.

प्रतिसाद दिला तेव्हा एकदा याचा स्वतंत्र धागा करावा असा विचार मनात आलाही होता, कारण त्या मूळ धाग्याला हा फाटा फुटलेला होता नि त्याला स्वतंत्र जागा द्यायला हवी होतीच. पण घाईत राहून गेले. शीर्षकही समर्पकच निवडले आहे. संपादकांचे आभार. (मूळ प्रतिसादातील एक वाक्य - जे केवळ वैयक्तिक मैत्रीखातर लिहिले गेले होते ते - अस्थानी म्हणून इथे वगळले आहे.)

माणूस सतत बदलत असतो, नवनवे विचार, मुद्दे पुरावे यांच्या माध्यमातून जुने टाकून देतो नवे स्वीकारतो.

सहमत व्हावसं वाटतय याच्याशी पण ही argument पळवाट म्हणून वापरलेली पण पाहिलेली आहे. आधी विचार न करता ठाम मतं ठोकून द्यायची. आणि नंतर मत बदल्यावर/ नवीन काहितरी वाचल्यावर, 'माणसाचे विचार बदल असतात' किंवा Consistency is the last refuge of the unimaginative असली वाक्य वापरणारे लोक पण पाहिलेत काही.

लोक एखाद्या इझमच्या नादी त्याचा नीट अभ्यास न केल्याने लागतात. कोणत्याही इझमचा संदर्भ, फ्रेमवर्क, काळ, अप्लीकेशन, मर्यादा, इ इ न पाहता केवळ अस्मिता, इतिहास, फॅशन पाहून इझम निवडला जातो. उदा आर्थिक समता आणि धार्मिक स्वातंत्र्य हे दोन भिन्न विषय आहेत. समता मानणारे, न मानणारे आणि स्वातंत्र्य मानणारे , न मानणारे मिळून चार प्रकारचे लोक बनतात. पण ते भांडवलवादी आणि साम्यवादी या दोनच शब्दांत गुंडाळले आहेत. आर्थिक व्यवस्था कशी असावी आणि समाजात धर्म कसा पाळला जातो यांचे हजारो उपप्रकार, अस्पेक्ट्स आहेत. त्यांना एकच शब्द देऊन गोंधळ उडतो.

आता हा एक नवा इझम आहे का माहीत नाही पण लोकांनी कसं वागावं याबद्दल इझमी लोकांचं इतकं तीव्र मत का असतं मला माहीत नाही आणि मला ते मुळीच आवडत नाही. मी लोकशाहीवादी, सेक्यूलर, सर्वाहारी, फिटनेसवादी, स्त्रीपुरुषसर्वतःसमानवादी, सर्वसंस्कृतीसमादरणीयवादी, सर्वक्लाससमानवादी, पर्यावरणवादी, भूतदयावादी, भांडवलशाहीवादी, अभिव्यक्तिस्वातंत्र्यवादी, विज्ञानवादी, हिंदुत्ववादी, राष्ट्रवादी, टेक्नॉलॉजीवादी, एलजीबीटीवादी, मातृभाषावादी, इ इ असावं अशी फार तीव्र अपेक्षा लोकांकडून होते. म्हणजे मी तसा नाही, किंवा त्यांच्या अपेक्षेप्रमाणे नाही, हे पाहिलं कि लोकांना धक्काच बसतो. ज्यांना ज्या ज्या इझमवर विश्वास आहे त्यांना त्या त्या इझमवर रॅशनल प्रश्न विचारलेले चालत नाही.

याचे कारण बहुतेकांना आपला समज बरोबरच आहे असा ठाम विश्वास असतो, तो प्रतिवाद केल्याने दूर होत नसतोच; झालाच तर माणूस दूर होतो.

आत्ताच मी एका मित्राशी बोलत होतो, त्यात त्याने एक मुद्दा मांडला तो बऱ्याच अंशी पटलाही. तो म्हणाला की एखाद्याचे विचार माझ्याशी जुळले नाहीत तरी मला हरकत नसते. मला हे शोधून काढायचं असतं की त्याची गृहितकं काय आहेत? आणि त्याने मांडलेले विचार हे त्या गृहितकांनुसार सुसंगत आहेत की नाही? ज्यांच्या बाबतीत गृहितकं ते विचार आणि त्यातून निर्माण होणारी विधानं हे सुसंगत असते त्यांच्याबाबत मला किमान आदर तरी असतो. अशा माणसांशी मग आपली गृहितकं काय आणि त्याची आपल्यापासून कशी वेगळी आहेत याबाबतीत चर्चा तरी होऊ शकते. पण बऱ्याच लोकांकडे हे सगळं मुळापासून आलेलं स्ट्रक्चर नसतं. ज्यांच्याकडे कुठच्यातरी ठाम वैचारिक पायातून वर न आलेले विचार असतात अशांशी संवाद किंवा चर्चा होणं शक्य नसतं. कारण जे काही असतं ते केवळ दुसरीकडून उचललेलं असतं.

हे त्याचे विचार मला शंभर टक्के पटतात. पुढे जाऊन मी असं म्हणालो की ज्यांच्याकडे असा वैचारिक पाया नसतो त्यांचे विचार हे वडिलोपार्जित चालत आलेल्या एखाद्या वारशाप्रमाणे मौल्यवान असतात, त्यात त्यांची भावनिक गुंतवणुक असते. त्यांवर हल्ला झाला असं वाटलं तर भावनिक प्रतिक्रिया होते. याउलट ज्यांना गृहितकं ते विचार हा प्रवास पक्का माहीत असतो, त्यांना आपली गृहितकं किंचित बदलून, त्यानुसार विचार बदलणं सोपं जात असावं.

हजार चुराशीर मा – महाश्वेतादेवी (अनु. अरुणा जुवेकर)

ह्या धाग्यावर ह्या संदर्भातली चर्चा आहे.
तीसुद्धा इथे हलवता यावी.
http://www.aisiakshare.com/node/2428
.
.

गब्बर उवाच :-
एखादे तत्वज्ञान आपल्याला पटत नसल्यास त्यावर आधारीत कलाकृतीचा आस्वाद घेता येतो काय?
नास्तिक लोक भक्तीसंगीत, अभंग, भजने यांचा आनंद कसा लुटतात हा माझा प्रश्न अनेक वर्षे अनुत्तरित आहे.
.
.
मनोबा उवाच :-
कम्युनिस्ट व समाजवादाकडे झुकलेल्यांना (किम्वा निदान टोकाचे व्यक्तिस्वातंत्र्यवादी नसलेल्यांना) गब्बरच्या प्रतिसादांचा अस्वाद घेता येतो का?
ररा क्वचित अवतरुन झकासपैकी काही लिहितात, तेव्हा गब्बर सारख्या श्रीमंत-धगदांडागे-सावकार धार्जिण्या माणसाला त्याचा आस्वाद घेता येतो का?
गेला बाजार गब्बरला नया दौर, नमक हराम वगैरे चित्रपट पहावेसे वाटतात का?
(कुणाचा अधिक अभ्यास असलयस इतर अधिक समर्पक चित्रपट सुचवावेत.)
टोकाच्या आशावादी घासकडवींना ट्राजेड्या , व इतर माहितीने खच्चून भरलेली पण चिंता व्यक्त करणारी (निराशावाद डोकावणारी) सादरीकरणे आवडत नसतीलच काय?
नगरिनिरंजन सतत "आधी होतो तसेच बरे होते. प्रगती नसून अधोगती सुरु आहे" असे अधून मधून सुचवत असले ("जुलूस") नि आदिम अवस्थेत जमेल तितके जगावेसे
त्यांना वाटत असले तरी डिस्कवरी च्यानेलवरील extreme mechanics व तत्सम कार्यक्रम वगैरे त्यांना आवडूच नये की काय?
.
.
खरेतर आपल्याला एखादी गोष्ट पटत नाही, आवडत नाही असे आपण म्हणतो तेव्हा बहुतांश वेळा आपण त्याबद्दलच अधिक विचार, थॉट एक्स्परिमेंट केलेला असतो.
फार अभ्यस्त वगैरे मंडळीच हे करतात असे नाही, पण कुठलीही विचारशील व संवेदनशील व्यक्ती हे करण्याची शक्यता अधिक.
ही विरोधभक्ती असते.
विचार पटत नसला तरी एंजॉय करता येत असावाच (त्याच्या मर्यादा लक्षात आल्या तरी).
फक्त त्याबद्दलची तिडिक असली तर गोष्ट अवघड आहे.
.
.
घाटपांडे व नरेंद्र दाभोलकर ही दोन व्यक्तिमत्वे आस्तिक आहेत की नाहित ठाउक नाही. पण फार काही भाविक वगैरे वातत नाहित.
पण कैकदा ह्यांच्या लिखाणात सहजच एखाद्या अभंगाला quote करणे सुरु असते.
आवडिने वाचून नकळत ते लक्षात ठेवले जात असलयशिवाय असे होने शक्य नाही.
ही माणसे तुकाराम, नामदेव ह्यांना quote करत असली तरी काळ्या चिकट दगडाचा कमरेवर हात ठेवलेला कुणी पंढरीचा राजा ह्यांच्या आयुष्याचे फुक्टात भले करेल असे ह्यांना वाटत नसणार.
.
.
.
गब्बर उवाच द्वितीय :-
वा वा वा. मस्त प्रतिसाद, मनोबा.
पिनो न्युआर प्यायला या !!!

-------

गेला बाजार गब्बरला नया दौर, नमक हराम वगैरे चित्रपट पहावेसे वाटतात का?
(कुणाचा अधिक अभ्यास असलयस इतर अधिक समर्पक चित्रपट सुचवावेत.)
काला पत्थर हा माझा अत्यंत आवडता पिक्चर. माझ्या बायकोने सजेष्ट केला तो म्हंजे "मदर इंडिया".
कुली हा माझा अत्यंत नावडता. काय बकवास पिक्चर आहे !!!
---
ही विरोधभक्ती असते.
हे कधी ऐकलं नव्हतं. विचार करावा लागेल.
.
.
.
अरुण जोशी म्हणतात :-
मूळात एका माणसाचं एक तत्त्वज्ञान असतं हे मानणं चूकीचं आहे. आणि एका वर्तनाला एका विशिष्ट तत्त्वज्ञानाने मोजता येते हे तर अजूनच चूकीचे.

अनेकदा मला एका मित्राकडून दुसर्‍या मित्राबद्दल 'तू त्याच्याशी मैत्री कसा करू शकतोस?' अशी पृच्छा होते

आम्हाला नेहमी 'तु कोणाशीच कशी मैत्री करू शकत नाहीस?' अशी पृच्छा होते. असो, असो. ;-)

-सर्वद्वेष्टा

>> त्यांच्या त्या त्या मला न पटणार्‍या इजमच्या वा त्याच्या एखाद्या अंगाच्या किंवा नावडत्या रंगांच्या झेंड्यांपलिकडे त्यांचे अस्सल असे काही वैशिष्ट्य असते ते मी शिकून घेऊ शकतो.

>> वैयक्तिक रित्या कोणत्याही इजमला, झेंड्याला वा कोणत्याही अदृष्य खुंटीला टांगून घेऊन जगणे मला पसंत नाही.

>> कुणी कुठलेही लेबल लावले तरी मी ते आनंदाने स्वीकारतो. कारण त्या लेबलच्या आत मी कसा आहे हे माझे मलाही नक्की सांगता येणार नाही तर इतरांनी त्यांना ठाऊक असल्याचा दावा करणे हे फारतर त्यांच्या आत्मसंतुष्ट वृत्तीचे निदर्शक आहे असे म्हणता येईल.

मला पुष्कळदा असाच अनुभव येतो की एखाद्या विचारसरणीशी निष्ठा आहे असा ज्याच्याविषयी समज असतो अशा व्यक्तीला पुरेशा खोलात जाऊन पाहिलं तर त्यात अनेक अंतर्विरोध असतात. हे अंतर्विरोधच खरं तर ती व्यक्ती मला किती रोचक वाटते ते ठरवत असतात. फक्त राजकारणी आणि माथेफिरू लोकांचा ह्याला अपवाद : राजकारणी लोक आपल्याला पुरेसे खोलात शिरू देत नाहीत आणि माथेफिरूंमध्ये इतके अंतर्विरोध असतात की त्यातले किती कोणत्या विचारसरणीमुळे ह्याचं तर्कशास्त्र उभं करणं कठीण जातं. त्यामुळे अर्थात मैत्री करताना त्या व्यक्तीशी विचारसरणी जुळते का, ह्यापेक्षा त्याच्यापाशी सांगण्यासारखं काही इंटरेस्टिंग आहे का हे अधिक महत्त्वाचं ठरतं असा माझा व्यक्तिगत अनुभव आहे. अर्थात, ९९% लोक त्या 'इंटरेस्टिंग'च्या चाचणीत नापास होतात हा भाग अलाहिदा ;-)

भान असलेले आंबेडकरवादी, आंबेडकरवादाला निव्वळ ब्राह्मणेतरवादाच्या पातळीवर आणून ठेवणारे

रमता राम, तुमची मित्रा ची व्याख्या फार च ढगळ दिसते आहे. भांडवल्वादी आणि साम्यवादी मित्र असु शकतात. पण एकाच वेळेला चांगल्या वृत्तीचे आणि नीच वृत्तीचे लोक कसे तुमचे मित्र होउ शकतात.

जरा मोटे व्हा.

स्वतःच्या प्रतिमांमधे अडकायचे भय वाटले कि मी ररांचा हा लेख / अशा प्रतिक्रिया वाचतो.

अनेकदा मला एका मित्राकडून दुसर्‍या मित्राबद्दल 'तू त्याच्याशी मैत्री कसा करू शकतोस?' अशी पृच्छा होते.

मला अशी पृच्छा कधीही होत नाही. माझ्या मित्रांमधेही साम्यवादी, समाजवादी, भाजपावादी, डेमोक्रॅट्स, लिबर्टेरियन्स, राजकारणा/अर्थकारणाबद्दल कमालीचे उदासीन असलेले असे अनेक (पुलंच्या भाषेत विसंवादी ....) आहेत. एक जण तर इतका उदासीन की त्याचे काका राजकीय कार्यकर्ते आहेत (मध्यप्रदेशात) ... पण २००६ पासून आजपर्यंत ह्या पठ्ठ्याचा राजकीय कल काय हे मला माहीती नाही. पण मला आजपर्यंत हा/असा प्रश्न कुणीही विचारलेला नाही. माझ्या मित्रमंडलामधे काँग्रेस आणि भाजपा दोघांवर सायमल्टेनियसली सडकून टीका करणारा फक्त मी च एक. कदाचित हा माझ्या अभिनिवेशाचा (घमेंडखोर पणा म्हणूया) आणखी एक आविष्कार असावा. Robert Green says that only fools rush to take positions on every issue. आणि मला राजकारणा/अर्थकारणाबद्दलच्या कोणत्याही विषयावर भूमिका मांडायचा मोह कधीही आवरता आलेला नाहिये. कदाचित I am not comfortable with silence or vacuum.

(I am so f**in full of myself.)

गेले काही दिवस पहाटे ५ वाजता रशीद खानांचा ललत ऐकतो आहे, तुम्ही आठवण काढली आणि पहाटे जाग आल्यावर सहज ललत लावला, उन्हाळ्याची पहाट आणि रात्र खलास असते.

वयाची इतकी वर्षे अक्कलखाती गहाण पडल्यावर असे ठरवले आहे की कुठल्याच 'इझम' मधे अडकून पडायचे नाही, त्यातील चांगल्या गोष्टींचा आस्वाद घ्यायचा.
पूर्णपणे नास्तिक असूनही मी भजन, भक्तिसंगीत याचा आनंदाने आस्वाद घेऊ शकतो. त्यातला भजनी ठेका(नीट लावला असेल तर) मला डोलायला लावतो, त्यातले आर्त सूर माझ्या डोळ्यांत पाणी आणतात.