुरूप अजून वाढेल. तुम्ही प्रयत्न करत रहा. तुमचे व्यसन नक्की सुटेल. जर मला जमले तर तुम्हाला पण नक्की जमेल. धीर सोडू नका. Keep trying and marching towards your goal. तुम्हाला शुभेच्छा.

दगड यांचे प्रतिसाद फार आवडले.