पोलिसांची सर्वसामान्यांना भीती का वाटते?

दिवेआगरमधील सोन्याची मूर्ती त्याहून किंमती असावी. परंतु ती शोधण्याची गरज नाही असे पोलीसांना (योग्यच*) वाटत असावे.

मण्णापुरम मधील सोने हे लोकांनी तारण ठेवलेले असावे. ते शोधण्याची गरज नक्कीच होती.

*हे माझे वैयक्तिक मत आहे. गणपतीचेही असेच मत असणार. म्हणून त्याने ती चोरी होऊ दिली असावी.

सागर, तुम्ही म्हणता तशी पोलिस भीतीविषयीची परिस्थिती आहे हे सत्यच. त्यातही अशिक्षितांपेक्षाही सुशिक्षितांमध्ये असे वाटणे ही खरी चिंताजनक बाब आहे. त्याला कारणही दुसरेतिसरे काही नसून स्टेशनमधील कर्मचारी वर्गाची उद्दाम आणि मग्रुरीची वागणूक हेच होय. समोर आलेली व्यक्ती ही तक्रार देण्यासाठी येत नसून आपल्याला डोकेदुखी निर्माण करणारी आहे अशीच काहीशी समजूत तिथला "स्टेशन हवालदार" करून घेताना दिसतो. शिवाय भाषेचाही प्रश्न आहे. आपल्या टेबलसमोर उभा असलेला इसम हा कुठलातरी मटकेवाला, हातभट्टीवाला, सुर्‍यामार्‍या करूनच आलेला आहे अशीच कल्पना मनी बाळगून मग पुढील प्रश्नोत्तरे होतात.

माझी हक्काची स्प्लेन्डर होंडा चोरीला गेली तर ती मला परत मिळावी (च) या उद्देशाने मी पोलिस स्टेशनला तक्रार नोंदविण्यास गेलो नव्हतो तर ज्या कुणी ती चोरून नेली होती त्याने जर त्या दरम्यान अपघात केला तर मालक या नात्याने त्या अपघाताची पूर्ण जबाबदारी (आणि अर्थातच नुकसानभरपाईची तरतूद) माझ्यावर येते हे माझ्या वकील मित्राने सांगितले म्हणून रितसर तक्रार करणे गरजेचे होते. मी एक सरकारी अधिकारी असल्याची कागदपत्रेही सोबत घेतली होती. तरीही त्या टेबलमागे बसलेल्या मुर्दाड दगडी चेहर्‍यावर कसलीही भावना उमटली नव्हती. माझी गाडी गेली म्हणजे जणू मीच काहीतरी मोठा गुन्हा केला आहे अशीच त्याने सोयिस्कर समजूत करून घेऊन असे काही प्रश्न विचारायाला सुरुवात केली की क्षणभर वाटले की, झक मारली ती गाडी आणि ते रीपोर्ट रायटिंग. पण परत गाडी अपघाताची ती भीती मनी वसलीच असल्याने सारा अपमानजनक प्रकार मी सहन केला....आयुष्यात परत पोलिस स्टेशनची पायरी चढायला नको या प्रार्थनेसह. [होंडा परत मिळविण्यासाठी माझे किती "गांधीबाबा" गेले त्याचा हिशोब इथे नको.]

असे अनुभव अनेकाना वेळोवेळी येत असतात. तक्रार नोंदविण्यापूर्वी ज्या ठिकाणी सर्वसामान्य नागरिकाला बसवितात त्याच मोडक्यातोडक्या बाकावर आजुबाजूला पाकिटमार, घाणेरडी दाढी वाढविलेले तिकिटे ब्लॅक मार्केट करणारे, चोरटी दारू गाळणारे, जुगारी, वेश्या आदीनी बेगुमानपणे ठिय्या मारलेला असतो. आपणही काही काळापुरते त्यांच्यापैकीच होऊन जातो. तुमच्या शिक्षणाचा, सोशल स्टेटसचा तिथे कसलीही नोंद घेतली जात नाही.

मण्णपुरम गोल्डची चोरी पकडली जाते आणि दिवेआगारचा सोन्याचा गणपती गायब होतो याची सांगड कशी घालायची ? दोन्हीकडेही त्याच जातीचे आणि क्षमतेचे पोलिस आहेत ना ? म्हणजेच मण्णपुरम अंतर्गत पोखरले होते हे त्या सुरक्षारक्षकाच्या साक्षीवरून अंदाजित करणे तितकेसे कठीण गेले नसणार....शिवाय 'थर्ड डीग्री' नावाचे एक जालिम औषधही असतेच पोलिस यंत्रणेकडे.

तुम्ही म्हणता तसे पोलिसांकडे धडक कारवाई करण्याची क्षमता आहे, पण ती अशा व्यापक संस्थांच्याबाबतीत. सर्वसामान्यांना अजूनही पोलिस आपला मित्र वाटत नाही हे कितीही कटू असले तरी सत्यच आहे आणि यात कधी बदल होईल याची सुतराम शक्यता नाही.

अशोक पाटील

भितीपेक्षा मला कंटाळा+कटकट+वेळेचा अपव्यय असे सारे वाटते. अर्थात हे चिंताजनक आहेच!

सध्याच्या पोलिसांपेक्षा आमच्या लहानपणी असलेले गोरे पोलिस बरे होते म्हणायचे वेळ आलेय. निदान वागणे,बोलणे आदबशीर असायचे त्यांचे.

<< पोलिसांमध्ये जर केवळ २४ तासांत धडक कारवाई करण्याची क्षमता आहे (जे वरील घटनेवरुन दिसले)>>

या निष्कर्षसदृश विधानाशी असहमत.

जशी तपास अधिकार्‍यांची तपास करण्याबाबतची गुणवत्ता असते तशीच चोरी करणार्‍यांचीही चोरी करण्याबाबतचीही गुणवत्ता असतेच ना? इथे आपण अशी एक शक्यता असेल की, गणपती चोरणार्‍यांपेक्षा तारण सोने चोरणार्‍या चोरांची गुणवत्ता कमी असावी. अजुन एक महत्त्वाचा मुद्दा म्हणजे पुण्यासारख्या मोठ्या शहरात असणारे पोलीस बळ तूलनेने ग्रामीण पोलिसांपेक्षा अधिक असणार. त्याचबरोबर विमा कंपनीचा दबाव हाही एक महत्त्वाचा पैलू इथे विचारात घ्यायला हवा. गणपतीचा विमा अर्थातच कोणी केला नसणार परंतु तारण सोन्याचा विमा केला गेला होता. हे सोने पुन्हा मिळावे ही विमा कंपनी व मणप्पुरम गोल्ड या दोहोंचीही इच्छा असणारच त्यांचा तपासकार्याला सढळ हस्ते पाठिंबा असणार. अनेकदा पोलिसांच्या तपासकार्याकरिता वाहन, इंधन, भोजनभत्ता इत्यादी गोष्टी तक्रारदाराने पुरविल्यास तपास जलदगतीने होतो हे उघड सत्य आहे.

अजुन एक शक्यता म्हणजे, ही चोरी एक फार्स असू शकेल. म्हणजे बघा ना, ही चोरी होणे, त्यानंतर चोवीस तासात पोलिसांनी चोरांना मुद्देमालासह पकडणे या सर्वांमुळे कंपनीला किती प्रसिद्धी मिळाली. शंभर जाहिरातींमधून जे साध्य होत नाही ते एक बातमीतून मिळते.

असो. सत्य अजुनही काही वेगळे, आपल्या कल्पनेपलीकडचे असू शकते.

तेव्हा घाईने काहीही निष्कर्ष काढणे योग्य नव्हे.

चेतन यांच्याशी सहमत. शिवाय (ऐकीव माहितीप्रमाणे) पोलिसांचे असेही एक धोरण असते की अमुक इतक्या गुन्ह्यांमधे एक तरी तपास लागला पाहिजे. किंवा वैयक्तिक स्पर्धा अगर दुश्मनी यामधून मिळालेला दुवा , राजकीय हस्तक्षेप, लागेबांधे (पोलिसांचे अन इतरही अर्थार्थींचे ) या सगळ्या भानगडीतुन या धडक कारवाईमागचे नक्की इंगित समजणे अवघड आहे.

माझ्यामते अमुक एक ताकद असलेल्याची ती ताकद नसलेल्या (कायमच) भिती वाटते/वाटू शकते, हे नैसर्गिक असावे. पण हे सामान्यिकरण झाले, परिस्थितीला दोन्ही बाजू असतात, एक बाजू वर अशोक पाटील ह्यांनी मांडली आहेच, चेतन ह्यांच्याशी देखील सहमत.

श्री.चेतन सुभाष गुगळे यांचे या विषयावरील सारेच प्रतिसाद प्रभावी आहेत. त्याला कारण म्हणजे त्याना कल्पनेचा नसून प्रत्यक्ष अनुभवाची प्रखरता आहे. ज्याना ज्याना [कोणत्याही निमित्ताने] पोलिस स्टेशनच्या वैतागाच्या फेर्‍या माराव्या लागल्या आहेत ते सरळमार्गी आणि मध्यमवर्गीय परत त्या दिशेला जाण्याची वेळ येऊ नये म्हणून का प्रार्थना करतात ते तेव्हाच समजेल जेव्हा तिथला वारा घ्यावा लागेल. पोलिसांच्या कर्तृत्वाविषयी मला कसलाही प्रश्न उदभवू द्यायचा नाही. त्यानी कालची पुण्यातील चोरी २४ तासाच्या आत कशी पकडली वा आज २४ दिवस होऊन गेले तरी दिवेआगारचा छडा का लागला जात नाही याच्या खोलात जाण्याचे मला काही कारण नाही. मूळ धागा 'सर्वसामान्यांना भीती का वाटते पोलिसांची ?" अशा प्रश्नाचा आहे आणि त्याला माझे थेट उत्तर की, होय मला भीती वाटते. ज्याला वाटत नसेल त्याला तशी का वाटत नाही हे विचारण्यचीही माझी पात्रता नाही.

माझी होंडा मिळाली पण पोलिस स्टेशन ते थेट न्यायालयातील बाबू, कोर्टाच्या दारावरचा हाकमार्‍या शिपाई, इतकेच काय कोर्टाच्या डाव्या हाताला बसलेला स्टेनो या सर्वाना मला एकेक गांधीबाबा द्यावा लागला होता....तसे देण्याविषयी चक्क माझ्या वकीलानेच सुचविले आणि मी ते मुकाट्याने मान्य केले....कारण परत तेच....गाडी सोडवून घ्यायची होती. तिथे 'सत्यकाम' गिरी चालत नाहीच. ते पडद्यावर बघायला ठीक आहे. तीन दिवसाच्या धडका मार फेर्‍यानंतर गाडी मिळाली, तीही तांत्रिक कारणाची ढाल लावूनच. म्हणजे त्या चोरट्याला सप्टेम्बर २०१२ पर्यंत अगोदरच्या तीन गुन्ह्यासाठी शिक्षा झाली होती, आणि त्या दरम्यान एकदा एक आठवड्याचा "पॅरोल' त्याला मिळाला. बहाद्दराने त्या पॅरोल पिरिअडमध्ये एकूण चार होंडा लंपास केल्या त्यातील माझी एक. आता या चार गाड्यांच्या चोरीबाबत त्याच्यावर पोलिस रितसर खटला दाखल करणार सप्टेम्बर २०१२ मध्ये. म्हणजे त्या दरम्यान मला (आणि अन्य तिघांना) होंडा मिळाली ती 'भोगवट्या'साठी. तेही २०० रुपयांच्या स्टॅम्पवर वचनचिट्ठी लिहून देऊन. [हा २०० चा स्टॅम्पही कोर्टाबाहेर असलेल्या एका विशिष्ट नंबर टपरीतील बाईकडूनच घ्यावा अशी स्टेनोमहाशयांची सक्त ताकीद...घेतला, काय करणार ?].

म्हणजे पोलिसांच्या फेर्‍या आणि कोर्टातील फेर्‍या मारुनही माझी हक्काची गाडी आजही माझी नसून मी फक्त तिचा 'भोग' घेऊ शकतो. कोर्ट म्हणेल त्या दिवशी [स्वखर्चाने] गाडी कोर्टाच्या आवारात नेणे मला सक्तीचे आहे.

असा सारा प्रकार आहे पोलिस खात्याचा....कोण लागेल नादाला ?

अशोक पाटील

पोलिसांचा एकच चेहरा पाहीलेली लोक असे काही विचार करू शकतात. त्यांच्या मानवी चेहर्‍या विषयी खूप कमी लोक बोलतात व लिहतात.. चालायचेच.

पोलिसांची सर्वसामान्यांना भीती का वाटते?

कल्पना नाही. भीती वाटू नये अशी अपेक्षा आहे.

आमच्या घरी अनेक वर्षांपूर्वी चोरी झाली होती. सकाळी लक्षात आल्यावर पहिला फोन पोलिसांनाच केला. पोलिस आल्यावर अर्थातच बिल्डींगमधली गर्दी जमा झाली. रिपोर्ट वगैरे लिहून घेत असताना कानावर चर्चा आली. "आमचीही एक साडी दोरीवरून गेली." "आमच्याकडचीही अमकी वस्तू खिडकीतून लंपास झाली." तो इन्स्पेक्टर अशी कुजबूज ऐकून भयंकर वैतागला. "@#$%^&* तुम्ही शिकलेले लोकं ना? टॅक्स भरता ना दरवर्षी? मग चोरी झाल्यावर पोलिसांना सांगायला तुमच्या बापाचं #$%^&* जात होतं का? तेव्हाच इथे पोलिस येऊन गेले असते तर कदाचित इथली मोठी चोरी झाली नसती." (आमच्या खिडकीचे गज थोडे कापून, थोडे वाकवून छोटा पोरगेला चोर घरात शिरून सामान घेऊन गेल्याचं लक्षात आलं होतं.)

चोर सापडला नाही, चोरीला गेलेल्या गोष्टीही परत मिळाल्या नाहीत. पण पुन्हा कुणाचं काही गेल्याचं गॉसिपही कानावर आलं नाही.

पुण्यातल्या माझ्या सरकारी हाफिसात एका विद्यार्थ्याचा कंप्यूटर उघडून आतल्या दोन हार्डडिस्क्स चोरीला गेल्या. पैशात फार मूल्य नाही, पण त्याचं दोन वर्षांचं काम त्या डिस्क्समधे होतं. एक हार्डड्राईव्ह उडला तर दुसर्‍यात बॅकप होता. अशी चोरी होईल अशी कोणाला कल्पना होती. एकंदर प्रकार पहाता कँपसवरच्याच कोणाचंतरी हे कृत्य असावं यावर अनेकांचा विश्वास होता पण पोलिसांत तक्रार झाली नाही. कारण काय म्हणे, सज्जनांना त्रास देतात, संस्थेची बदनामी होईल इ.इ.
त्याच चतु:शृंगी पोलिस ठाण्यात मला तीनदा गेले असता चांगलाच अनुभव आलेला आहे. दोनदा मोबाईल चोरीची तक्रार करण्यासाठी गेल्यावर न मागता लेक्चर आणि मागितलेल्या तक्रारीच्या प्रती मिळाल्या. एकदा मैत्रिणीच्या पासपोर्टाच्या कामासाठी मला मराठी येतं म्हणून घेऊन गेली होती. तेव्हाही माझा अनुभव चांगला होता. मात्र एक दोघांची उलटतपासणी कानावर पडून मैत्रिण थोडी घाबरली होती. आम्ही तिथून निघेपर्यंत एक बाईने माहिती द्यायला सुरूवात केलेली होती. संशयित गुन्हेगारांशी पोलिसांची वागणूक असा नवाच विषय पासपोर्ट मिळेपर्यंत काही दिवस चघळायला मिळाला.

पोलिसांना लोक घाबरतात? मला असं वाटत नाही. पोलिसांना लोक शक्यतो 'टाळतात' असं म्हणता येईल.
लोकांना पोलिसांची भीती वाटली, आणि तसे लोकांना चांगल्या अर्थी भीती वाटावी असे पोलिस असतील तर कदाचित बरेच दिवस येतील सर्वसामान्यांसाठी