सबटायटल्स की डबिंग?

>> मग असं असूनही डबिंग हा पर्याय इतका दुर्लक्षित का आहे?

चित्रपटातल्या मूळ कलाकारानं भूमिका करताना त्यात आपल्या आवाजातूनही अभिनय केला असतो. डबिंगमध्ये ते हरवतं. आवाजातले सूक्ष्म ताण, पिचचा फरक, घोगरा होणं असे अनेक तपशील भाषा कळत नसतानासुद्धा ऐकू येतात आणि त्यातून आस्वादात फरक पडतो. प्रसंग चित्रित करतानाचा आवाज वापरणं (सिंक साउंड) ह्याला मुळात प्रतिष्ठा आहे कारण अभिनेता प्रसंग वठवत असतो तेव्हाचा आवाज त्यात प्रेक्षकाला ऐकू येतो. आपल्याकडे त्याच अभिनेत्याकडून नंतर स्टुडिओत संवाद डब करून घेण्याची पद्धत आहे. तिलाही परदेशात प्रतिष्ठा नाही.

हा लेख आठवला - http://www.newyorker.com/online/blogs/books/2014/05/translating-frozen-…

विशेषतः डबिंग करताना येणारी आव्हानं -

Literary translation is challenging, and tends to work best when the translator has recourse to the amplifying and telescoping powers of periphrasis, poetic license, and, if it comes to it, a discreet footnote here or there. Few of these tools are at the disposal of the cinematic translator. The perfect dub must convey meaning within an allotted timeframe. It is often set to music and accompanied by context-specific body language, and must aim to fit the shape of characters’ mouths as they are speaking. Of course, songs also have to rhyme, jokes have to be funny, and cultural references have to be legible to an audience of foreign children. Dubbing is translation in four dimensions.

अवांतर - काही विनोदी सबटायटल्सची उदाहरणं : jaiarjun.blogspot.com/2008/05/dvd-subtitles-he-become-skinny-punctual.html

प्रकाटाआ.

हा प्रतिसाद 'आजचे दिनवैशिष्टय' ह्यासाठी होता. तो चुकून येथे पडल्याचे लक्षात आले.

मला स्वतःला सबटायटल्स वाले चित्रपट पाहणे फार अडचणीचे ठरते. चलतचित्र पहावे की खालचे सबटायटल्स पाहावेत यात डोळे आणि बुद्धी दोन्ही शीणतात. त्यापे़क्षा ड्युअल ऑडीओ ट्रयाक असलेले चित्रपट परवडतात. कोणताही एक निवडता येतो किंवा मधेच बदलून दुसरा निवडता येतो.

चित्रपटांमध्ये सबटायटल्स असतात ती मला पुरेशी वाटतात. डबिंग केलेले चित्रपट बघायला आवडत नाही.
म्हणजे माझे तोंड "च्यायला, गोंधळच झाला की राव!" असे हलावे आणि समोरून "oh! it's quite confusing" असे ऐकू यावे. लिपसिंक नसेल तर बघण्यातली मजा निघून जाते.

मात्र ज्यांना इच्छा आहे त्यांना नाटकांसाठी संसदेत लाईव्ह भाषांतराची जशी सोय असते तशी सोय असावी असे वाटते, ज्यामुळे परभाषेतील नाटकेही बघता यावीत!

माझी शंका :-
जागतिक स्तरावर काय ट्रेंद आहे ?
जपानी लोक आंग्ल चित्रपट सबटाय्टल्सने पाह्तात की डबिंग करुन ?
जर्मन मंडळी चायनीज वा कोरियन वा इराणे चित्रपट कशी पाहतात ?
जपानमध्ये सामान्य जनतेत इंग्लिशचा , जर्मनीमध्ये चायनीज ,कोरियन ,इराणी भाषांचा प्रसार नाहिये म्हणतात .
ती लोक कशास प्राधान्य देत असावीत ?

माझी निवड :-
कधी हे , कधी ते.
इतक्या वेगवान आंग्ल भाषेची सवय नसल्याने "सोशल नेटवर्किंग" तर दर वाक्यानंतर थांबत, खालचे सबटायटल्स वाचून पहावा लागला होता.
इतर चित्रपटांना (मॅट्रिक्स वगैरे) मात्र तशी विशेष अडचण येत नाही.

मधे एकदा जालावर शेक्सपिअरचे काही तुकडे पहात होतो.
त्यात वाक्यातील शब्द कळे. एकूण संपूर्ण वाक्याचा असा नेमका अर्थ कधीकधी लागत नसे.
पण समजल्यास मजा येइ. कैकदा तर quote, म्हणी ह्यांचा उगम नेमका कुठं झालाय ते पाहून मौज वाटे.

मला इंग्रजी चित्रपटातले (खासकरून हॉलीवूड) अक्सेंट, संवाद अज्जीबातच कळत नाहीत. आणि सबटायटल्स वाचत बसलं तर अभिनय, दृश्य नीट पाहीलं जात नाही. त्यामुळे कमी क्वालिटीच्या का होइना पण डबिंगची काहीतरी सोय व्हावी असे वाटते.

आजकाल टीव्हीवर इंग्रजी सिनेमांना सब्टयटल्स दाखवायची संतापजनक पद्धत सुरु झाली आहे. आणि कहर म्हणजे, मध्ये एका इंग्रजी चित्रपटात अधुन मधुन चिनी भाषेतले डायलॉग होते. तेव्हा कुठलीच सबटायटल्स नव्हती.

इथे मराठी चित्रपट असून, परिक्षण वाचूनही लोकांना चित्रपट कळत नाही, सबटायट्ल्स असल्याने किंवा नसल्याने काय फरक पडणार? पण प्रत्यक्षात सुरुवातीला भाषेच्या लहज्याची ओळख होईपर्यंत सबटायट्ल्स असावेत कारण चित्रपटाचे अनेक पदर शब्दातून व्यक्त होत असतात चित्रपट कंटाळवाणा व्हायला न समजलेले संवाद हे ही एक कारण आहे. लोकल भाषेतील डबिंग नसावे ह्या मताचा आहे कारण ते डबिंग मुळ संवादातील अपेक्षित आशय व्यक्त करणारे असेलच ह्याची शक्यता आत्तापर्यंतच्या अनुभवावरुन कमीच आहे असे वाटते.

काही प्रसिद्ध परभाषिक सिनेमे सबटायटल आणि डबिंग असे दोन्ही वापरून पाहिले, दोन्हीवेळी निराशा झाली. सिनेमाच्या डिस्क विकत किंवा लायब्ररीतून आणल्या होत्या, म्हणजे कुठेतरी फुकटात हलक्या प्रतीचं म्हणून वाईट असं होऊ नये हा विचार. रोशोमानसारख्या सिनेमाचे डबिंग तरी नीट केले असेल अशी अपेक्षा होती, पण त्यावेळी सबटायटल्सचाच पर्याय निवडावा लागला. डबिंग सबटायटल्स पेक्षा सोपं असेल असं वाटत नाही, पण सबटायटल्सपेक्षा डबिंग जास्त प्रभावी करता येणं शक्य आहे असं मात्र वाटत राहतं. (सबटायटल्सपेक्षा डबिंगकडून अपेक्षा अर्थातच जास्त असतात असं मला वाटतं, कारण सबटायटल्स वाचताना एकंदरीत अनूभवाला थोडा सैलपणा येतो तो डब पाहताना येत नाही.)

राशोमॉनची गोष्टच वेगळी. सत्य अनाकलनीय असतं असाच मुळात त्याचा संदेश (माझ्या मते) असल्यामुळे डबिंग/सबटायटल्समध्ये काहीही घोळ घातला तरी तक्रार करता येणार नाही.

पण ते असो. राशोमॉन (सबटायटल्ड व्हर्जन) आत्ता पुन्हा थोडा अध्येमध्ये बघितला. आवाजातले ताण, पिचचा फरक इत्यादि गोष्टी डबिंगमध्ये हरवतील ह्या चिंजंच्या मुद्द्यात तथ्य आहे, पण माझा अनुभव असा की भाषा जर पूर्ण परकीच असेल तर त्यांच्यामागचा 'अर्थ' खात्रीने समजावून घेणं फार अवघड आहे. जपानी बोलणाऱ्याचा आवाजात मला जो ताण वाटतो, आणि त्याचा जो अन्वय मी लावतो तो जपानी माणसाला पूर्ण चुकीचा वाटणं शक्य आहे.

'फँड्री' अमेरिकेत पाहिल्यामुळे सबटायटल्ससकट मिळाला. त्यात काही ठिकाणी भाषांतर विनोदी वाटलं, वाक्यरचना, शब्दांची निवड या दृष्टीने. पण नंतर सबटायटल्स बघायचा नाद सोडून दिला. जी भाषा आणि नटांचे हेल-बोल समजतात तिथे मला सबटायटल्सकडे दुर्लक्ष करता येतं.
अर्धवट समजणाऱ्या भाषांमधले चित्रपट पाहताना, भाषा शिकायचा प्रयत्न होऊ नये यासाठी अधिक काळजी घ्यावी लागते.
'धोबी घाट' नामक हिंदी चित्रपट पाहताना काही संवाद मूळ इंग्लिशमध्ये होते ते पाहताना हिंदीत आल्याचं जाणवलं. दोन्ही भाषा थोड्या थोड्या समजत असल्यामुळे रसभंग झाला. 'आमेली' हा फ्रेंच चित्रपट इंग्लिश डबिंगसकट पाहण्याचा प्रयत्न केला, ते ही जमलं नाही. आता सबटायटल्सच आवडतात; ते वाचायलाही जमतं.

न समजणाऱ्या भाषांमधले चित्रपट पाहताना, 'फँड्री'सारख्या अनुभवांमुळे किंचित धाकधूक वाटते. त्यातही 'क्रायटेरियन कलेक्शन' यांनी प्रसिद्ध केलेली डीव्हीडी असेल तर भाषांतर चांगलं असेल अशी उगाच खात्री वाटते. कारण त्यात चित्रपटासंबंधी वेगवेगळ्या लोकांच्या मुलाखतींचे व्हीडीओ, छापलेली माहितीपत्रकं वगैरे असतात.

रसास्वाद, कलाकृती घडते तिथल्या मातीचा गंध वगैरे विषयांवर कैकदा रसिकांत चर्चा चालताना दिसतात.
फार पूर्वी राजेश घासकडवी ह्यांनी "झणझणीत पिठल्याला इंग्लिशमध्ये काय म्हणाल " अशा काहिशा शीर्षकाचा धागा काढला होता.

आता सबटायटल्स - डबिंग ह्यासर्वांशी हे थेट संबंधित नाही, पण रुपांतर - भाषांतर संदर्भात वाचनीय ठरावं असं वाटलं.
व्यंकटेश माडगूळकरांच्या "तू वेडा कुंभार" चे पंजाबीमध्ये 'चक्का चलदा ए' ह्या नावानं सइ परांजप्यांनी प्रयोग केला; यशस्वी झाला;
त्याबद्दल लिहिलं आहे. (अर्थात दक्षिण आशियात स्वतःचा असा एक समान धागा असल्यानं मूळ लेखन काही अगदिच "परकं" ठरलं नसणार. )

http://www.loksatta.com/lokrang-news/marathi-drama-484687/

बाकी "ती फुलराणी", "अंमलदार" किंवा "पिंजरा" हे बाहेरच्या देशातून येउन इथे चांगलेच रुळलेले दिसतात.
हिंदी मेन्स्ट्रीम बॉलीवूडचं उदाहरण घ्यायचं तर "जो जीता वही सिकंदर "ची प्रेरणा बाहेरची असली, तरी भट्टी जमलेली दिसते.