विज्ञान

जागतिक तापमानवाढ - सर्वेक्षण

नमस्कार!

आम्ही, दिप्ती हिंगमिरे आणि संहिता जोशी मिळून हे सर्वेक्षण करत आहोत. दिप्ती वायुमंडलीय विज्ञान (atmospheric science) या विषयात संशोधन करते. संहिताची पार्श्वभूमी खगोलशास्त्राची आहे; ती आता विदावैज्ञानिक (data scientist) म्हणून काम करते. जागरुक नागरिक म्हणून आम्हांला जागतिक हवामानबदलाच्या सद्यस्थितीबद्दल चिंता वाटते. जागतिक तापमानवाढीच्या भारतावर होणाऱ्या संभाव्य परिणामांची आम्हांला विशेष काळजी वाटते.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

जाणीव भान – भाग 2

मेंदू’ नावाचे मशीनxx

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

पूर्णान्न

काही वर्षांपूर्वी एका स्वघोषित आयुर्वेदाचार्यांनी काही मनोरंजक विधाने केली होती. जीवनसंगीत अर्थात आयुर्वेदातून गाणे किंवा गाण्यातून आयुर्वेद अशा स्वरुपाच्या एका कार्यक्रमात आचार्य म्हणाले, ’काव्याचा आशय, शब्दोच्चारांबरोबर शक्तीचे स्पंदन आणि भाव एकत्र येते तेंव्हा जीवनसंगीत आकाराला येते’. (म्हणजे काय कुणास ठाऊक!) आचार्य पुढे म्हणाले की ‘मोहुनिया तुजसंगे’ हे गजाननराव वाटव्यांचे गाणे आणि ‘ऐरणीच्या देवा तुला’ हे गाणे यामुळे पित्ताचे संतुलन होते, ‘मेरा रंग दे बसंती ‘ या गाण्याने हृदयातली शक्ती जागृत होते, ‘हवा मे उडता जाये’ या गाण्याने शरीराच्या नाड्या व सांधे मोकळे करण्याचा अनुभव येतो’.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

ओपनहायमर आणि गीतेतील दोन श्लोक

6 ऑगस्ट हा हिरोशिमा दिवस. सध्या ‘ओपनहायमर’ हा ख्रिस्तोफर नोलन दिग्दर्शित चित्रपट गाजत आहे. ट्रिनिटी टेस्ट म्हणजे अणुबॉम्बची पहिली चाचणी झाली त्यावेळी झालेला स्फोट पाहून ओपनहायमरला गीतेतील जे श्लोक आठवले त्यांचे नक्की अन्वयार्थ कसे लावावेत? विनोबा आणि कृष्ण श्री. अर्जुनवाडकर यांनी ते कसे लावले होते? आज हिरोशिमा दिनाच्या निमित्ताने प्रा. बालमोहन लिमये यांचा लेख.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

वर्ल्ड हर्बल एनसायक्लोपीडिया ( वनौषधी विश्वकोश) म्हणजे काय रे भाऊ

तब्बल चार वर्षांनंतर दिल्लीच्या पुस्तक मेळाव्याला भेट दिली. तीन-चार पुस्तके ही विकत घेतली. अचानक लक्ष अत्यंत सुंदर मुखपृष्ठ आणि उत्तम कागदावर छापील वर्ल्ड हर्बल एनसायक्लोपीडियावर गेले. माझ्या सारख्याला या पुस्तकातले काही एक कळणे शक्य नव्हते. तरीही वनस्पति विश्वकोशाची विवरणिका मागून घेतली. विवरणिकात वर्ल्ड हर्बल एनसायक्लोपीडियाची इत्यंभूत माहिती तर होती या शिवाय प्रत्येक खंडाची वेगळी माहिती होती. जगात पहिल्यांदाच हे कार्य ते ही भारतातील एक संस्था करत आहे, हे वाचून गर्व झाला. विवरणिका आणि यू ट्यूब वरून ही माहिती मिळविली. त्या आधारावर हा लेख.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

आयुर्वेदाची शास्त्रीयता – भाग ६ – प्रश्नोत्तरे

वाचकांच्या शंकांना डॉ. विष्णू जोगळेकर यांनी दिलेला प्रतिसाद.

वैज्ञानिक संशोधनातील स्त्री-पुरुष असमानता

xxx

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

आयुर्वेदाची शास्त्रीयता – भाग ३

आयुर्वेदाची शास्त्रीयता – भाग ३

डॉ. विष्णू जोगळेकर

या भागात आपण एक महत्त्वाचे प्रमाण पाहणार आहोत. ते म्हणजे अनुमान प्रमाण.

गणित या विषयामध्ये अनुमान प्रमाण युक्लिडने मोठ्या प्रमाणावर वापरले आणि गणिती प्रमेय म्हणजे खोडी न काढता येणारे अनुमान असा दृढ विश्वास लोकांना वाटू लागला. अर्थातच हे डिडक्टिव्ह प्रकारचे अनुमान असते. इंडक्टिव्ह प्रकारच्या अनुमानाचा जवळपास सर्वच विज्ञानशाखांमध्ये भरपूर वापर होतो. या दोन्हींमधील फरक सुधीर भिडे यांनी त्यांच्या लेखनात स्पष्ट केलाच आहे.

अनुमान प्रमाण आयुर्वेदात दोन्ही पद्धतीने वापरले जाते. एकेक उदाहरण घेऊन हे प्रकार पाहू.

सममित आकृतींचा शोध - भाग ३

तीन मितींच्या अवकाशातच थांबून राहणे गणितज्ञांना रुचत नाही. चार किंवा उच्चतर मितींच्या विश्वातील सुसम आकृती शोधू पाहिल्या तर गणिती जगतातील एक अद्भुत असमतोल सापडतो.

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

सममित आकृतींचा शोध - भाग २

दोन मितींच्या प्रतलावर, म्हणजे कागदावर, पूर्णतः सममित अशा वेगवेगळ्या आकाराच्या अनंत चित्राकृती काढता येतात. तीन मितींच्या अवकाशात पूर्णतः सममित अशा किती घनाकृती बनवता येतात?

धाग्याचा प्रकार निवडा: : 
माहितीमधल्या टर्म्स: 

पाने

Subscribe to RSS - विज्ञान