भरपूर 'र' (देवनागरी लिपीतली एक मजा + आय.पी.ए. कार्यशाळेची माहिती)

र अक्षर
अक्षराच्या डोक्यावर जसे -'कार्य'
अक्षराच्या पोटात जसे - 'प्रकार', 'वज्र'
अक्षराच्या समोर जसे - 'तार्याला' पार्याला (इथे हा शब्द विचित्र टाइप होत आहे. मला पेन्सिलने शुद्ध लिहता येतो :) )
अक्षराच्या मागे जसे - 'हृद्य'
एक स्वतंत्र अक्षर - त + र = त्र, प + र = प्र
अक्षराच्या खाली - 'कृष्ण'

काही अजून प्रकार राहिले असतील. हे जितके सहज आठवले ते.

कार्यशाळेला शुभेच्छा. कार्यशाळेत किती लोकांना प्रवेश असेल आणि फी किती याचीही माहिती देणे.

प्रश्न -
ख, घ अशा उच्चारांना जोडाक्षरं म्हणावं का? ख चा उच्चार क्+ह् असा होतो (असं मला वाटतं). तसंच बाकीच्या घ, छ, झ, इत्यादिंचं. ह या वर्णाला विशेष प्राधान्य मिळतं का?

मराठी भाषेसाठी जे जे काही उपक्रम आहेत त्या सार्‍यांना शुभेच्छा.

व इंग्रजी भाषेतले काही संस्कृतात नाहीत(उदाहरणार्थ- ‘ऍ’)
.............‘ऍ’ ह्या चिन्हाचा इंग्रजीतला उच्चार काय आहे ? की ती टंकनचूक आहे ?

भाषेशी संबंधित केवढे प्रश्न!

सगळ्याच प्रश्नांबद्दल आत्ता चर्चा सुरू केली तर या चर्चेला बरेच फाटे फुटतील. त्यामुळे या धाग्यावर सध्या मी माझे प्रतिसाद 'र' या उच्चाराशी संबंधित अक्षरे/चिन्हे या विषयाशी मर्यादित ठेवते.

शुभेच्छांबद्दल धन्यवाद.

कार्यशाळेला शुभेच्छा.
जे ऐसीकर कार्यशाळेला जाणार आहेत त्यांनी त्याचा वृत्तान्त जरूर लिहावा. आगाउ आभार!

त्यावेळी पिफ (PIFF) असल्याने मी कार्यशाळेला येणार नाही.

उत्तम उपक्रम! कार्यशाळेला मनःपूर्वक शुभेच्छा.

भाषाज्ञानात काही भर पडली. पुढे कमी येईल. ..

उभ्या रेषेला प्र मध्ये आहे तशी तिरकी लहान रेघ. हा मोडी प्रकारात मोड्तो की सावरकरी ते माहित नाही, पण सावरकर सदनाबाहेरच्या पाटीवर असा र असे.

उरलेलं अक्षर- 'ऋ'
'ऋ' या अक्षराचा मूळ उच्चार वगैरे बाबी इथे लक्षात घ्यायची गरज नाही. मुद्दा हा आहे, की सध्या लोक जेथे जेथे 'र' हा उच्चार करतात, तेथे तेथे तो दर्शवण्यासाठी कोणकोणती अक्षरे वा चिह्ने वापरतात. 'ऋषी' हा शब्द 'रुशी' असाच वाचला जात असल्याने, 'ऋ' आणि 'वृ' मधील ऋकार हे दोन्ही 'र' या उच्चाराशी संबंधित आहेत असंच इथे मानूया.

आता पुढे

आता कोणते अक्षर/चिह्न कधी वापरले जाईल यासंबंधी काही नियम देता येतायत का ते पहा.
प्रतिसाद देताना एकावेळी एकच नियम द्यावा, जेणेकरून इतरांनाही विचार करून प्रतिसाद देण्याची संधी मिळेल.

जोडाक्षरातील पहिले सोडून अन्य कुठले अक्षर "र" असले, तर एक किंवा दोन तिरक्या रेघा हे त्याचे चिन्ह असते.
अपवाद : ज्या ठिकाणी व्युत्पत्ती संस्कृतातील ऋकारातून रु/रि येते, त्या ठिकाणी परंपरेने खाली अर्धवर्तुळ काढतात. (तृण).

१ जर आदल्या व्यंजनाच्या चिन्हामध्ये एक तिरकी रेघ ज्याला चिकटवावी अशी अंगची उभी दांडी वा खालचे देठ असले (ग, ज, द, म), तर त्या दांडीला जोडून एक ईशान्य-नैरृत्य तिरकी रेघ हे रकाराचे चिन्ह होते (ग्र, ज्र, द्र, म्र).
१.१विशेष जर चिन्हाला खालचे देठ/दांडी असेल, पण चिन्हाचा डावीकडील भाग तिरक्या रेघेच्या "वाटेत" येत असेल (त, जुन्या शैलीत क) , तर तो "वाटेत येणारा भाग" वरच्या बाजूला विचलित करून तिरक्या रेघेसाठी जागा मोकळी करतात (त्र, जुन्या शैलीत क्र)
१.२विशेष जर परंपरेने आदल्या व्यंजनाच्या चिन्हाच्या "पोटामध्ये" या तिरक्या रेघेकरिता जागा असली, (वाक्य मुद्दामून अर्धवट)
२ जर आदल्या व्यंजनाचे चिन्ह खाली गोलाकार असले, दांडी-देठवाले नसले (छटठडढ), तर (वाक्य मुद्दामून अर्धवट)

मी नेटाने ईथपर्यंत वाचलं, पण नक्कि काय साध्य करायचंय कळलं नाहिये. " 'र' अक्षर वापरायचे प्रकार जाणून घेणे " या अ‍ॅकॅडमिक एक्झरसाईझ (मराठी प्रतिशब्द? 'बुद्धिवादि चिकित्सा' सुचला मला पण या भयंकर पर्यायाने मीच दचकलो!) पलिकडे काही मज्जा आहे का?

धनंजय,

मराठीमध्ये लेखन फक्त आंशिक ध्वन्याधारित आहे. जुन्या उच्चारणाप्रमाणे वा व्युत्पत्तीनुसार लेखन होते.
सर्व आधुनिक संस्कृतोद्भव भाषांत व्युत्पत्तिजन्य अ-निभृती (श्व-डिलीशन) होते. त्याचे नियम गुंतागुंतीचे असतात.
मराठीचे लेखन फक्त आंशिक ध्वन्याश्रित आहे असे समजावणे, हा तुमचा गन्तव्य मुद्दा आहे का? परंतु र-चिन्हांपेक्षा हा मुद्दा मोठा आहे.

हे वाचून मला उर्ध्व लागला मिनीटभर :-) आणि नशीब, की हे सगळं अज्जाब्बात न कळताही मी मराठीतलं उत्तमोत्तम लेखन वाचू शकतो !!

रफारयुक्त जोडाक्षर(अक्षराच्या डोक्यावरचे अर्धवर्तुळ) उच्चारताना रफाराआधीचे अक्षर लिखाणात जरी र्‍हस्व असले तरी उच्चारात किंचित दीर्घ उच्चारले जाते. जसे द र् प. शिवाय 'र्' चा उच्चारही थोडा लांबतो. त्यामुळे र् आणि प ही वेगवेगळी म्हणजे एकदम नव्हेत अशी उच्चारली जातात. त्याउलट 'दर्‍याखोर्‍यांत'मध्ये र् आणि य एकदमच उच्चारले जातात. वेळेचे सूक्ष्म अंतर मध्ये राहात नाही. जसे, शर्‍याला बोलाव. झर्‍याचे पाणी, चिर्‍यांचे बांधकाम वगैरे. आणखी म्हणजे अर्थात या दोन्ही 'र्'मध्ये जिभेने टाळूला स्पर्श करण्याची ठिकाणे वेगवेगळी आहेत. रफारात जिभेचे टोक जरासे आतमध्ये वळते. तर 'दर्‍याखोर्‍यांत' ते थोडेसे सपाट राहून टाळूला दातांच्या वरच्या भागात स्पर्श करते.

उत्तम चर्चा - वाचतेय. कार्यशाळेत भाग घ्यायला आवडलं असतं. प्रकल्पाला शुभेच्छा!

१०-११ तारखेला पिफ असल्याने काही ऐसीकर तिथे व्यग्र असतील असे दिसते आहे. त्यामुळे जास्तीत जास्त ऐसीकर येऊ शकतील अशा तारखा शोधण्याचा प्रयत्न आहे. तेव्हा इथे ४ तारखा देते आहे. कार्यशाळेला यायची इच्छा असलेल्या ऐसीकरांनी कृपया मला व्य.नि. करावा व त्यात त्यांना चालू शकणाऱ्या सर्व तारखा द्याव्यात अशी विनंती. काही एक किमान सदस्यसंख्या आणि ४ तारखांपैकी सर्वाधिक सदस्यसंख्या अशा दोन्ही अटींची पूर्तता ज्या तारखांना होईल त्या तारखांना कार्यशाळा ठेवू. तेव्हा कृपया व्य.नि. पाठवा.

दोन-दिवसीय कार्यशाळेसाठी विचाराधीन असलेल्या तारखा पुढीलप्रमाणे-
१. १०-११ जानेवारी
२. १७-१८ जानेवारी
३. २४-२५ जानेवारी
४. २५-२६ जानेवारी

धन्यवाद.

मत नोंदवण्यासाठी वेळ केवळ उद्या रात्रापर्यंत आहे.