'अ‍ॅटलास श्रग्ग्ड'चा मराठी अनुवाद

एका विशिष्ट मर्यादेनंतर आपण बाई आहोत की बुवा आहोत, यानं खरंच फरक पडतो का? पडावा का? > यातले 'एका विशिष्ट मर्यादेनंतर' हे शब्द फार महत्त्वाचे आहेत. माझ्यापुरतं म्हटलं तर मी हळूहळू धैर्य वाढवत नेलं, नेते आहे. त्यामुळे 'विशिष्ट मर्यादा' कोणती व कशी हे प्रत्येकासाठी वेगळं असेल. भाऊ पाध्येंनी लिहिलं तेव्हा त्यांच्यावर टिका झाली, राडाची तर अख्खी आवृत्ती जाळली, भाऊंनी ती आठवून आठवून लिहून काढली पुन्हा. तो शिवसेनेचा काळ होता आणि भाऊंनी सेनेशी पंगा घेतला होता. आता हेच एका लेखिकेला लिहिण्यासाठी अजून किती वर्षं जावी लागली? ( काही संदर्भात मेघना पेठेच्या कथांची तुलना भाऊंशी झाली होती. 'भाऊ पाध्येंना मुलगी झाली' असा एक लेख तिचे कथासंग्रह आले तेव्हा प्रकाशित झाला होता, म्हणून मेघनाचं उदाहरण.)
मी सध्या 'भारतीय लेखिका' नावाची ४० पुस्तकांची मालिका संपादित करतेय. त्यातली चौदा आलीत, नऊ प्रेसमध्ये गेलीत आणि सहांचं काम चाललंय. पुढची निवड करते आहे. लेखिकांच्या चर्चासत्रांमध्ये, शिबिरांमध्ये अशा अडथळ्यांविषयी, अडचणींविषयी आजही अटीतटीने बोललं जातं. एका कॉन्फरन्समध्ये 'कुटुंबातून परवानगी मिळाली' म्हणून येऊ शकलेल्या लेखिका अधिक, काहीजणी चोरून आलेल्या... सलमा या तमीळ लेखिकेला तर ऑपरेशन करायचंय असं खोटं बोलून 'उचलून' आणलं होतं... लिहिते म्हणून बामाचा हात तोडला गेला, वोल्गाला इतकी वर्षं चळवळीत व राजकारनात काम करूनही राजकीय लेखन करण्याची हिंमत एकवटता आलेली नाही ( ती नक्षलवादी गटांशीही संबंधित होती ), अनेकींचे लेखन करतेय या कारणास्तव घटस्फोट झाले, मीही माझी पहिलीवहिली अर्धी लिहिलेली कादंबरी नवर्‍यासमोर एक टोपलं ठेवून सारे कागद फाडून टाकत जाळली होती. ब्लँककॉल्स, अश्लील पत्रं अशा गोष्टींना हिमतीनं कसं सामोरं जायचं हे मेघनाने एकदा मला समजावून सांगितलं होतं. ज्या सहजतेने आजही एखाद्या बाईचं चारित्र्यहनन होतं आणि घरी व कामाच्या जागी तिचं जगणं मुश्किल करून ठेवलं जातं, ते पुरुषांबाबत होत नाही.
आणि हे केव्हा, तर आम्ही अजून आमची राजकीय व धार्मिक मतं मांडायला सुरुवात केलेलीच नसताना... ते धाडसही आम्ही हळूहळू एकवटू, नाही असं नाही. जसं दिल्लीतल्या हिंदी / उर्दू / इंग्लिशमध्ये लिहिणार्‍या लेखिका आता राजकीय कादंबर्‍या लिहू लागल्या आहेत व धार्मिक दंगलींसारखे विषय हाताळू लागल्या आहेत. पण तरी नूर जहीर सारख्या लेखिकेचं पुस्तक उर्दूत कुणी प्रकाशित करायला तर सोडाच पण छापून द्यायलाही तयार होत नाही आणि अखेर तिला ते इंग्लीशमध्ये प्रकाशित करावं लागतं. जमिला निशातच्या कवितासंग्रहाला स्त्रीप्रश्नांवर काम करणार्‍या संस्थेच्या मदतीने पहिल्यांदाच पुस्तक छापता येतं.
अशा परिस्थितीनंतर बायकांचा वेगळा विभाग करू नये, असं म्हणणार्‍या माझंही हे मत मी मागे घेते आणि 'भारतीय लेखिका' सारखी मालिका स्वतःचं लेखन बाजूला ठेवून करते. 'काय असावं' याबाबतचे आपले आदर्श निराळे आहेत, पण परिस्थितीच्या प्रतिकूलता इतक्या तर्‍हांच्या आहेत की वेग खुंटतो आणि उर्जा संघर्षात वाया जाते.

पण पुस्तक वाचून कळणार ना आपल्याला त्यातलं तत्त्वज्ञान पटतंय की नाही ते. अमुक पुस्तक (विशेषतः ललित लेखन / कादंबरी) माझ्या तत्त्वज्ञानाशी मिळतंजुळतं आहे म्हणून मी ते विकत घेणार असं होत असेल का?

माझ्यामते ललित लेखन खपायच्या कारणांमध्ये प्रमुख कारण "रंजकता असणे" हे असतं. अ‍ॅटलासचा मराठी अनुवाद (तोही ११०० पानांचा जाडजूड) काढण्यामागे मराठी पुस्तक विकत घेणार्‍याचं डिस्पोजेबल इन्कम वाढतंय हे कारण असावं. अ‍ॅटलास रंजक आहे आणि ११०० पानांचा ठोकळा घेण्याइतकी आर्थिक बळकटी वाचकामध्ये आली आहे म्हणून अनुवाद होतो आहे.

पुस्तकाचा आकार हेही एक कारण आहे.
फाउंटनहेड पूर्वी कुणीतरी केलं होतं, पण तो अनुवाद भीषण होता, असं ऐकिवात आहे.
इतकं मोठं काम करण्यासाठीची बैठक म्हणूनच मला कौतुकाची वाटली आणि तेही कुणा प्रकाशकाकडून ऑफर आलेली नसताना आपण काम करून मग प्रकाशक शोधण्याची उचापत करणं हेही आजच्या काळात नवलाचंच.

चरित्रात्मक समीक्षा हा प्रकार मला म्हणूनच हास्यास्पद वाटत आलेला आहे.
अशी कुठली चरित्रं ठाऊक असतात या समीक्षकांना? प्रवादच ठाऊक असतात बरेचसे आणि त्यावरून अंदाज बांधून लिहायचं काहीतरी.
मुळात निर्मितीप्रक्रियेचं भान नसणं हा चरित्रात्मक समीक्षेतला मोठा दोष आहे असं मला वाटतं.

व्यक्तिकेंद्रित उजवी विचारसरणी

पांढर्‍या रंगाला - हाच काळा रंग आहे - असे म्हणण्यातला प्रकार आहे हो मालिक.

---

असं म्हणतात की तुम्ही विशीत असताना तुम्ही डावे नसाल तर याचा अर्थ तुम्हाला हृदय नाही, आणि पस्तिशीत जर तो सोडून कॅपिटालिझमच्या मागे गेला नाहीत तर तुम्हाला मेंदू नाही.

चर्चिल म्हणाले होते.

---

प्रस्थापित, श्रीमंत आणि चळवळ वगैरेंऐवजी स्वार्थ पाहून पैसा गोळा करणारे - ज्यांना रॅंडच्या तत्त्वज्ञानाची भुरळ पडेल असे लोक - वाढले आहेत.

Rand's philosophy is the basics of the basics of the basics. पण तरीही अशा लोकांचे प्रमाण वाढलेले असेल तर ते स्वागतार्हच आहे.

---

आणि गरीब, हालअपेष्टा सहन करणारे, भविष्यकाळ अंधारात आहे असा विश्वास बाळगणारे कमी तरी झाले आहेत, किंवा त्या प्रमाणात वाढलेले नाहीत.

हे मात्र काही पटले नाही. कदाचित तुम्हास जे म्हणायचे असेल ते मला नेमके समजलेले नाही. पण आर्थिक असमानता वाढली आहे व त्याचे परिणाम महाभयंकर आहेत - असा आरडाओरडा करणारे लोक मात्र महा प्रचंड प्रमाणावर वाढलेले आहेत. त्यांचे पीक आलेय नुस्ते. (उदा. जोसेफ स्टिग्लिट्झ यांचे प्राईस ऑफ इनएक्वॅलिटी, पॉल क्रुग्मन, एलिझाबेथ वॉरेन, बराक ओबामा, नॅन्सी पेलोसी ......).

आता लगेच - गब्बर, फक्त अमेरिकेतली उदाहरणे देतो - असा आरोप ठरलेला.

भारताबद्दलच बोलायचे झाले तर मनमोहन सिंगांपासून सुषमा स्वराज पर्यंत सगळे - एकच धोषा लावून असतात - गरीब, आर्थिक दृष्ट्या दुर्बल घटक, बिछडलेले, पिछडलेले, तळागाळातले, राष्ट्रीय प्रवाहापासून दूर असलेले वगैरे वगैरे. इन्क्लुझिव्ह ग्रोथ चा बकवास करणारे. या सगळ्यांची कमतरता कधीच नव्हती.

फाऊंटनहेड आवडलं नव्हतं. अॅटलास श्रग्ड वाचायचा प्रयत्न केला पण वाचन पूर्ण झाले नाही. अनुवाद समीक्षा आवडली.

पाडस हा 'द इयर्लिंग' या कादंबरीचा अनुवाद आहे. मूळ पुस्तक आणि अनुवाद - दोन्ही फार सुरेख आहेत.
'पाडस' म्हटल्यावर अदिती (संपदा)ची आठवण येणं अपरिहार्य आहे. तिच्या अनुदिनीवरचा हा लेख नक्की वाचून पहावा.

होय, तेच आहे.

पुस्तकाचा परिचय हा मुळात विषयच नाही, अनुवाद हा विषय आहे.

>>लेखात अ‍ॅटलास श्रग्ड या पुस्तकाचा परिचय सापडला नाही.

अनुवादाची जहिरात सापडली न? स्त्रीवादी रिव्ह्यू! ;)

श्रग्गड (रग्गड च्या चालीवर) चालतो का पहा.