बागकामप्रेमी ऐसीकर - २०१९

झकास.
-----------
भात कोवळे असताना मुनियांचे लक्ष गेले नवहते, आता एक जोडी येतेय पण उशिर झालाय. तरी तयार दाणे चावून चावून खातात. बुलबुलची जोडी शेव खायला येत असे पण एकदा जाळीत एक जण अडकल्यावर धसका घेऊन येतच नाहीत.

गेल्या वर्षी लावलेली रोजमेरी तणासारखी वाढली आहे. तिच्या आजूबाजूची काही झाडं हलवावी लागली.

थोडी रोजमेरी घरातल्या घरात वाळवणे आणि आमच्यासाठी ठेवणे.

There’s rosemary, that’s for remembrance; pray, love, remember; and there is pansies, that’s for thoughts...
There’s fennel for you, and columbines; there’s rue for you, and here’s some for me; we may call it herb of grace o’ Sundays. O, you must wear your rue with a difference. There’s a daisy. I would give you some violets, but they wither’d all when my father died. They say he made a good end.
― William Shakespeare, Hamlet

लवेंडर (वाळलेलेसुधा) नको काय?

नवीन घरातल्या गच्चीत बाग करायचीय म्हणतेय. बाग म्हणणं जरा ठुसक्या टेकडीला हिमालय म्हणण्यासारखं होईल पण तरीही, तर कुंडीतच घेता येतील अशा आणि पुण्यातल्या हवेत नीट चांगल्या पोसतील, जगतील अशा भाज्या आणि मसाले सुचवा, फुलं लावेनच त्याबद्दल माहीत आहे.
(गच्चीत/बाल्कनीत सूर्यप्रकाश भरपूरच येतो, त्यामुळं ती चिंता नाही आहे, पाणीही बरं आहे, पाऊसही डायरेक्ट लागेल रोपांना.)

सुरुवात करण्यासाठी लाल/हिरवा माठ,अळू आणि पालक.
( उगाच नर्सरीत बियाणे शोधू नका.) भाजीच्या लहान पेंड्या आणून त्यातल्या पाचपाच काड्या /शेंडे स्वच्छ धुऊन एका कुंडीत लावा. तीन दिवस प्लास्टिक पिशवी उलटी झाका.
अळुकुड्या थोडे कोंब असणाऱ्या आणून एका कुंडीत तीन लावणे. सहा पुरे. हे भाजीचे अळू. वडीच्या अळुच्या गड्या कुणाकडून आणाव्या लागतील. एखाद्या लाटमधील अळकुड्या उकडून खाजऱ्या नाहीत हे खात्री झाल्यावरच लावणे.
पालक - मुळे असलेली लहान जुडी आणून त्यातल्या काडया लावणे. लांबट गोल पाने असणारी आणि म्यापवर लोकेशन दाखवतो तशा आकाराच्या लहान पानांची अशा दोन जाती असतात.
मसाला - आले -ज्यास टोकदार कोंब दिसतो तो एकदीड इंचाचा तुकडा
मातीत आड्वा लावणे. कोंबाच्या दिशेने ते वाढते असे कुंडीत कडेला लावणे. आता लावल्यास कुंडीभर व्यापेल तेव्हा सहा महिन्यांनी काढावे.
पुदिना - काळा दर्प येणारी जुडी आणून पाने वापरायला काढून घेऊन काड्या मातीवर आडव्या ठेवून जरा मातीने झाकणे. दोन चमचे गांडुळखत कमाल करेल.
मिरची/टमाटे/झेंडु - तळाशी अर्धी कुंडी शेणखताने भरून वर अर्धी माती व त्यावर चारपाच बिया टाका. झेंडुचे सुकलेले मोठे फूल चुरून टाकणे. रोपे उगवल्यावर एकेका कुंडीत तीनचार ठेवून बाकी काढून टाकणे.

ह्या फुलाला मराठीत काय म्हणतात? ठाण्यात आमच्या इमारतीत होतं. त्यानंतर दिसलं थेट ऑस्टिनातच. इथल्या उन्हाळ्यात आणि कमी पावसात हे चांगलं वाढतं म्हणे. इंग्लिश नाव Turk's cap.

कळीची जास्वंद आम्ही म्हणायचो. काही जण त्यास मुकी जास्वंद म्हणत कारण ते फूल पूर्ण उमलत नाही. पण त्यामुळे एक फायदा झाला. रस्त्यावरून फुले गोळा करत हिंडणारे ही फुले काढायचे नाहीत. ( देवाला मुकी फुले चालत नाहीत असं त्यांचं मत.*1) या फुलात एक थेंबभर मधू असतो पण फक्त लांब चोचवाल्या एकाच सनबर्डला तो काढता येतो. तो फुलाच्या खालच्या हिरव्या भागात चोच टोचून रस पितो उडतानाच. दृष्य सुंदर असते पण तो तसला सनबर्ड आमच्या झाडावर ('६५) फक्त एकदाच दिसला होता.
या झाडास बुंध्यातून एक धुमारा फुटून सहासात फुट उंच गेल्यावर त्यावरची चारपाचशे फुलं फुलली की सेल्फीचे झाड! इथे फोटोतली झाडं कुणी कुंपण म्हणून लावली आहेत बहुतेक आणि माळी प्रामाणिकपणे धुमारे कापून टाकून कुंपण नेटकं ठेवत असावा.

बाकी हे झाड फारच सुंदर आहे, वाढवायला सोपे, रोगमुक्त आहे. खताची जरूर नसते. ठाणे ,मुलुंडमध्ये बरीच असायची.

इकडे कुंपणाबाहेर डोकावणाऱ्या फांद्या बिनधास्त तोडतो तसे अमेरिकेत स्वातंत्र्य घेत नसतील परमिशनशिवाय. अन्यथा याचे शेंडे कटिंग्ज सहज रुजतात.

#1 - पुढे एकदा श्रीवर्धनला कोणत्या देवाला कोणते फूल चालत नाही तशा पाट्याच वाचायला मिळाल्या. ( शंकराच्या पिंडीवर लाल, गणपतिस पांढरे फूल वाहू नये.) काही देवांना विलायती फुले चालत नाहीत हेसुद्धा ऐकलय.

तुळस अगदी छान वाढली आहे. जांभळट गुलाबी मंजीऱ्या फार सुरेख दिसतात. पुदिना बिचारा झुरत झुरत वाढतो आहे. कारण त्याला कुंडी वाटाण्याबरोबर शेअर करावी लागते आहे. पण पुदिना फार जंगली वाढतो म्हणे

काल सोफ्यावर लोळत गॅलरीतून बाहेर बघत बसले होते. अर्थात ढगांचा तुकडा पहावयास मिळणं, महामुष्किल होते मग रोपांकडे पाहून छान आराम करत होते (अहाहा! शनिवारचीही खुमारी काही न्यारीच असते. शुक्र-शनि-रवी तीघांच्याही ३ पर्सनॅलिटीज असतात). तेव्हा ती तुळस इतकी शालीन वाटत होती. खरच एका युगात कृष्णाची पत्नी असावी म्हणायला वाव आहे. ते रोप असं डौलदार, भपकेबाज किंवा तशा प्रकारे आकर्षक नव्हते, एक शालीनपणा होता. असो! मनाचे खेळ दुसरं काय! उद्या फोटो टाकते.
.
।। तुळशीच्या लग्नाची मंगलाष्टके ।।

स्वस्ति श्री गणनायकं गजमुखं, मोरेश्वरं सिद्धिदं ।
बल्लाळो मुरुडं विनायकमहं, चिन्तामणि स्थेवरं ||
लेण्याद्रिं गिरिजात्मकं सुरवरदं, विघ्नेश्वरम् ओज़रम् |
ग्रामे रांजण संस्थितम् गणपतिः, कुर्यात् सदा मङ्गलं || १ ||

गंगा सिंधु सरस्वती च यमुना, गोदावरी नर्मदा ।
कावेरी शरयू महेंद्रतनया शर्मण्वती वेदिका ।।
क्षिप्रा वेत्रवती महासुर नदी, ख्याता गया गंडकी ।
पूर्णा पूर्ण जलैः समुद्र सरिता, कुर्यातसदा मंगलम ।। २ ।।

लक्ष्मी: कौस्तुभ पारिजातक सुरा धन्वंतरिश्चंद्रमा: ।
गाव: कामदुधाः सुरेश्वर गजो, रंभादिदेवांगनाः ।।
अश्वः सप्त मुखोविषम हरिधनुं, शंखोमृतम चांबुधे ।
रत्नानीह चतुर्दश प्रतिदीनम, कुर्वंतु वोमंगलम ।। ३ ।।

राजा भीमक रुख्मिणीस नयनी, देखोनी चिंता करी ।
ही कन्या सगुणा वरा नृपवरा, कवणासि म्यां देईजे ।।
आतां एक विचार कृष्ण नवरा, त्यासी समर्पू म्हणे ।
रुख्मी पुत्र वडील त्यासि पुसणे, कुर्यात सदा मंगलम ।। ४ ।।

लक्ष्मीः कौस्तुभ पांचजन्य धनु हे, अंगीकारी श्रीहरी ।
रंभा कुंजर पारिजातक सुधा, देवेंद्र हे आवरी ।।
दैत्यां प्राप्ति सुरा विधू विष हरा, उच्चैःश्रवा भास्करा ।
धेनुवैद्य वधू वराशि चवदा, कुर्यात सदा मंगलम ।। ५ ।।

लाभो संतति संपदा बहु तुम्हां, लाभोतही सद्गुण ।
साधोनि स्थिर कर्मयोग अपुल्या, व्हा बांधवां भूषण ।।
सारे राष्ट्र्धुरीण हेचि कथिती कीर्ती करा उज्ज्वल ।
गा गार्हस्थाश्रम हा तुम्हां वधुवऱां देवो सदा मंगलम ।। ६ ।।

विष्णूला कमला शिवासि गिरिजा, कृष्णा जशी रुख्मिणी ।
सिंधूला सरिता तरुसि लतिका, चंद्रा जशी रोहिणी ।।
रामासी जनकात्मजा प्रिय जशी, सावित्री सत्यव्रता ।
तैशी ही वधू साजिरी वरितसे, हर्षे वरासी आतां ।। ७।।

आली लग्नघडी समीप नवरा घेऊनि यावा घरा ।
गृह्योत्के मधुपर्कपूजन करा अन्तःपटाते धारा ।।
दृष्टादृष्ट वधुवरा न करितां, दोघे करावी उभी ।
वाजंत्रे बहु गलबला न करणे, लक्ष्मीपते मंगलम ।। ८ ।।
____________________
मला ही अष्टके जालावरती सापडली परंतु त्यात रुक्मिणीचा उल्लेख का आहे हे न कळे.

रुक्मिणीच बरोबर. राधा ही त्यावर भाळलेली नात्याने मावशी लागते. बाकी एक हजार आठमधल्या.

पुदिन्याला वाटाण्याच्या अक्षता कशाला?

चार पिटुकल्या कुंड्यात महाभारत उभे करताय मग पुढे मागे अंगणातल्या बागेचे एडन गार्डन ओलिम्पोस आणि सोन्याची सफरचंदवाली अटलांटाही होईल.

कोणत्याही लग्नाची वधुवरांची मंगलाष्टकं ना?

या जोड्यांचं छान झालं तसं नववधुवरांचं होवो हा संदेश आणि यादी.
(( बाकी हीर-रांझा, लैला-मजनू टाइप जोड्यांची यादी जोडत नाहीत अजून))

आमच्याकडे एका दुकानात जॅस्मिनचे रोप पाहीलेले आहे पण जाईसारखी फुले मात्र वेल नाही. मोगरा असेल का? सुगंध आहे फुलांना.
अजुन एक थोड्याच काळात आमच्याकडे बर्फ पडू लागेल. हे रोप घरात वाढेल का? सूर्यप्रकाशाशिवाय?
.
आज आणलं घरी.
.

हा मोगरा आहे.
पुन्हा त्यात एकेरी फूलवाले (दक्षिण भारतात लोकप्रिय कारण हार करता येतात) आणि डबल (गुंडु मल्लिगे, हारात वापरत नाहीत. सुटी फुले देवाला वाहतात.)दोन प्रकार आहेत.

जझमिन ही चमेली. याची पाने - सात छोट्या पानांचे एक पान असते. जझमिन ओईल काढण्यासाठी याची फुले वापरतात.
कळीवर एक गुलाबी पट्टा असतो.

सर्व जझमिन प्रकार थंडीत असेही सुप्त डॉरमंट असतात.
घरच्या बाल्कनी बागेसाठी आणलेले झाडच चांगले आहे. कारण बुशटाईप.जेवढे ऊन जास्त,ह्युमिडटी जास्त तेवढी फुले अधिक, सुगंध अधिक.

(( तुमचे झाड jasminum sambac

चमेली jasminum grandiflora
जुई jasminum auriculatum
मायबोली लेख - https://www.maayboli.com/node/44473))

अदिती व च्रट्जी खूप माहीती दिलीत. धन्यवाद दोघांनाही.

खूप थंडी/फ्रास्टची ही झाडं नाहीत. त्यामुळे प्रयोग करणे उरते.

गुलाबाच्या रोपांना कांद्याच्या सालांचे पाणी घालायचे हा उपाय भलताच चर्चेत आहे. लोकांच्या रोपांना फुलंच फुलं लगडलेली पाहून आईनेसुद्धा केले. चक्क आमच्याकडे पण चांगले परिणाम दिसून आलेत. काय भानगड असावी ही! एनी आयडिया?

गुलाबास फुलं येण्यास फास्फरस,पोटेशम उपयोगी. कांद्याच्या सालांतून मिळत असेल.
(शेणखताने झाड वाढतं.)बाकी जुलै ओगस्टात फुले जास्तघ येतात.

वैज्ञानिक अनुमान काढणं सोपं नसतं. नकारात्मक विधान जरा लवकर सिद्ध करता येईल/येते.
दोन सारखी झाडे घेऊन एकास हे कांद्याच्या सालींचे पाणी द्यायचे, दुसऱ्यास नाही. फरक दिसल्यास वेगवेगळ्या जातीच्या गुलाबांवर / इतर महिन्यांत वगैरे प्रभावी आहे का बघता येईल.
चहाच्या वापरलेल्या भुकटीचेही उपयोग चर्चेत असतात.