अंधश्रद्धा पण आधुनिक

समूह जीवन जगताना काही संकेत, परंपरा, प्रथा पाळल्या जातात. बर्‍याचदा त्या कालबाह्य असतात व तर्कसंगत ही नसतात.पण निरुपद्रवी असतात. आपण संवाद साधताना बर्‍याचदा निरर्थक गोष्टी/शब्द वापरत असतो. संवादातील प्रत्येक शब्द, वाक्य, हेतु अर्थपुर्ण असलाच पाहिजे असे नाही. तसे असेल तर जगण तर्ककर्कश होईल.

मग एका राजामधे आणि घटनेत फरक काय? राजाच्या बोलण्यात किमान थोडी फ्लेक्सिबिलिटी असू शकते, घटना एकादा लिहिली कि फिक्स.

याला घटनेबद्दल अज्ञान म्हणावे का आपले मत रेटण्यासाठी मुद्दाम केलेला काणाडोळा?
असो. अज्ञान असल्यास हे वाचा

राष्ट्रपिता. एखाद्या व्यक्तिस राष्ट्राचा पिता मानणे

एखाद्यास राष्ट्रपिता मानणे आणि हिंदुहृहयसम्राट, स्वातंत्र्यवीर मानणे, लोकमान्य मानणे किंवा 'नेताजी' मानणे यात अर्थाअर्थी काय फरक?
बाकी राष्ट्रपिता म्हणजे अख्ख्या राष्ट्राचा पिता मानणे? असोच! या अर्थाने ही श्रद्धा कोणी बाळगत असेलसे वाटत नाही. ;)

माणसाने शपथ घेतली म्हणजे तो पुढे नीट वागेल असे मानणे मूर्खपणाचे आहे.

+१ सहमत आहे. फक्त "नीट" ऐवजी 'खरे' हा शब्द घालेन.

एखादा प्रकल्प चालू करताना रिबन का कापावी?

नका कापू, काही रिबिन कापतात, काही सत्यनारायण घालतात, काही नारळ फोडतात. या पद्धतीत श्रद्धेपेक्षा 'घोषणेचा' भाग अधिक वाटतो. त्यात मला काही त्याज्यही वाटत नाही नी अनुकरणीयही!

सगळ्या लोकांचे समान महत्त्व असताना राष्ट्रपती, उपराष्ट्रपती, पंतप्रधान, इ इ असा क्रम लावायची काय गरज आहे

.
प्रत्येक पदाचे स्वरूप हे पद ही कामे असेच आहे. मात्र केलेले काम योग्य आहे की नाही हे कसे ठरवायच? कोणी ठरवायच? यासाठी प्रत्येक पदावर लक्ष ठेवायला एक दुसरे पद तयार होते. सर्वोच्च पद (राष्ट्रपती) मात्र नामधारी आहे व त्याला अधिकारच इतके मर्यादित आहेत की दुरूपयोगाची शक्यता कमी आहे.

माझ्या शहरातल्या एका माणसाला महापौर म्हणणे आणि मला साधा पौर म्हणणे अपमानास्पद नाही का?

नाही तुम्हालाही महापौर व्हायची संधी आहे. त्या पदावरील व्यक्ती स्थायी नाही तोवर मला त्यात अपमानास्पद काय वाटायचे?

राष्ट्रगीत. देशाला निवडलेल्या एका गीताची काय गरज आहे?

कोणतीही "गरज" नाही

सर्वांना तेच गाणे का आवडावे? त्याचा गुणात्मक दर्जा काय? त्याला उभे राहून का ऐकावे?

असे कोणतेही बंधन घटनेने घातलेले नाही. उभे राहून ऐकणे ही अंधश्रद्धा आहे (पण मला तरीही ही अंधश्रद्धा जाणतेपणी पाळणे आवडते)

आपल्या देशाच्या लोकांवर, इ प्रेम व्यक्त करणारे अजून कोणते गाणे सरस वाटले तर?

तर त्याही गाण्याला उभे रहा, कोणी काही म्हणणार नाही!

राष्ट्रध्वज

राष्ट्रध्वज ही श्रद्धा नसून प्रतिक(खूण) आहे.

८. ब्रीदवाक्य - सत्यमेव जयते हे वाक्य तांत्रिक दृष्ट्या चूक आहे. सत्य आणि असत्य यांचीच लढाई असेल असे नाही आणि असलीच तर सत्यच जिंकते असा अनुभव नाही. हे वाक्य नक्की कोणत्या संघर्षाच्या संदर्भात आहे हे ही नीट कळत नाही. असो. कर्माचे फळ आपल्या हातात नसते हे जसे गीतेत अर्थहिन वाक्य आहे किमान तितकेच हे ब्रीदवाक्य देखिल आहे.

नै कळ्ळे. यात श्रद्ध कुठे आली?

९. राष्ट्रीय पक्षी, प्राणी, फूल, फळ - बाकीच्या पक्षांनी, प्राण्यांनी, फूलांनी, फळांनी कोणाचे घोडे मारलेत? ही निव्वळ विकारण (random) चयने आहेत. तरीही ती श्रेष्ठ मानायची?

नका मानू. आही जैववैशिष्ट्ये ही त्या त्या देशात विपूलतेने आढळतात किंवा त्या त्या देशातच आढळातात किंवा देशाची ओळखच बनतात (जसे किवी, कांगारू वगैरे). मात्र त्यांना श्रेष्ठत्व कोणी बहाल करते असे वाटत नाही. असल्यास ती श्रद्धा आहे हे नक्कीच!

१० स्वातंत्र्य, समता, बंधुता - हे लोकगुण आहेत कि शासनगुण हेच कळणे मुळी अवघड आहे

याचा नी श्रद्धेचा संबंध कळ्ळा नाही

- काळा डगला घातल्याशिवाय वकिल ओळखताच येत नाहीत असे मानले तरी पदवी स्वीकारताना विचित्र आकाराची टोपी घालणे गरजेचे नसावे. शोक करण्यासाठी पांढरेच कपडे गरजेचे नसावेत.
१२. रविवार - ज्या देशात रविवारी खूप कमी लोक चर्चमधे जातात तिथे रविवारी सुट्टी असणे अनुचित वाटते. दुसरा कोणता वार बरा वाटला असता.
१३. टाय - मुंबईत टाय घालावा असे वातावरण कदाचित वर्षात एखादा दिवसच असेल. तरी भर उन्हाचे किती लोक टाय आणि ब्लेझर घालतात, दुसरीकडे घामाच्या धारा गाळत असतात.
१८. बुके. पाच सेकंद हातात ठेवण्यासाठी बुके द्यायचा. स्वागत स्वीकारणारा मग तो लगेच मागे देतो.

यात पुन्हा श्रद्धा कुठे आली? तुमची तक्रार रास्त असु शकते वा नसते पण श्रद्धा काय्/कोणती?
.

१४. इंग्रजी - जी भाषा खूपच कमी लोकांना येते (आणि त्यांनाही ती सहजतेने येत नाही)अशी साता समुद्रापलिकडील भाषा, लोक आपली भाषा निवडायला स्वतंत्र असूनही, प्रशासकिय व वाणिज्यिक व माध्यमांची व प्रतिष्ठीत भाषा म्हणून वापरली जाते. या गाढवपणावर गाढवपणा म्हणून कधी टिका होत नाही.

यावर टिका होत नाही??? हा हा हा! असो.

१५. न्यायालय. हाय कोर्ट एक निर्णय देते, सुप्रिम कोर्ट त्याच्या विरुद्ध देऊ शकते. वा रे न्याय!
१६. नोटरी. एखादा कागद ज्या प्रकारे नोटराईज केला जातो त्याने त्याच्या विश्वसनीयतेत फरक पडतो.
१७. न्यायदेवता. ही 'आजही' आंधळी आहे. अगदी मूर्तीरुप पाहिली आहे.

तुम्हाला ही पद्धत मान्य नाही असे दिसते. ठिक आहे पण म्हणून इतरांना ही पद्धत योग्य वाटते. बहुसंख्यांनी ही पद्धत ठरवली आहे. यात श्रद्धेचा भाग कुठे आला?

छ्या! दमलो!

आधी तुमची श्रद्धेची व्याख्या सांगा बघु! तिथेच आपले दुमत संभवते बहुदा!

अरुण जोशी तुमच्या लेखनावरुन मला निर्मुलनवाल्यांचे निर्मुलन हा अवधुत परळकरांचा लेख आठवला. तुम्हाला जाम आवडेल.

श्रद्धा, अंधश्रद्धा, संकेत हे त्या त्या काळाच्या गरजेनुसार निर्माण झाले असावेत. बदलत्या काळात जर त्यांच्यामुळे गैरसोय, अडचण होत असेल तर खुशाल ते अडगळीत काढावेत किंवा आपोआप ते अडगळीत जातील. नवीन संकेतही बहुतांशी आपोआपच रूढ होतात. सरकारी फतवे सोडून. पण त्यातही सरकार बदलल्यावर हे संकेत बदलण्याची/ बदलवण्याची शक्यता/संधी असते. फतवेच नव्हेत तर इतर काही गोष्टीही राज्यकर्ते बदलल्याने बदलू शकतात. काळाच्या ओघात वस्त्रप्रावरणविषयक संकेत बदलतात. उदा. गांधी टोपी, नऊवारी साडी, टाय, पंचा, मुकटा, धाबळी पगडी वगैरे.

"कल्चर ऑफ मेक बिलीव्ह" नावाचे एक पुस्तक मला वाचायचे आहे. तुम्हीही वाचा जमल्यास.

लेखाचा सूर आणि लेखांवरील प्रतिसादांचा प्रतिवाद हा एकूण हिशेब चुकता करण्यातला प्रकार वाटला. सध्या लोकांना फारच मोकळा वेळ मिळतो आहे हे (आंतरजालावरच) व्यक्त झालेले मत आठवले.

प्रतिसादावर प्रतिसाद देताना मुळ मुद्दा डावलला जाउ नये ह्याचि काळ्जी घेणॅ जरूरिचे असावे.

अगदि तर्क लावूनच विचार केला तर प्रोटोकॉल - संकेत खुळचटपणाचे वाटू शकतात.
खरकट्या हाताने किंवा शेंबड्या हाताने किंवा घाणीने बरबटलेल्या हाताने झेंडा लावू नये हा एखाद्या देशात संकेत असेलही.
"अशा हाताने झेंडा लावाला तरी झाट काही बिघडत नाही देशाचे/समाजचे" असे कुणी तर्कही मांडेल.
पण "खरकट्या हाताने झेंडा लावू नये" ह्या संकेतात अंधश्रद्धा नाही.
"असा झेंडा लावल्याने लागलिच आर्थिक अरिष्ट, वादळे येतील " किंवा "झ्यूस वगैरे देवांची खप्पामर्जी होउन आख्खी देशातील जनता निर्वंश होण्याच्या वाटेला लागेल्.परचक्र येइल.
जनता नागवली जाइल्.तुडवली जाइल." असे मानले तर ती अंधश्रद्धा.
सध्या तरी "झेंडा अमुक तमुक पद्धतीने लावल्याने झेंड्याचा/देशाचा/सरकारचा अपमान होतो" इतकीच मान्यता आहे.
मान्-अपमान ह्या संकल्पना कुणाला खुळचटपणाच्या वाटू शकतील. पण त्या अंधश्रद्धा कुठेत ?

या धाग्यात दिलेल्या गोष्टीत अंधश्रद्धा म्हणावे असे फारसे काही दिसले नाही. मात्र या धाग्याच्या मथळ्यामुळे आधुनिक अंधश्रद्धांवर चर्चा होईलसे वाटले होते. माझ्या निरिक्षणांपासून सुरूवात करतो:
-- "शेअर बाजारात पैसे घातले की बुडलेच म्हणून समज" अशी अंधश्रद्धा मी बरेच वर्षे बाळगून होतो.
-- "सोन्यासारखी दुसरी गुंतवणूक नाही" ही अंधश्रद्धा तर अनेकदा अजूनही ऐकू येते. अर्थात माझा यावर कधीच फारसा विश्वास बसला नाही.
-- अमेरिकेहून (कितीही कमी काळात) परतलेल्या प्रत्येक व्यक्तीने किमान कोटी रुपये कमवले असतील अशी अंधश्रद्धा तर असेलच असेल.
-- ए.सी.त राहुन सर्दी होते
-- छ्या! पुण्यात नोव्हेंबर मध्ये पाऊस?!! ग्लोबल वॉर्मिंग हो ग्लोबल वॉर्मिंग! (पुण्यात नोव्हेंबर मध्ये पूर्वेच्या पादळी हव्यांमुळे अनेकदा नोव्हेंबरच काय डिसेंबरातही पाऊस पडतो, पण दरवेळी हे वाक्य म्हटल्याशिवाय आपले निसर्गप्रेमसिद्ध होत नसावे)
-- चला! मुलाला सीबीएससीत घातले आहे, घरी भरपूर खेळणी आहेत, डीव्हीडिप्लेअरपासून Wii पर्यंतच सगळी गॅजेट्स आहेत, महिन्याला किमान एक चित्रपट दाखवतो, आपल्या शहरातील प्रत्येक मॉलमध्ये मुलाला घेऊन गेलो आहे, त्याला मॅक्डॉनल्ड वगैरे सोडाच विविध पास्ताचे प्रकार अगदी तोंडपाठ आहेत, त्याला शिरा-थालिपिठ-उप्पीट म्हटले की यीक्स करतो अन् नाश्त्याला आईसबर्ग लेट्युसच लागतं तेव्हा आपले मुल आनंदात आहे व आपण आदर्श पालक! :)
-- 'व्ह'र्न्याक्युलरमधून शिक्षण घेणे म्हणजे मुलांच्या भवितव्याचा आपणहून नाश करणं ('व्ह'वर विशेष जोर)
-- वेगवेगळे सण, सवयी, संकेत यांना नावे ठेवली की आपण पुरोगामी झालो.
-- ठराविक पक्षाला मत दिले तरच आपण राष्ट्रभक्त. बाकीचे देशद्रोही साले!

अजूनही अंधश्रद्धा आहेत पण तुर्तास इतरांच्याही ऐकतो.