विज्ञान/तंत्रज्ञान

शेवटी विमानाचे थोडेसे तुकडे आणि चाळीसेक मृतदेह मिळाल्याचा अपडेट आला. आत्ता तीस डिसेंबरचे पावणेचार (भारतीय वेळ) वाजलेत. आता तासातासाला नवेनवे आकडे येतील आणि नवी वाईट माहितीसुद्धा. MH370 सारखी भयानक अनिश्चितता या विमानाच्या वाट्याला आली नाही, पण हे काही भाग्य म्हणता येत नाही. गडद काळ्याच्या कसल्या शेड्स बघायच्या ?

फ़क्त 450 कोटी मध्ये मंगळमोहिम आखली गेली...खरच प्रशंसनीय आणि उल्लेखनीय !!
दहा महिन्यापूर्वी पाठवण्यात आलेले 'MOM' नावाचे हे 'अवकाश यान' मंगळाच्या कक्षेत प्रवेश करून निर्विध्नपणे स्थिरावले आणि ही मोहिम यशस्वी झाल्याची सुवार्ता जिकडे तिकडे पसरली आणि मनोमनी इस्त्रोच्या शास्त्रज्ञांचे या कौतुकास्पद कामगिरी बद्दल आभार मानले.
पण...फक्त 450 कोटि मंगळ मोहिमेला वापरले गेले हे कळल्यावर माझ्या डोळ्यापुढे भारतातल्या करोडो रुपयांचे घोटाळ्यांचे आकडे आठवले....बाप रे..!! आणि हा खर्च क्षुल्लक वाटू लागला...
कलमाड़ी फेम कॉमन वेल्थ गेम घोटाळा...8000 करोड़
सारडा चिट फण्ड घोटाळा....5500 करोड़

उदय यांच्या लेखात 'सेंट पीटर्सबर्ग पॅरॅडॉक्स' चा उल्लेख आलेला आहे, पण त्याचा तपशील दिलेला नाही. तेव्हा वाचकांचा कौल मागवण्यासाठी ही उत्तम संधी आहे. ज्यांना ह्या पॅरॅडॉक्सची उकल ठाऊक आहे त्यांनी ती 'फोडू' नये, आणि ज्यांना त्याची माहिती नाही त्यांनी गूगलगिरी करण्याचा मोह टाळावा ही विनंती.

तर समजा तुम्ही सेंट पीटसबर्गमध्ये झार निकोलसच्या दालनात शिरता.

माहितगारमराठी ह्यांच्या ’उस्मानियाच्या ऑनलाईन डिजिटल ग्रंथालयात १४०० मराठी पुस्तके’ ह्या http://www.aisiakshare.com/node/3070 येथील धाग्यावरून पुढील लिखाणाचे कारण मला मिळाले. माहितगारमराठी ह्यांच्या लिखाणाचे उद्दिष्ट एक विकीपान निर्माण करणे हे असल्याने पुढील लिखाण आणि त्यावरील चर्चा तेथे अप्रस्तुत ठरेल म्हणून हा वेगळा धागा निर्माण करीत आहे. ह्याचे उद्दिष्ट digitization ची भारतातील दयनीय स्थिति ह्याला आनुषंगिक अशी चर्चा व्हावी हे आहे.

सुमारे दोन वर्षांपूर्वी http://mr.upakram.org/node/3450 असा धागा मी लिहिला होता आणि त्यामध्ये DLI च्या ढिसाळ कारभाराबद्दल आणि तेथे उपलब्ध माहितीच्या अंदाधुंदीबद्दल बरेच काही सोदाहरण लिहिले होते. त्याखालील चर्चेत सर्व प्रतिसाद ह्याला अनुमोदन देणारेच होते.

OUDL DLI हून काकणभर सरस आहे कारण तेथे पीडीएफ फ़ाइल उतरवून घेण्यास मिळते. DLI वाल्यांनी आपल्या संस्थळाच्या वापरात अनेक अडथळे घालून ठेवले आहेत. त्यापैकी एक म्हणजे तेथे पुस्तक उतरवून घेणे वा online वाचणे हे शक्य नाही. त्यासाठी dli downloader ह्या third-party software चा अनधिकृत वापर करावा लागतो.

अजूनहि ती परिस्थिति बदललेली नाही.

मला आश्चर्य असे वाटते की मुंबई-पुणे-नागपूर अशी जुनी विद्यापीठे अणि त्यांची ग्रन्थालये ह्या digitization च्या कामात संपूर्णतया उदास आहेत. अशी विद्यापीठे आणि गावोगावची नगर वाचनालये मिळून हजारो मराठी, संस्कृत आणि अन्य भारतीय भाषांमधील पुस्तके आपल्या कपाटांमधून साठवून आहेत. जसजसा काळ पुढे जात आहे तसतशी ही पुस्तके वाळवी, ओलावा, कागदाचा जुनेपणा, चोर्‍या, दुर्लक्ष अशा कारणांनी नष्ट होत आहेत. अशा ठेव्याचे रक्षण आणि विस्मृतप्राय अशा ह्या ज्ञानाचा इच्छुकांना वापर करता येईल असे काही करणे हे खरे विद्यापीठे आणि ज्ञानाच्या अन्य क्षेत्रांमधील अन्य संस्था ह्यांचे काम आहे. पण गूगल बुक्स, archive.org,scribd.com अशी संस्थळे अस्तित्वात आल्याला एक दशक लोटत आले तरी इकडे जाग येत नाही असे का? अन्य देशांतील पुष्कळ विद्यापीठे हे कार्य करतात. त्यात भारतीय विद्यापीठे कोठे आहेत?

ह्यापलीकडे मला असाहि प्रश्न पडतो की माहितीचे मोठे खजिने वृत्तपत्रांच्या जुन्या अंकात पडून राहिले आहेत ते digitization मार्गाने विनामूल्य वा थोडे मूल्य घेऊन इच्छुकांना उपलब्ध का करून दिले जात नाही? भारतात टाइंम्सने असा थोडा प्रयत्न केल्याचे दिसते पण तो अतिशय तोटका आणि २००१ सालानंतरचाच आहे. एकाहि मराठी वृत्तपत्राने असे काही केल्याचे मला ठाऊक नाही. वृत्तपत्रांना उत्पन्नाचा हा नवा स्रोत अजून का दिसत नाही? New York Times, London Times, Spectator अशी काही वृत्तपत्रे त्यांच्या पहिल्या दिवसांपासून digitization स्वरूपात उपलब्ध आहेत.

ह्या अनास्थेवर ’ऐसी’च्या वाचकांना काय वाटते?

भूमितीमध्ये आपणास सारख्या भेटणार्‍या आकृतींमध्ये प्रत्यक्ष निसर्गात नैसर्गिक मार्गाने निर्माण झालेल्या अशा आकृति फार क्वचित दिसतात. शाळेतल्या प्राथमिक भूमितीमध्ये ’सरळ रेषा’ सारखी भेटते, तसेच सरळ रेषा वापरून निर्माण झालेले त्रिकोण, चौरस, पंचकोन हेहि भेटतात. ’वर्तुळ’ ही अशीच एक ubiquitous आकृति. पण ह्या ओळखीच्या आकृति निसर्गात नैसर्गिक मार्गाने निर्माण झालेल्या अशा कोठेच भेटत नाहीत. समोर दिसणारी झाडे, डोंगर-पर्वत, प्राण्यांची शरीरे, फुले-पाने, ढग अशा हजारो गोष्टीमध्ये तुम्हास एकहि नैसर्गिक सरळ रेषा, पूर्ण वर्तुळ दिसणार नाही. सभोवती दिसणार्‍या सरळ रेषा, पूर्ण वर्तुळे ही मानवनिर्मित घरे, गाडीची चाके अशा वस्तूंमध्येच काय ती दिसतात. Two-dimensional Co-ordinate Geometry मध्ये रेषेचे समीकरण ax+by+c=0, वर्तुळाचे समीकरण x²+y²=1 अशी समीकरणे अगदी सुटसुटीत, ज्यांना elegant म्हणता येईल, अशा प्रकारची असतात पण समोरच्या ढगाच्या चित्राला किंवा फुलाच्या outline ला अशा सुटसुटीत elegant समीकरणामध्ये पकडायचा प्रयत्न करून पहा, तसे करणे अशक्य आहे असे जाणवेल.

एकमेकांशी संबंध नसलेल्या दोन संकल्पनांना एकमेकांशी जुळवायचा प्रयत्न करून पहा. उदाहरणार्थ पृथ्वीला सूर्याभोवती एक पूर्ण प्रदक्षिणा करण्यासाठी लागणारा काळ मोजा आणि पृथ्वीला स्वत:भोवती एक प्रदक्षिणा करण्यासाठी लागणारा काळ मोजा. हे दोन काळ एकमेकांपासून स्वतन्त्र आहेत आणि त्यामुळे त्यांच्यामध्ये सहज मोजण्याजोगा संबंध नाही. रोजच्या व्यवहाराला आवश्यक अशा कालगणनेची निर्मिति तर करायलाच हवी. त्यासाठी असा संबंध जोडण्याचा प्रयत्न म्हणजे कॅलेंडर. ह्या दोघांमध्ये कोणताच सुसूत्रपणा नसल्यामुळे प्राचीन काळापासून कॅलेंडरकर्त्यांना वर्षांमधून काही दिवस वगळणे, वर्षांना काही दिवस तात्पुरते चिकटविणे, leap year अशा कसरती कराव्या लागल्या आहेत आणि ह्यापुढेहि कराव्या लागतील.

पण आइन्स्टाइनचे E=mc² हे वस्तुमान आणि वस्तुमान आणि वैश्विक शक्ति (जड विश्व आणि चैतन्य) ह्यांमधील संबंध दाखविणारे प्रसिद्ध समीकरण मात्र ह्याला अपवाद आहे, यद्यपि समीकरणातील तिन्ही संज्ञांच्या व्याख्या एकमेकांपासून अनवलम्बित अशा स्वतन्त्र आहेत. निसर्गाच्या एरवी दिसणार्‍या सवयीनुसार त्यांच्यामधले समीकरण फार गुंतागुंतीचे असायला हवे पण ते तर अगदी सोपे - elegant - आहे. हे का घडले असावे?

ह्या सोपेपणामुळे हे समीकरण कोणा ’नियन्त्या’ने आपल्या ’इच्छे’तून निर्माण केले आहे असा तर्क कोणा आस्तिकाने मांडला तर तो चुकीचा आहे असे म्हणता येईल काय?

(अरुण जोशींच्या ह्या धाग्यावरून माझ्या मनात आलेले हे विचार वेगळ्या दिशेने जातात असे वाटल्यावरून हा धागा निर्माण केला आहे.)

"उपकार?"
"हां हां उपकार."
"वो कैसे?"
"हम आपको टेलिफोन देकर आपकी सेवा ही तो करते है."
"तो सेवा बोलिए ना. ए उपकार कहां से आ गया?"
"जोशीजी, हम आपकी सेवा करते है ये आखिर आप पर उपकार ही तो हुआ ना?"
"तो अब क्या सोची है? उपकार करना बंद करोगे?"
"अरे नहीं बाबू, धीरज रखो."
"वो तो मैं साल से रख रहा हूं. एक तो मै गलती से भी सरकारी कनेक्शन न लेता. लिया है तो केवल अ‍ॅड्रेस प्रूफ के लिये. सोचा लिया ही है तो इसी पे ब्रोडबँड भी लेते है. पण आपका फोन ५०% टाइम डाउन होता है. फिर २५% टाइम नेट डायलही नही होता. और बचे हुए २५% टाइम डी एन एस सर्वर डाउन होता है."
"वो डी एन एस तो पिछे से होता है जी"

ब्रिटिश शास्त्रज्ञांद्वारे रासायनिक कीटकनाशकांना पर्याय म्हणून हजारो मॉडिफाइड सुधारित ( जीएम ) किडे युरोप मध्ये विकसित केले केले आहेत.

कीटकनाशके मानवी आरोग्यास आणि वातावरणास भरपूर नुकसान करतात आणि त्यामुळे मधमाश्या आणि इतर किडे लाखो मरुन जातात हे मान्य केले तरी पण मॉडिफाइड सुधारित किडे मॅन्युफॅक्चरिंग हा योग्य उपाय आहे का?

सुमारे ७-८ वर्षांपूर्वी मी GNU Compiler Collection (gcc.gnu.org) मधील C compilerला प्रायोगिक तत्वावर मराठी C "शिकविले" होते. मराठीतून प्रोग्राम व्यक्त करणे तांत्रिक द्रुष्ट्या शक्य आहे. अर्थात व्यवसायिक पातळीवर हे करणे पूर्ण झाले नाही (त्यासाठी काही इतर प्रोग्राम, उदा. binutils, glibc ई. सुद्धा "मराठीकरण" करावे लागते). आता जरा वेळ आहे तर हे काम पुढे न्यावे असे वाटते. पूर्वीच्या अनुभवातून एक गोष्ट स्पष्ट आहे कि योग्य चपखल शब्द वापरण्याची (अथवा तयार करण्याची) गरज आहे. सोबत C मधील शब्दांची यादी जोडली आहे - मला सुचलेले मराठी शब्द व (C पद्धतीच्या) कंसात मूळ ईंग्रजी C.

पब्लिकचं लक्ष वेधून घेण्यासआथी हा मुद्दाम वेगळा धागा काढला आहे.
काम झाल्यावर हा इतर चौकशी धाग्यांत विलीन्/विसर्जित केला तरी चालेल.
मला सल्ला/मदत हवी आहे.
माझ्याकडे 1 mbps चे wired broadband आहे.
wired असल्यामुळे रेंज येणे - जाणे वगैरे त्रास होत नाही हा फायदा.
पण जितका वेळ वीज असते, तितकाच वेळ इंटरनेटही उपलब्ध असते हा तोटा.
तर मला सल्ला हवा आहे तो फोन संदर्भात.
मला ब्रॉडबॅण्ड वापरुन फोन कॉल्स करता येतील का ?
voip सारखं काहीतरी product कुणाला ठाउक असेल तर कृपया सुचवावं.
म्हणजे समजा एखादा लॅण्डलाइन सदृश फोनसेट माझ्या कम्प्युटर - इंटरनेट ह्याला जोडून वापरता येत असेल

प्रस्तुत विषय श्रद्धा/विद्यान/अधात्म्य/मानासश्स्त्र यापैकी कोणत्या विषयाच्या कक्षेत येतो हे माहिती नाही.

माणूस जगात घडणार्या घटनांमध्ये कायम संगती शोधण्याचा प्रयत्न करतो. काहीवेळेस तो यशस्वी ठरतो काहीवेळेस कशाचा कशाला मेळ लागत नाही. नक्की अस का होत? मी ‘मी’ का आहे तू ‘तू’ का आहेस? अश्या अतिशय गहन प्रश्नाची उकल करता करता माणूस थकून जातो. माणसाच्या मेंदूची उत्तर शोधण्याची क्षमता अफाट आहे असे मानले तरी देखील माणूस जेव्हा स्वताचा मेंदू अश्या गोष्टींची उकल करण्यासाठी वापरु लागतो तेव्हा तो गोंधळून जातो.
जगात घटना दोन प्रकारे होऊ शकतात एक consequences किंवा दुसरी गोष्ट म्हणजे randomness.