रजनिनाथ हा नभी उगवला

मूळ श्लोक माहीत नव्हता. देवलांचे नाट्यगीत अनुवादित असेल असे जाणवतच नाही.

चिखलात दुधाच्या धारा का बरं पडत आहेत या शरद ऋतूत?

यांच्या आवाजातील इथे ऐकता येईल. http://www.aathavanitli-gani.com/Song/Rajani_Nath_Ha_Nabhi

संस्कृत श्लोक , नाट्यपद अगदी समयोचित !

चिखलात दुधाच्या धारा का बरं पडत आहेत या शरद ऋतूत?

शरद ऋतू मधील जलधारा अशी काही उपमा नाही आहे.

चंद्र, कमळ,मोती,भुंगा,मोर यांना संस्कृत कवींनी बरेचदा वेठीस धरलं आहे.कोकणपट्टीत शरद ऋतू येईपर्यंत पाऊस पडून निखल होत असला तरी भारतवर्षात इतर ठिकाणचा चिखल श्रावणानंतरच नाहीसा होतो.शरदपुनवच्या दुधाच्या धाराविषयी शंकाच नाही पण त्या चिखलाविषयी होती.फारच झालं तर हे कवी धारा स्त्रियांच्या ( सुंदरच असणार )अंगावर पाडत होते.
या कवींनी निसर्गातील पक्षी ,प्राणी,वनस्पतींना दुर्लक्षून मारले आहे.शिवाय ते नुडल्ससारखे गुंतलेले संधियुक्त शब्द न तोडता गिळायचे हा संस्कृत भाषेचा अतिरेक होता.

खरे पाहता हे माझे काम नाही आणि बेजबाबदार अनभ्यस्त विधानांपासून सर्व संस्कृत वाङ्मय आणि सर्व संस्कृत भाषेच्या रक्षणासाठी मी उडी घ्यावी इतका माझा अधिकारहि नाही. पण "या कवींनी निसर्गातील पक्षी ,प्राणी,वनस्पतींना दुर्लक्षून मारले आहे" असे बेधडक म्हणण्यापूर्वी अचरटमहोदयांचा ह्या क्षेत्रातील अधिकार आणि अभ्यास काय आहे हा प्रश्न मी विचारू शकतो. कलिदासाचे 'मेघदूत' वाचा आणि वर्षाकालाचे आणि त्याच्या निसर्गावरील, पशुपक्ष्यांवरील परिणामांचे अधिक यथार्थ आणि तरीहि काव्यात्म वर्णन तुम्हास अन्य कोठे आढळले आहे का ते पुराव्यानिशी मांडा असे मी त्यांना सांगतो.

नूडल्ससारखे गुंतलेले संधियुक्त शब्द संस्कृतात असले तर तसेच शब्द जर्मन, नॉर्वेजियन, स्वीडिश, आइसलँडिकमध्येहि असतात हे मला ठाऊक आहे. फ्रेंच उच्चार, इंग्रजी स्पेलिंग, रशियन जोडाक्षरे ही मला अगम्य वाटतात हे त्या त्या भाषांचे दोष का माझा अभ्यासाचा अभाव? जगातल्या सर्व गोष्टी माझ्या कोंबडीच्या पिलाच्या मेंदूला कळल्याच पाहिजेत, न कळल्या तर तो दोष माझा नाही, त्या त्या गोष्टींचा आहे असे मी का मानावे?

अजून एक गोष्ट लक्षात आली का? नीट वाचा, शरदामध्ये चिखल असतो असे शूद्रकाने अजिबात सुचविलेले नाही त्यामुळे त्यावरून त्याची खिल्ली उडविण्याचे काही कारण नाही. तो म्हणतो की अंधारामध्ये पडणारे चन्द्राचे शुभ्र किरण हे चिखलात पडणार्‍या दुधाच्या धारांसारखे आहेत. चिखल = अंधार आणि दुधाच्या धारा = शुभ्र किरण असा हा सरळसोट मामला आहे.

(हे टंकतांना 'ध्वन्यालोका'मधील एक वाक्य मला कैक वर्षांनंतर आठवले ते असे "योऽर्थः सहृदयश्लाघ्य: काव्यात्मेति व्यवस्थितः|"
सहृदय वाचकाला स्पर्शणारा अर्थ म्हणजे काव्य.)

"योऽर्थः सहृदयश्लाघ्य: काव्यात्मेति व्यवस्थितः|" - प्रतिसादाचा शेवट सूचक - आणि प्रतिसाद म्हणजे चोख उत्तर !

मला आता कालिदासाचे मेघदूत वाचायलाच पाहिजे.माझा संस्कृतचा काहीच ( अकरावीचा विषय सोडून )अभ्यास नाही.ठोकून देतो ऐसा जे असं माझं झालेलं दिसतंय.अंधार आणि प्रकाशाची कल्पना कळली.भाषांतरं वाचण्याशिवाय गत्यंतर नाही कारण त्या नुडल्सना बघून बाचकायला होतं.आपल्या अभ्यासाबद्दल टिपणी नाही.संस्कृत भाषेबद्दल अढी बसण्याचं कारण तो किचकटपणा घाबरवून सोडतो.
ज्या लोकांना संस्कृत येतं त्यांनी तिला सोपं करायला पाहिजे.एकूण कठीणच आहे.

माझ्या अचरट प्रतिसादासही न चिडता किती संयमित प्रतिसाद अरविंदरावांनी दिले आहेत ते वाचून आणखी काही लिहिण्याचा हुरुप आला.
भाषा जिवंत ठेवायची तर तिचा वापर केवळ शैक्षणिक न राहता जनसामान्यांत बोलली जायला हवी.एक मोटरसायकलची संस्कृत जाहिरात आठवली.बहुतेक 'डिस्कवर'.मंगळुरजवळच्या एका गावात तो पत्ता विचारत गाडी फिरवतो आणि त्या माणसास नगरजन संस्कृतात मार्गदर्शन ( direction )देतात.अशा काही चेहरा पांढरा ( गोरा ) करणे,साबण,वस्त्रे,शकट ( कार),दंतमंजन यांच्या जाहिराती संस्कृतात देतादेता आपल्या वारसास्थानांचे चित्रीकरण देणे गोडी उत्पन्न करेल.