अंधविश्वास भाग (२) - नकारात्मक लढा

>>समस्येचे मूळ कारण माहित नसल्यामुळे पौराणिक कथा आणि सत्यनारायण कथेचा माखौल उडवून आपण लोकांना जागृत करत आहोत असे त्यांना वाटले

स्वास्थ्य,सुख आणि संपत्ती इत्यादि समस्येचे मूळ कारण शनीचा कोप किंवा मागच्या जन्मीचे पाप अशा प्रकारची कारणे पौराणिक कथा सांगतात. ते कारण चूक आहे हे सांगण्यासाठी त्या कथांमधील मजकूरातील तार्किक दोष दाखवणे हे आवश्यकच आहे. त्याला खिल्ली उडवणे म्हणायचे असेल तर प्रश्नच मिटला.

>> ह्या सदग्रहस्थांचा उद्देश्य अंधविश्वासांबाबत लोकांना जागरूक करणे आहे कि सनातन धर्माच्या विरुद्ध प्रचार करणे.

त्या गृहस्थांनी टीका केलेले अंधविश्वास 'सनातन धर्माचा' भाग आहेत का? नसतील तर सनातन धर्माने त्या टीकेने अस्वस्थ का व्हावे? भाग असतील तर टीका सनातन धर्माला चिकटणारच.

>>तुम्हाला त्याला 'ढोंगी बाबा कडे न जाण्यासाठी समजवायचे आहे. ते सोडून तुम्ही जर पुराणातील वांगी मोजू लागल किंवा तर काय होईल. पुराणातल्या घटना गेल्या युगातील गोष्टी त्या आज होणे नाही. श्रीकृष्ण काही आज सुदर्शन चक्र घेऊन पृथ्वीवर येणार नाही हे अडाणी माणसाला हि माहित असते.

पुराणातल्या घटना 'आज होणे नाही' किंवा श्रीकृष्ण 'आज' सुदर्शन चक्र घेऊन येणार नाही असे नसून त्या गोष्टी पूर्वीही कधी घडल्या असणे शक्य नाही हे सांगणे हा उद्देश असतो. ते सांगितले नाही तर तो मनुष्य "तो बाबा ढोंगी असेल पण हा बाबा जेन्युइन आहे" असा गैरसमज करून घेईल.

दुसरे म्हणजे ढोंगीबाबाकडे निघालेल्या माणसाला अंनिस पुराणे आणि धर्म याविषयी सांगत नाही. पुराणे आणि धर्म यांच्याबाबतचे विवेचन ते जनरल भाषणात करतात.

धार्मिक संस्कारांचा अंधविश्वास याशी काही एक संबंध नाही. धार्मिक संस्कार आणि अंधविश्वास हे दोन्ही वेगळे विषय आहेत.

ये लगा सिक्सर... फिर चँपियन.

पण माझ्या सारख्या सामान्य माणसाला वाटते, समाजाच्या विरुद्ध जाऊन आपण समाजात परिवर्तन घडवून आणू शकत नाही.

महात्मा फुले, बाबासाहेब आंबेडकर, आगरकर अशी काही नावं समाजसुधारणेच्या बाबतीत डोळ्यासमोर तरळून जातात. त्यांनी जर हे मानलं नाही म्हणून ते असामान्य झाले, आणि समाज खरोखरच सुधारला.

तुमच्या वाक्याचा अर्थ 'प्रस्थापित शक्तींच्या विरोधात उभं राहून बदल घडवण्याचा प्रयत्न करू नये, त्यांच्या कलाकलाने घ्यावं तरच काही बदल पदरात पडू शकतात.' किंवा 'जळात राहून मछलीशी वैर धरू नये' असा जास्त व्यापक घेतला तर शिवाजी महाराज, भगत सिंग वगैरे अनेक नावं पुढे येतात.

अंधविश्वासाच्या फोफावलेल्या वृक्षाच्या फक्त लहानलहान फांद्या छाटा, पण मुळावर घाव घालायला जाऊ नका असा सल्ला मला बार खाली करण्याचा सल्ला वाटतो.

धार्मिक संस्कारांचा अंधविश्वास याशी काही एक संबंध नाही. धार्मिक संस्कार आणि अंधविश्वास हे दोन्ही वेगळे विषय आहेत.

ये लगा सिक्सर... फिर चँपियन.

बिलकुल न पटलेला आणि कश्याचा कश्याला पत्ता नसलेला लेख.

मूळ समस्या काय आहे, ते सांगता का?

अंधविश्वासविरोधी संस्थांचे धोरण नकारात्मक आणि भावना दुखावणारे वाटते कारण धार्मिक विचारात केवळ (संस्कारातून झालेली) सवय आणि भावना या खेरीज काही नसतं. विवेकवादी वइचारांची लॉजिकली प्रतिवाद धार्मिक माणसांना (उघड धार्मिक- ज्यांना मी माझा धार्मिक आहे तर दुसर्^यानं कसं असावं, नसावं या बद्द्ल कसलाही आग्रह नस्तो त्यांचा प्रश्नच नाही ) करता येत नाही म्हणून त्यांची चिडचिड होते आणि भावना दुखावतात.

समाजाला आंजारून गोंजारून विवेकवादाकडे वळवणे हे बिलकुल अशक्य आहे. त्याला गाडगेबाबांसारखे खिल्ली उडवणारेच पाहिजेत, म्हणजे माणसाला आपल्या विचारामधील विरोधाभास लक्षात येतो, नाहीतर 'चलने दो' हाच प्रकार चालू रहातो. आणि श्रद्धा अंधश्रद्धेत रुपांतरीत व्हायला वेळ लागत नाही. अंधश्रदधेमुळे होणारं नुकसान हे दिसतं त्यापेक्षा कितीतरी जास्त असतं.

नुकतेच "माझी अध्यात्मिक वाटचाल गूढातून वास्तवाकडे" हे डॉ रवींद्र टोणगावकरांचं पुस्तक वाचलं. त्यात अजिबात खिल्ली न उडवता या धार्मिकतेला विवेकी आणि अभ्यासपूर्ण नजरेने खोडून काढले आहे. स्वतः डॉ. नी वेद, उपनिषदे, गीता, विपश्यना,योगसूत्रे, धर्मविषयक परिषदा या अनेक प्रकारांचा अनुभव घेतला आहे, अभ्यास केला आहे. जरूर वाचा.

केमाल पाशा नी सर्व प्रकार ( सत्ता, जबरदस्ती, लष्कर ) वापरुन लोकांना सुधारण्याचा प्रयत्न केला, थोडा काळ बदल झाल्यासारखे वाटले पण पुन्हा "ये रे माझ्या मागल्या".

कुत्र्याचे शेपूट कायम वाकडेच असते, फक्त भीति वाटल्यावर ते थोडावेळ दोन पायांत जाते.

त्या विशिष्ट शांतताप्रिय धर्माबद्दल बोलताहात, जपून बरंका.

नाही. माझे वाक्य केवळ, अंधश्रद्धेला उद्देशून आहे आणि ते सर्वच धर्मांना लागू आहे.

अंधश्रद्धा हा धाग्याचा मूळ विषय आहे हे खरं. (त्यातही पटाईत काकांनी अंधश्रद्धा आणि अंधविश्वास अशी रेघ खेचून ठेवलीय. सुपर्स्टिशन आणि ब्लाइंड बिलीफ असं त्यांना म्हणायचं असेल.) पण समाजसुधारणेवर विषय गेला तेव्हा त्या संदर्भात केलं गेलेलं 'समाज सुधारलेलाच नाहीय' हे विधान खूपच धाडसी वाटलं म्हणून हा प्रतिसाद. समाजात पूर्वी असलेल्या प्रथा-परंपरा हा अंधश्रद्धेचा भाग नव्हता असं जर म्हणायचं असेल तर ते साफ चूक आहे. महाराला स्पर्श केल्यावर आंघोळ केली नाही तर कोड उमटतं असा समज होता. सकाळी सकाळी विधवांची तोंडं दिसणं हा मोठा अपशकुन होता. उलट सवाष्ण बाई, त्यातूनही पाण्याची घागर घेतलेली अशी सामोरी येणं हा मोठाच शुभशकुन होता. म.कर्वे यांनी विधवाविवाहाला चालना देऊन हा अशुभाचा कलंक पुसून टाकला. शिवाशीव पाळली नाही तर देवाचा कोप होईल असाही समज होता. घरात कधी संकट आलं तर ते भ्रष्टाचार, सब गोलंकार, विटाळ कालवणं या गोष्टींवर ढकललं जायचं. शिवाय शांति वगैरे करून या पापातून सुटका होऊ शकते असंही मानलं जात असे. यातल्या कितीतरी गोष्टी आज निदान तथाकथित उच्चभ्रू तरी करत नाहीत. बहुजनसमाज देवाधर्माच्या मागे लागलाय असं जे दिसतंय ते याच सुधारणांचा प्राथमिक आणि अल्पकाळ टिकणारा परिणाम आहे. पूर्वी रस्ते नव्हते, वाहनं नव्हती आणि देवदर्शनाचं स्वातंत्र्यही नव्हतं. हे नवस्वातंत्र्य पुरेपूर उपभोगावं असं नवमुक्त समाजाला वाटलं तर नवल नाही. ही मुक्तता भोगून पोट भरलं की तेही यातली डिमिशिंग युटिलिटी जाणून किंवा युटिलिटी कधीच नव्हती हे जाणून त्यापासून दूर होतील.
शिवाय आणखी एक गोष्ट आहे. निदान गेल्या आठदहा वर्षांत आणि निदान ग्रामीण महाराष्ट्रात तरी गावोगावी संघटित आणि राजकीय पाठबळ असणारे भजनाचे फड, भागवत सप्ताह, ज्ञानेश्वरी सप्ताह थोडी लोकवर्गणी घेऊन भरवले जात आहेत. सदैव दुष्काळग्रस्त आणि हताश, अगतिक लोकांना भजनात गुंगवून ठेवलं जात आहे. प्रायोजित यात्रा आयोजित केल्या जात आहेत. मुंबईतल्या एका एकट्या झोपडपट्टीतून एकावेळी पाचशे/हजार लोकांना अगदीच अल्पदरात देवदर्शन घडवलं जातंय. प्दयात्रांमध्ये फुकट चहा-पाणी-सरबत-नाश्ता-जेवण याद्वारे यात्रिकांची सरबराई केली जात आहे. प्रबोधनाच्या सप्ताहांना अजिबात गर्दी नसते पण हे धार्मिकसप्ताह मात्र धूमधडाक्याने हाय डेसिबल्समध्ये साजरे होतील असं बघितलं जातंय. ही मजबूत पक्षबांधणीची पावलं होती हे आता लक्ष्यात येतंय. तीन चार वर्षांपूर्वी वारकरी लोक आक्रमक आणि हिंसक झाले तेव्हाच खरं तर हे उघड झालं होतं. तर असोच. हा वादग्रस्त ठरणारा विषय इथेच संपू दे.

धर्मच काय, संगीत, चित्रकला, वेगवेगळे छंद, ... ज्याच्याज्याच्यात मन रमते ते सर्व अफूच्या गोळीप्रमाणेच आहे.