बागकामप्रेमी ऐसीकर : २०१५ धागा -४

मघाशी ऑफिसातून धागा काढल्यामुळे सविस्तर अनुभव लिहिण्याइतका वेळ नव्हता..
आणि असाही विचार केला की धागा तर काढू, बघू कोण काही लिहितंय का ते!
तर अपेक्षेला उतरल्याबद्दल अनिवासी बागकामकरांना धन्यवाद! :)
निवासींना तिथे रात्र असल्यामुळे माफ!!

तर माझा अनुभवः
मी वयाच्या २६ वर्षांचा होईपर्यंत एकही रोप, अगदी तुळ्सदेखील, कधी जोपासली नव्हती.
मुंबईच्या उपनगरातील एक बिल्डिंगमध्ये वरच्या मजल्यावर आयुष्य गेलेलं. अगदी डालडाच्या डब्यात तुळस लावायचीदेखील पंचाईत! 'नको, उगाच खालच्या मजल्यावरच्यांनी वाळत घातलेल्या कपड्यांवर मातीच्या पाण्याचे डाग पडतील!' :)
सेंट झेवियरला असतांना कॉलेजच्या पुढल्या छोट्याश्याच आवारात असलेली पण सुंदर बाग मनात भरली होती...
नाहीतर तोपर्यंत बाग म्हणजे राणीची बाग, वृंदावन गार्डन्स वगैरे सरकारने करायचं असं काम!!! :)
नंतर विद्यार्थी म्हणून अमेरिकेत आल्यावर पहिली काही वर्षे झाडं लावण्यासारखी जागाही नव्हती आणि वेळही नव्हता.
त्याही नंतर नोकरीनिमित्ताने बॉस्टनला रहात असतांना एके दिवशी होम डेपोमध्ये मोगर्‍याची रोपटी पाहिली. बायकोला मोगरा हा अति म्हणजे प्रचंड आवडत असल्याने एक रोप घेऊन कुंडीमध्ये (तीही तेंव्हाच घेऊन,कारण संन्याशाच्या लग्नाला शेंडीपासून तयारी!!) कॉन्डोच्या बाल्कनीत लावली.
उन्हाळ्याचे दिवस होते, नियमितपणे पाणी घालत असू त्यामुळे ते रोप जगलं...
पण जसा उन्हाळा संपून बॉस्टनचा तो हिवाळा सुरू झाला तशी त्याने मान टाकायला सुरवात केली. म्हणून मग त्याला आत घरात घेऊन आलो आणि एक प्लास्टिकचा कागद पसरून त्यावर सकाळी ऊन येईल अशा बेताने त्याला ठेवलं.
तर घरामधलं उबदार हवामान बेट्याला भलतंच आवडलं. तीन चार वर्षात चांगलं चारेक फूट उंच आणि दोनेक फूट घेराने वाढलं की ते!! फुलं फुलली की किती तोडशील असं व्हायचं, घरामध्ये नुसता मोगर्‍याचा घमघमाट सुटायचा. मग ते झाड घरातल्या मेम्बरांपैकीच एक होऊन गेल....
त्यानंतर यथावकाश कॅलिफोर्नियात मूव्ह झालो. तेंव्हा बाकीचं सामान मूव्ह करतांना त्या १८ व्हीलरमध्ये त्या मोगर्‍याची कुंडीही ठेवली होती.
पण कॅलिफोर्निया हे अ‍ॅग्रीकल्चर स्टेट असल्याने इथे बाहेरची झाडं वगैरे आणण्यावर बंदी आहे. हे आधी माहिती नव्हतं...
आम्ही बॉस्ट्नहुन फ्लाय करून आलो, पण सामान ट्र्कातून येतेवेळी कॅलिफोर्नियाच्या बॉर्डरवर युएसडीए/ कस्ट्मसने ते झाड काढून फेकून दिलं आणि मगच ट्रक पुढे सोडला!!!
बातमी कळल्यावर अतिशय वाईट वाटलं!!! :(
मग इथे घर घेतल्यावर काही बागकाम करायचं असं ठरवलं. पण येत काहीच नव्हतं, ना घरात कुठलं हत्यार होतं...
आमच्या गावात कॅलिफोर्निया ल्यूथरन युनिव्हर्सिटी आहे. तिच्या सहकार्याने आमची नगरपालिका काही संध्याकाळचे कंटिन्युइंग एज्युकेशनचे कोर्सेस चालवते. मग फी भरून तिथे पद्धतशीरपणे काही बेसिक कोर्सेस केले....
मग फळझाडं, फुलझाडं, थोड्या निवडक भाज्या, लॉन, ग्राउंड कव्हर, अशा चढत्या क्रमाने आता हळूहळू लॅन्डस्केपिंगपर्यंत येउन पोचलोय....
सुरवातीला खड्डा किती खोल हवा, पाणी किती द्यायचं, खतं कधी/ किती द्यायची वगैरे प्रयोगात बरीच झाडं हातून मेली.
बिया पेरल्या तरी त्यातून काही उगवून यायचंच नाही...
हौसेने लावलेली भारतीय पेरू वगैरे महागडी झाडं पहिल्याच विंटरमध्ये मेली...
भाज्या किड्यांनी आणि फळं खारी-सशांनी किती खाल्ली, किती नासधूस केली याची तर गणतीच नाही. अजूनही करतात शिंदळीचे...
पण आता अनुभवाने शिकतोय हळूहळू. यावर्षी खारीना आत जाता येणार नाही असं माझ्याच डोक्याने एक तारांचं कुंपण तयार करून लावलंय, उपयोगी पडतंय असं वाटतंय कारण ते लावल्यापासून खारी त्याच्या शेजारुन जातात पण आत जायचा प्रयत्न करत नाहीयेत....
एक एक करून आवश्यक अशी बरीचशी हत्यारं जमवली. योग्य हत्यार हाताशी असेल तर कामं थोड्या भराभर होतात हे उमजलं. कुदळी आणि फावडी सहज वापरता आली पण पॉवर सॉ, पॉवर ट्रिमर, पॉवर एजर वगैरे वापरायलाही थोडं शिकावं लागलं (नाहीतर बोटं तुटून जायची भीती!)
बाकी अंगमेहेनतीला पर्याय नाही. दिवसा बागकाम केल्यावर मन अतिशय प्रसन्न होतं पण रात्री शरिरातला स्नायूनस्नायू आंबून ठणकतो. जकुझीच्या कढत पाण्यात बसून दोन लार्ज पेग स्कॉच मारणे हा त्यावर मस्त उपाय आहे हे ही शिकलो!! :)
तसं बाकी शिक्षण अजूनही चालूच आहे......

आम्ही जन्मजात मुंबईकर. बागकाम हा शब्द मुंबईकराला तसा परकाच!
आमच्या घराभोवती लोकांच्या खिडक्यांबाहेरच्या ग्रिलच्या बॉक्समधील डालडा वा एशियन पेंट्सच्या डब्यातील तुळस, चाळींच्या ग्यालरीत मनीप्लांट नावाचा वेल आणि एखाद्याला फारच आवड असली तर त्याच खिडकीच्या बॉक्समध्ये गुलाब आणि/किंवा मोगर्‍याची चैन केली जात असे. माझे आजोळ, मामा, मावशी सगळेच मुंबईत, आत्याचे लग्न व्हायचे होते, तिच्यासह काका वगैरे एकत्र कुटूंब, त्यामुळे जवळचे सगळेच नातेवाईक मुंबईचा परिघ सोडायला तयार नव्हते. त्यामुळे आम्हाला वर्षातील काही दिवस वगळले तर बागकाम हे उद्यानातल्या/सोसायटीच्या माळ्याने करायचे काम आहे असा समज करण्यासाठी पुरेसे वातावरण होते.

माझ्या नशीबाने माझ्या काकुचे माहेर पनवेलचे.तेव्हा पनवेल रम्य कोकणचा भाग होते. तिच्या माहेरी मात्र बसके घर, अंगण, परस, विहीर वगैरे सारे काही होते. आणि आम्ही वर्षातून दोनदा तिथे जात असू. उन्हाळ्यात आंबे खायला आणि गणपतीच्या सुट्टीत. त्यावेळी आमचे दोन्ही मामे (काकुच्या भावंडांना मी मामा/मावशी असेच म्हणतो) मात्र दिवसातले काही तस तरी त्यांच्या बागेत घालवत नी आम्हा पोरांनाही कामे करायला लावत. झाडांखालचा पाचोळाच उचल, शेणखतच घाल, कधी कलम करताना मदतीला घे, कधी झाडावर जांभळे वगैरे लागली की तो वर चढे नी आम्ही वेचायला खाली, कधी आकड्याने आंबे काढ, तर कधी कंपोस्टिंग साठी केलेला खड्डा भरला की तो मातीने बुजवून शेजारी नवा खड्डा कर अशा 'वरकामा'साठी आम्हा भाचरांना वापरले जाई. आम्ही मोठे होऊ लागल्यावर मात्र वेगवेगळी झाडे, भाज्या, फुले, फळे यांची माहिती व फरक ओळखू येईल अशा बेताने आमच्याशी गप्पा मारल्या जात (हे आता पश्चातबुद्धीने जाणवते). इतकेच नाही तर कोणते पक्षी कोणत्या झाडावर कोणत्या हंगामात घरटे करतात, तेव्हा त्या झाडांवर कधी फवारणी करू नये, त्यांच्या घरट्यांचे आकार, अंडी, त्यांचे रंग/आकार वगैरे बघण्यात आम्ही दुपारच्या दुपार घालवली आहे. नंतर पनवेलही आक्रसले, बाग मेंटेन करणे कठीण होऊ लागल्याने बराच भाग विकला व ती ही आक्रसली. आता तिथे २-३ मजली इमारती आहेत व चारी बाजूला इमारतींच्या मधोमध मामांचे एक बैठे घर व भोवतालची थोडी जागा इतकेच उरलेय. काकूची आई गेली नी घरातली केळही गेली त्यामुळे तो कोपरा अजूनही तसाच ठेवलाय. तर ते असो..

सांगायची गोष्ट अशी की आम्ही १०-१२ वर्षांचे होईपर्यंत आमचा बागेशी आलेला तो शेवटचा संबंध! आम्हा भाचरांच्या व मामाच्या अजूनही गणपतीत जमलो की फार छान ती तासनतास गप्पा होतात. झाडे, पक्षी, पुस्तके आणि पर्यटन या चार विषयांना टेकून होणार्‍या गप्पा असल्या तरी बाग आक्रसल्याने आमचे हात मातीला लागणे थांबले ते थांबलेच!

गेल्या वर्षी इथे बागकामाचा धागा निघाला. आणि आत कुठेतरी रुजलेली म्हणा किंवा राहून गेलेली म्हणा ती बागकामाची सुरसुरी पुन्हा वर आली. पुन्हा कुंड्या, माती, शेणखत, बिया यांच्यावर घरी चर्चा झाली. मिरच्यांचा पहिला प्रयोग केला, फसला, घरी कडीपत्ता होताच. नंतर दोनदा मेथी, कोथिंबीर वगैरे घरीच आल्यावर आता अधिकच मजा येऊ लागलीये.

परवाच मामाला लगेच फोन लावला वेगवेगळ्या भाज्यांवर बोलताना तो बहुतांश वेळ एकटाच तासभर बोलत होता. माझ्याकडे अजूनही बागेसाठी अशी जागा नाही, पण सोसायटीला गच्ची देण्यासाठि अर्ज केलाय. बघुया काय होते.

===

म्हणजे तुम्हाला बागकामाची आवड कशी निर्माण झाली?
तुम्ही बागकामाला सुरवात कधी आणि कशी केलीत?
सुरवातीला काय-काय अनुभव आले?
तुम्ही काय प्रयोग केलेत? तुमचे प्रयोग कधी यशस्वी झाले, कधी गंडले?

या प्रश्नांची उत्तरे द्यायला मी अगदीच सुरूवातीच्या स्टेजला आहे. त्यामुळे त्यावर बोलणे आततायी होईल. मात्र या निमित्ताने थोडेसे लिहू म्हणून सुरूवात केली आणि आता बरंच लिहिलंय ते राहुदे. आता थांबतो कारण माझा नॉस्टॅल्जिया हा काही इथे विषय नाही. :)

एक शंका,
बाग चालवून भाज्यांबाबत बाजरावर अवलंबुन न रहाणं/कमीतकमी अवलंबून रहाणं असं जमल आहे का कोणाला?

म्हणजे तुम्हाला बागकामाची आवड कशी निर्माण झाली?
तुम्ही बागकामाला सुरवात कधी आणि कशी केलीत?
सुरवातीला काय-काय अनुभव आले?
तुम्ही काय प्रयोग केलेत? तुमचे प्रयोग कधी यशस्वी झाले, कधी गंडले?

बागकामाची आवड कधीच लागली नाही याचे मुख्य कारण "धसका". एखादं पहीलं वहीलं रोपटं मेल्याने, घेतलेला धसका.
.
नको ते बाळरोपटं आणणं अन नको त्याचा दिसामाशी खंगत जाऊन होणारा मृत्यू. अजुन आत्मविश्वास जायच्या आत हा निर्णय घेतला की आपल्याला ना ग्रीन थंब आहे ना रोपाची काळजी घेण्याची शिस्त व सातत्य.
.
बालपण अतिशय पुण्याच्या जरा बाहेरच पण अत्यंत रम्य ठिकाणी गेले. टेकडी होती, विपुल निसर्ग अर्थात बेडूक, साप, गांडुळे, फुलपाखरे, विंचू, पक्षी, झाडे व मोकळा परीसर होता. मन निसर्गात अतिशय रमून जायचं. मे महीन्याच्या सुट्टीत, ऊंबराच्या अन तुतीच्या झाडांखालील फळे उचलून खाणे, कैर्‍या पाडणे हे धंदे चालत. उन्हाळ्यात माशा मारुन ढीगाने, मुंग्यांना खायला घातल्या जात.
.
मामा-मामी व आजोबा सदाशिव पेठेत लिमयांच्या वाड्यात भाड्याने रहात असत. तिथे क्वचित रहायला जाणे होइ. सकाळी उठून प्राजक्ताची फुले वेचणे यासारखं सौख्यच त्रिभुवनात नाही. तगर, मोगरा, कोरांटी, गुलाब, जाई-जुई ही झाडे-वेली तर होत्याच पण पेरु, रायाअवळे व कैरीची देखील होती. दुपार फुलपाखरांचे नीरीक्षण करण्यात व्यतित होत असे अन हे सर्व अनवाणी पायांनी. एकदा सुरवंटावर हलकेच पाय पडला होता. मग जी खाज अन पुरळ उठलं. संध्याकाळी चिमण्यांना तांदूळ घालणे व मुंगळ्यांना गूळ घालणे हा आवडीचा कार्यक्रम होत असे.
.
बाबांच्या मे मधील, वाढदिवसाला भेट म्हणून मी "मे फ्लॉवर" दिले होते. इतकं गोंडस फूल अन लाल रंगाचं. बाबांनी त्याची व्यवस्थित काळजी घेतली अन त्याला इतके कंद फुटले की अनेक आई-बाबांच्या मित्र-मैत्रिणींमध्ये वाटून टाकले.

जे लोक बाग किंवा बाल्कनीत वगैरे लहान रोपटी लावतात त्यांच्याबद्दल नि-तां-त आदर वाटतो. आम्ही बघे, खरे कष्ट अन सृष्टीवरील प्रेम या लोकांचे. "अन्नदाता सुखी भव" च्या चालीवर "वनराजी-पालनकर्ता सुखी भव" म्हणावेसे वाटते.
___
हॉस्टेलवर असताना, रात्रीबेरात्री चांदण्यात जंगलमय वृक्षराजीतून मित्र-मैत्रिणीबरोबर फेरफटका माराण्याची मजाच काही और. ओल्या जंगलाचा एक सुगंध असतो. वेडावणारा नाही म्हणणार पण अतिशय छान असतो त्यात ओल्या मातीचाही वास भिनलेला असतो.

आमच्या ठाण्याच्या इमारतीच्या आवारात बऱ्यापैकी जागा होती. शेजारचे आप्पा बागकामाच्या बाबतीत फार हौशी होते. अंगणात बरीच फुलझाडं होती, शिवाय दोन पेरू, एक रायवळ आंबा, एक जांभूळ, चार नारळ अशी मोठी फळझाडं होती. बकुळ, मधुमालती, अनंत ही फुलझाडं होती. कढीलिंबाचं मोठं झाड होतं. कापसाचं पाच फुटाच्या आसपास उंची असणारं झाडही आठवतं. आमचं आणि आप्पांचं घर तळमजल्याला, शेजारीशेजारी. दोन्ही खिडक्यांसमोरच छोटीशी जागा होती तिथे आठवतंय तेव्हापासून आम्ही पोरं काहीतरी छोटी फुलझाडं वगैरे लावायला मदत करायचो. आप्पांना वयानुसार होईनासं झालं, पुढे ते गेलेच. पण शेजारचे काका आणि बाबांनी आप्पांचा वारसा सुरू ठेवला. दर उन्हाळ्यात बाबा आणि काका खिडकीसमोर लावलेला वाळ्याची मुळं उकरायचे; दोन्ही घरांमध्ये वाळ्याचं पाणी प्यायला मिळायचं. बाबांनी कधीतरी इमारतीच्या मागच्या बाजूला अळूही लावलेला आठवतोय. (मी तेव्हा भाज्या खाण्याच्या बाबतीत रोंदू असल्यामुळे तो अळू खाल्ला का नाही आठवत नाही.)

आजोळ कर्जतच्या जवळच. आजोबा शेतकरी. आजोबा ठाण्याला आले की आप्पा आणि आजोबा गप्पा मारत बसायचे. त्यात झाडं, शेती हे विषयही असायचे. हे काही मला अजिबातच समजायचं नाही, पण मातीत खेळण्यासाठी आमचं घर आणि शेजारचं मानलेलं घर, दोन्ही घरांमधून प्रोत्साहन असायचं. मोगऱ्याची नवी कलमं कशी बनवतात हे शाळेत, पुस्तकात शिकल्यावर खिडकीसमोरच्या मोगऱ्यावर आम्ही प्रयोगही केले होते.

ठाण्यातली लोकसंख्या वाढत गेली, पावसाचं पाणी वाहून जायची सोय अपुरी पडायला लागली. अंगणात तुळशी वृंदावन होतं, त्याचा खरोखर उपयोग व्हायला लागला. त्याचा ठराविक भाग पाण्याखाली गेल्यानंतरही पाऊस सुरू असेल तर आमच्या घरांत नक्की पाणी शिरणार असा अंदाज बाबा आणि काका वापरायचे. तो कधीही चुकत नसे. पावसाळ्यात अंगणात नियमितपणे पावसाचं पाणी आणि सांडपाणीही साचायला लागलं. त्यावर उपाय म्हणून अंगणात भर टाकली. छोट्या फुलझाडांचं अकाली दफन झालं. अनंत, बकुळ, जास्वंद आणि फळझाडं टिकली. तोपर्यंत आम्हां पोरांना शिंगंही फुटत होती, बागकाम कमी व्हायला लागलं.

मधली बरीच वर्षं मातीत हात घातल्याशिवायच गेली. मग पुण्यात मला नोकरी मिळाली. तिथली फुलझाडं बघून पुन्हा उत्साह आला. भाड्याच्या घराच्या बाल्कनीत कुंड्या वगैरे आणून फुलझाडांचे प्रयोग करून झाले. ते बहुतांशी फसलेच. पण ऑफिसात सरकारी जागेत, सरकारी माळी छान बाग फुलवतात ते बघून समाधान मानून घ्यायचे. ही नोकरी सुरू झाली त्याच सुमारास ठाण्याची इमारत पाडून नवीन बांधायला काढली. तिथली सगळीच झाडं गेली. फक्त नारळ आणि आंब्याचा छोटा, गरीब भाग उरला आहे. फेब्रुवारीत तिथे होते तेव्हा समोरच्या रस्त्यावरून जाताना नजर वर गेली. पूर्वी होता त्याच्या अर्धा आंबाही शिल्लक नव्हता. पण छोट्या छोट्या कैऱ्या दिसल्या.

आम्ही एकेकाळी बॉल, फळकुटं, दगड, झाडू काय वाट्टेल ते मारून कैऱ्या पाडायचो. क्वचित कधी बांबू वापरायचो. जुनी इमारत पाडायच्या आधी, रिकामी करायच्या शेवटच्या दिवशी मी आणि भाऊ कैऱ्या पाडत होतो. शेजारच्या दुसऱ्या काकांची आठवण झाली; ते कैऱ्या पाडायला लागलो की ओरडायचे. "आंबे होईपर्यंत तरी थांबा" म्हणायचे. त्यावर कोणीतरी आम्हाला पढवलं होतं, "काका हे झाड आंब्याचं नाही, कैऱ्यांचं आहे." कैऱ्या पाडताना आमची लहानपणची दुसरी मैत्रीण तिच्या मुलीसोबत तिथून जात होती. आरडाओरडा करून तिलाही बोलावलं. ती पण कैऱ्या पाडायला आली. आई, मावशी, मामाला ह्या रूपात बघून सात-आठ वर्षांच्या मुलीची बरीच करमणूक झाली. तिने पण थोडी 'फेकाफेक' करून पाहिली. आता वस्तू हवेत फेकताना कोणाच्या खिडक्या फुटतील अशी भीती नव्हती. झाडाचा विचार कधी केलाच नव्हता.

पण गेल्या वर्षी रोचनाने बागकामाचा धागा काढला. तिचा आणि रुचीचा उत्साह बघितला तरीही पुण्यातल्या फसलेल्या प्रयोगांमुळे आणखी काही करायची माझी इच्छा नव्हती. ऋषिकेशनेही अशीच भीती व्यक्त केली होती, पण त्यानेही सुरुवात करायची म्हटल्यावर माझी भीड थोडी चेपली. दोन दिवसांत झेपेल तेवढं गूगलग्यान मिळवलं. पुन्हा मातीत हात घालून खेळताना पुन्हा मज्जा आली. बाल्कनीत एकेक करत बऱ्याच कुंड्या आणून ठेवल्या. बऱ्या अर्ध्याला चार वर्षांपूर्वी स्वयंपूर्णतेचा जीवाणू डसला होता; तेव्हा मला त्यात काही रस नव्हता. "तू माझ्यापेक्षा तीन वर्षांनी लहान आहेस," अशी खवचट टिप्पणी केली तरी घरी आलेल्या त्याच्या मित्रांना, त्याच्या माहेरच्या लोकांना हौसेने बाल्कनीतल्या कुंड्या, हिरवा रंग दाखवतो. "मी काही करणार नाही," असं तो म्हणतो पण मी नसताना नेमाने पाणी घालणं, प्रगतीपुस्तक फोनवर वाचणं वगैरे प्रकार करतो. हिवाळ्यात वांगं वगळता बाकीची झाडं नष्ट झाली तेव्हा दोघांनाही घर भकास वाटायला लागलं होतं.

माझं दुकान (डेस्क) बाल्कनीच्या खिडकीशेजारीच टाकलंय. कंटाळा आला, वाचून, स्क्रीनकडे बघून डोळे दुखायला लागले की झाडांची पानं मोजत बसता येतात. बऱ्या अर्ध्याचा त्या जागेवर डोळा आहे, पण मी ती सोडत नाही. बाल्कनीतला हिरवा रंग बघायला छान वाटतं. गेल्या वर्षी बऱ्यापैकी बेझिल मिळालं पण #$&* उंदरांनी नेमका दिवाळी अंकाच्या वेळेस फार धुमाकूळ घालून बरंच नुकसान केलं. (सापळ्यात उंदीर मारल्यावर बऱ्या अर्ध्याने हौसेने त्याचे फोटोबिटोही काढले होते.) गेल्या वर्षी बागकाम प्रकरण थोडं उशीराच सुरू केलं होतं, निदान अक्कलखात्यात भर पडली. पण अजून बरंच शिकायचं बाकी आहे असं दिसतंय. वांगं, मिरचीला नुस्तीच फुलं येऊन जात आहेत. रात्रीच्या वेळेला कधीमधी पानांची नासधूस झालेली दिसत्ये. बाल्कनीचा झाडांचा भाग तारा लावून बंद करावा का नाही यावर विचार सुरू आहे. यथावकाश हे प्रकारही करावे लागतील. आता पुन्हा तो आंबा आठवतो. आप्पांनी लावलेल्या झाडाच्या फळांबद्दलच आम्हाला प्रेम होतं.

जन्मापासून मी मुंबईत वाढलो. नशीबाने माझे लहानपण मुंबईला गोदरेज कॉलनीत गेले. तिथे मोठ्ठी-मोठ्ठी झाडे होती आहेत, ऐसपैस जागा होती, पावसाळ्यात सगळीकडे हिरवेगार होत असे. गोदरेज कुटुंबियांना झाडांबद्दल प्रचंड प्रेम आणि जिव्हाळा, त्यामुळे ते कॉलनीत कुठलेही झाड तोडायला देत नसत. होळीलासुद्धा ट्रकने लाकडे विकत आणून पुरवत असत. पहिली ते चौथीच्या आमच्या शाळेत आमची सामुदायिक बाग होती, ज्यात आम्ही भाजीपाला लावायचो आणि शाळेचे दुकान दर बुधवारी असायचे, त्यात विकायचो हे पण आठवतेय. शाळेतही झाडे तोडू नका, उलट अधिक लावा असे शिकवत असत. त्यामुळे लहानपणापासूनच निसर्गाच्या सान्निध्यात राहायची सवय आहे आणि आवडपण.

आंतरजालावर मिळालेले फोटो (मूळ फोटो panoramio.com वर आहेत). योगायोग म्हणजे, मी ज्या इमारतीत राहायचो, त्याच्याच गच्चीवरून काढलेले आहेत.

आम्ही वरच्या मजल्यावर राहात होतो आणि तळमजल्यावर सोसायटीचे दुकान होते, त्यामुळे बाग करायची संधी मिळाली नाही. गॅलरीत कुंड्या लावून गुलाब, जास्वंद लावले इतपतच बागकाम जमले. पण मित्राकडे जाऊन त्याच्या बागेत पाणी घालून यायचो. कॉलनीत पेरू, नारळ, आंबे, डाळिंब, पपया अशी अनेक फळझाडे होती आणि आम्ही मुले लोकांच्या बागेतून चोरून खायचो. तसेच गुलाब, मोगरा, अनंत, जास्वंद, पारिजातक, जाई-जुई वगैरे खूप फुलझाडे होती. शाळेत २ फुलटाइम माळी होते, त्यांनी चिनी गुलाब, कर्दळ, गुलमोहोर अशी अनेक झाडे लावली होती. शाळेजवळ आवळे आणि चिंचांची खूप मोठी झाडे होती. (अजून आहेत, आवळे मात्र गेले.)

अमेरिकेत सुरुवातीला अपार्टमेंटमध्ये राहाताना काही बागकाम करता आले नाही. पण इथे भरपूर बागा बघितल्या. त्यातून नॅशनल पार्क्सना भेटी देणे सुरू झाले आणि कँपिंगची चटक लागली. नंतर घर घेतल्यावर पुढेमागे भरपूर जागा मिळाली आणि बागकाम सुरु झाले.

सुरुवातीच्या चुका म्हणजे झाडांना भसाभस भरपूर पाणी घालणे. त्यामुळे माती सतत ओली राहून झाडे जगत नसत. इतर चुका म्हणजे खत कमी घालणे किंवा खूप जास्त घालणे, भरपूर झाडे हवीत म्हणून दाटीवाटीने जवळजवळ लावणे, मोठ्या-मोठ्या वृक्षाच्या बुंध्याजवळ फुलझाडे लावणे. फळझाडे लावली पण फळंच येत न्हवती, तेव्हा कळले की पॉलिनेशनसाठी रंगीबेरंगी फुलझाडे पण पाहिजेत. पण मग शिकत गेलो आणि अजूनही शिकतोच आहे.

आता नवीन घरी गेलो आणि सगळे मागे राहिले. परत पुन्हा सुरुवात करायची आहे. आता लॉटपण मोठा आहे (१५,००० sq.ft.) त्यामुळे वेळ लागेल. पीच, प्लम, अंजिर, लिंबू, संत्री इतकीच झाडे सध्या लावली आहेत. पण ४-५ वर्षात बाग चांगली होईल, अशी आशा आहे. बघु, कसं जमतय ते.

गोदरेज कॉलनी , विक्रोळीला आहे का? बहुतेक असावी. नीट आठवत नाही.

एका ठराविक वयात काही होऊ घातलेले म्हातारे, महागडी वेगवान वहाने घेऊन तरूण व्हायचा प्रयत्न करतात किंवा इतर काही छंद जोपासून आपले येऊ घातलेले म्हातारपण नजरेआड करतात. त्या वयाच्या उंबरठ्यावर आमच्या अर्धांगाने सायकल विकत घेतली आणि हातात खुरपे धरले. बर्फात सायकल चालवण्याच्या अघोरी प्रकारापेक्षा बागकाम निरुपद्रवी असल्याने आणि थोडी फुले-फळे पदरात पडण्याची शक्यता असल्याने मी ही त्याला प्रोत्साहन दिले आणि त्याच्या या छंदाचे लवकरच एका वेडात रुपांतर झाले; इतके झाले की उन्हाळा सुरु झाला की हा इसम घरात दिसणेच बंद झाले. शेवटी मीही आपल्या पत्नीधर्माचा स्विकार करून बागकामाची आवड लावून घेण्याचा प्रयत्न केला आणि लवकरच साथीच्या रोगासारखा हा छंद मलाही चिकटला.

लहानपणी जमीनीत धने पेरून विसरून जाणे यापलिकडे बागकामाचा आणि माझा प्रत्यक्ष काही संबंध येत नसे पण आजूबाजूला रहाणार्या अनेक कुटुंबांना बागकामाची आवड होती त्यामुळे कळत-नकळत बागकाम-शेती याबद्दलची तोंडओळख झाली होती. आमच्या शेजारी एक मूळचे कोकणी कुटुंब रहात असे, त्यांनी त्यांच्या परसात प्रति-कोकण उभारायचा प्रयत्न केला होता. त्यांच्या नशीबाने त्यांच्या आवारात एक उंच आणि अतिशय चविष्ट जांभळाचे झाड होते शिवाय आंब्याचीही झाडे होती. उन्हाळ्यात उनाडक्या करताना आमचा बराचसा वेळ या जांभळाच्या झाडाखाली जात असे. त्याशिवाय त्यांच्याकडे डोंगरी आवळा, पेरू अशी इतरही फळझाडे होती आणि उरलेल्या जागेत ते वांगी, मिरच्या वगैरे भाजीपाला लावत असत. अबोली, मोगरा, सोनटक्का, गुलाब, कुंद अशी फुलझाडे नेहमी फुलांनी भरलेली असत आणि आजींच्या आंबाड्यावर नेहमी गजरा माळलेला असे. आमच्याकडेही बरीच जागा होती पण लिंबाचे भरमसाठ पीक देणारे झाड आणि गोड पपई यापलिकडे फारसे काही आमच्या दारी नव्हते. नाही म्हणायला गुलाब, जास्वंद वगैरे फुलझाडे होती पण त्यांची फार निगा राखली जात नसे. आमच्या कॉलनीसमोरच बरीच शेतजमीन होती त्यामुळे शेतात खेळण्या बागडण्यात बालपण गेले तरी स्वतःच्या बागेत मात्र कधी काही भाजीपाला लावल्याचे आठवत नाही.

पुढे परदेशी रहायला गेल्यावर घरासमोरच्या काही कुंड्यापलिकडे बागकामाची मजल गेली नव्हती पण सहा-सात वर्षांपूर्वी ह्यू फर्नलीच्या रिव्हर कॉटेजचे भाग पहाताना अचानक दारात लावलेल्या स्वतःच्या बागेतला ताजा भाजीपाला खाण्याचा, मूल लहान असल्यापासून तिच्याबरोबर स्वतः काही पिकवल्याचा आनंद वाटण्याचा, मातीत हात घालून मनसोक्त खेळण्याचा आणि निसर्गाशी असलेले आपले नाते वाढविण्याचा आम्हाला फार मोह झाला. त्यावेळी भाड्याच्या टाऊनहाऊसमधे रहात असल्याने बागकामाला स्वतःची जागा नव्हती फक्त फरशी घातलेली थोडी जागा मागे होती. मग मालकाच्या संमतीने या जागेतच एक छोटा प्लँटर बनविला आणि तिथे थोडे हर्ब्ज, मेथी वगैरे भाजीपाला लावला, त्याला बरे यश आले आणि उत्साह वाढत गेला.

बागकामाची आणि त्यातही भाजीपाला-फळफळावळ लावण्याची खरी सुरुवात इथे आल्यावर सामुदायिक बागेत झाली. स्वतःचे घर घेण्याआधीही हा हक्काचा वाफा मिळाल्यावर ``आकांक्षापुढती इथे गगन ठेंगणे`` झाले. त्या अनुभवातून आणि इथल्या इतर बागकामप्रेमींच्या सहवासातून खूप शिकता आले. सामुदायिक बागेच्या गटाकडून वर्षभर अनेक कार्यक्रम राबवले जातात आणि अगदी कालच तिथे `कमीतकमी जागेतून अधिकाधिक पीक`काढण्यावर एक चर्चासत्र झाले. शिवाय दर महिन्यात एक-दोनदा लहान मुलांच्या बागकामाचेही कार्यक्रम असतात. इथल्या हॉर्टीकल्चर सोसायटीदेखिल बागेतून सेंद्रिय पध्दतीने शेती करण्यासाठी अनेक चर्चासत्रे घेत असते ज्यात आम्ही सहभागी होण्याचा प्रयत्न करतो.

बागकामाचा छंद जोपासण्यात कुटुंबाबरोबर आनंदाचे क्षण घालवता येण्याचा प्रचंड मोठा फायदा असतो. मागच्या वर्षी माझे सासूसासरे उन्हाळ्यात आले होते, त्यांनाही बागकामाची आवड आहे त्यामुळे लहानथोर सर्वांनी नवीन घराच्या बागेत एकत्र काम करण्याचा अनुभव एक सुंदर आठवण बनून राहिला आहे. मुलीसाठी तर बागकाम हा फार आनंददायक अनुभव असतो, मो़कळ्या हवेत बागडणे, पाण्यात खेळणे, इतर पशूपक्षी-कीटक यांच्याशी येणारा संपर्क, स्वतः पेरलेल्या गोष्टी खाता येण्याचा अनुभव या सर्व गोष्टीं तिला अतिशय आवडतात.

आता सुदैवाने हक्काची बाग आहे, सामुग्री तयार आहे, माहिती हाताशी आहे, थोडाफार अनुभव आहे, ओसांडणारा उत्साह आहे...पण रहातो उत्तर ध्रुवाजवळ :-) त्यामुळे निसर्गाने थोडे सहकार्य करायला हवे!

सगळ्यांनीच किती छान लिहिलंय!

या धाग्यावर हे जरा अस्थानी. पण सरोज देशपांडे यांच्या 'बाग एक जगणं' या पुस्तकाची आठवण झाली.

'अक्षर' प्रकाशनाचं हे पुस्तक फारसं कुणालाच ठाऊकच नसतं. पण काय रसाळ भाषेत परसबागेचे निरनिराळे प्रकार, अनुभव आणि आठवणी सांगितल्या आहेत त्यात त्या बाईंनी. भाज्या, फळं, सुगंधी आणि औषधी वनस्पती, फुलं, शोभेची झाडं, बागेची रचना.... असे अनेक प्रकार. इथल्या मंडळींना ते पुस्तक फार आवडेल असं वाटतं.

झाडांविषयी, वनस्पतींविषयी माझ्या घरात नेहमीच बोलले वाचले जायचे. माझी आजी आयुर्वेद शिकलेली होती त्यामुळे तिच्याकडून औषधी वनस्पतींबद्द्ल ऐकायला मिळायचे. लहानपणी घराच्या आसपास, शाळेत न राखलेले असे जंगल सदृश भाग असतात त्यात खूप वेळ निश्चिंत भटकंती करायाला मिळाली. घरी स्टँडर्ड असतात तशी तुळस, कढीपत्ता, एखाद दोन गुलाब, गोकर्ण्,शेवंती,मोगरा, जाई,झेंडू होते. पण मी स्वतः पहिल्यांदा काही लावले ते बंगलोरला लालबाग नर्सरीतून आणलेले- शेवंती आणि गुलाब. त्याबरोबरच नर्सरीतून न आणता बिया पेरून किंवा फांदी लावून मूग,गुलबक्षी, गोकर्ण,जाई(का जुई?) असे काही काही लावले.मोगरा(त्याचे रोप नर्सरीतले होते), कढीपत्ताही होता. मग बदली चेन्नैला झाली तेव्हा घर हलवले तेव्हाही सगळे टेंपोतून नेले. तिथल्या हवामानात सगळी रोपे आणखीन बहरली. तिथून पुण्याला घर हलवले तेव्हा मात्र सगळी 'बाग' मित्र मैत्रोणींना देऊन आलो कारण प्रवासात ते टिकले नसते आणि मुख्य म्हणजे ते मूव्हरच्या गोडाऊन मध्ये वीसेक दिवस राहताना मरून गेले असते. पुण्यात परत काहीबाही लावून सुरूवात केली.मुख्य प्रश्न एकेक दोनदोन आठवडे किंवा महिने घरी कोणी नसण्याचा होता त्यामुळे फार काही वाढवता आले नाही.
मध्यंतरी इटलीत एकटी रहिले तेव्हा विरंगुळा म्हणून तिथे काहीकाही लावून पाहिले. परत पुण्यात आल्यावर बागकाम करण्याचा उत्साह वढला आहे. पण अजून जे लावलय (आणि टिकलय) त्याला बाग म्हणण्यासाठी बागेची व्याख्या बरीच व्यापक केली पाहिजे. अजून तर सुरूवातच आहे. इथल्या बागकामाबद्द्लच्या चर्चा नेहमीच उत्साह वाढवतात आणि माहितीत भर घालतात.

सगळ्यांचे मनोगत वाचल्यावर एकूण "अजून बरेच काही शिकायचं आहे" हे बागकामाचे ब्रीदवाक्य (मी चुकून ब्रीडवाक्य लिहीलं.....) असं दिसतंय...

सगळेच प्रतिसाद आवडले. बहुतेक प्रतिसाद हे स्थलांतरितांनी लिहिलेले पाहून, येनकेनप्रकारेण नवीन जागेत आपली मुळं रूजवल्याशिवाय माणसाला घरासारखं वाटत नाही, असं विचार'वैपुळ्या'^१ची झाक असलेलं एक 'फाइन'^२ विधान मनात डोकावून गेलं ;)

१. अजून काही नमुने.
२. "अरुणाचलच काय आणखी कितीही 'चल' आले तरी उदयाचल अचल आहे. हे 'फाइन' वाक्य एल्केसरांनी घातले होते." - माझी कु. संपादकीय कारकीर्द ('गोळाबेरीज')

येनकेनप्रकारेण नवीन जागेत आपली मुळं रूजवल्याशिवाय माणसाला घरासारखं वाटत नाही,

प्रीचिंग टू द क्वॉयर!
किंवा मराठीत,
लोकां सांगे ब्रम्हज्ञान!!!
=))

एका दगडी अंगण आणि व्हरांडा असलेल्या वाड्यात आम्ही रहात होतो. जागा भरपूर होती, पण झाडाझुडपांची हौस फारशी कुणाला नसावी.
आमच्या अंगणात एक जांभळाचं झाड होत. त्याला टपोरी आणि रसाळ जांभळं पण लागत . पुढे ते वठून गेले. वाड्यातल्या माझ्या खोलीसमोर एक जुना हौद होता. न वापरातला. आमच्या एका भाडेकरूने , त्यांच्या घराच्या भिंतीना सिमेंट प्लास्टरिंग केले , त्यावेळी सगळा चुना, माती, वीटा त्या हौदात टाकला होता. आणि त्यात पपईची झाडे उगवली होती. माझा झाडाझुडापांशी इतकाच संबध होता. आभ्यासाव्यतीरिक्तं अनेक उद्योग असल्याने त्यावेळी तरी कधीच एखादे रोप लावावे असे वाटले नाही.
नंतर आम्ही नविन घरी आलो. तळमजल्यावरचे घर आणि मुख्यं म्हणजे घरापाठीमागे लहानशी बाग होती. मी उत्साहात ठरवत होते की बाग कशी करायची , तितक्यात बाबांनी सांगीतले की काका ते काम करणार आहे. माझे काका बॉटनीचे प्रोफेसर.. त्यांना नक्कीच जास्तं माहीती असणार. पण माझा थोडा विरस झालाच.
एकेदिवशी बागेचे काम सुरू झाले. माळी आले होते. त्यांनी संपूर्ण बागेची जमीन खणुन घेतली. गवताचे तण काढून टाकले. एका ट्रक मधून माती आणली होती. ती सगळीकडे पसरली. मग तारेच्या कुंपणालगत ओळीने अशोकाची रोपे लावली. (त्यातली बरीचशी नंतर आम्ही काढून टाकली, पण अजून दोन-तीन आहेत.) त्यानंतर ओळीने खलीफा ( त्या झाडाचं हेच नाव आम्हाला सांगीतलं) आणि त्याच्यापुढे ड्युरांटा (याला फिक्क्या व्हॉयलेट कलरची नाजूक फुलं येतात) . तिथे नीट वाफा करून त्याच्या कडेला तिरक्या विटा लावल्या.
बागेच्या आडव्या भिंतीवर एक वेल लावला (बहुदा जाईचा) भिंतीजवळच्या वाफ्यात ३-४ रंगांचे गुलाब होते आणि दुसर्‍या टोकाच्या वाफ्यामधे मोगरा. नंतर तिथे मी लाल आणि पिवळ्या रंगाची कर्दळ देखिल लावली होती. मधल्या भागात काही भागावर शहाबादी फरश्या लावल्या होत्या. आणि उरलेल्या भागात मऊशार गवताचं लॉन केलं होतं . मी बेहद्दं खूष होते. नाराजी तर कधीच संपली होती.
मग मी मला मिळेल तितका वेळ बागेत घालवायचे. त्या वेळी माझे शिक्षण चालू होतेच आणि मी नोकरी पण करत होते. त्यामुळे फक्तं रविवारच .
मग तिथल्या रोपवाटिके मधे जाऊन नविन रोपे आणणे. हा नविन छंद जडला. लॉनची देखभाल करणे सगळ्यात जिकीरीचे काम. तासंतास ते गवत एकसारखे कापणे, त्यातले नकोसे तण काढून टाकणे यातच जायचा. आमची बाग खरच खूप देखणी दिसायची.
लग्नानंतर बागकाम मागे पडले. घर जरी तळमजल्यावरचे होते, तरी भोवतीची जागा सोसायटीची. तिथेही भरपूर झाडे आधीपासूनच होती. नणंदेने दोन चार ग्लॅडीओला (नाव बरोबर आहे ना) लावले. त्याला पाणी घालणे इतकच बागकाम राहीलं होतं. नोकरी, घरकाम आणि नवर्‍याबरोबर भटकणे :D यातून फारसा वेळ नसायचा.
मुलाच्या जन्मानंतर सासुसासरे भिलईहून इकडे आले. सासूबाईं नी तिकडुन त्यांच्या बागेतल्या बर्‍याचश्या कुंडया रोपासकट आणल्या. नंतर काही काळ माझ्या हाताला माती लागली नाही.
जेव्हा स्वतःचे घर घेतले, तेव्हा त्याला एक लहानशी गच्ची आहे. तिथे मी काही रोपे लावली . चिनी गुलाब, गुलाब (दोन होते- एक फिक्क्ट पिवळा आणि गुलाबी ) ब्रम्हंकमळ, जास्वंदी, काळी तुळस अशी काही. त्यावेळी आमचे 'हे'. एनाराय अस्ल्याने दर दिवाळी आणि मे महिन्यात आमची रवानगी परदेशी व्हाययची. त्यात काही झाडे सुकुन जायची . वाईट वाटायचं पण इलाज नव्हता. .नंतर मीसुद्धा भारत सोडून इकडे रहायला आलो. पहीली काही वर्षं बाल्कनी, गच्ची. अंगण असं काहीच नसलेल्या घरात रहात होते. त्यामुळे बागा फक्तं दुरूनच बघयाचे. आता सध्या बाल्कनी असलेले घर मिळाले. त्यामुळे हाताला परत माती लागते आहे.
इथे सुरवातीला नुसती फुले पाने असलेलीच रोपे लावली. पण ऐसीवरचे अनुभव वाचून ठरवले, काहीतरी 'उपयोगी' लावू या. मग कढीपत्ता, आणि पुदीना आणले. कोथिंबीरीसाठी धणे पेरले आणि मिरचीच्या बीया. मोगरा छान येतो आहे. माझ्याकडे गुलाबी रंगाची जास्वंद होती. एका गणपतीत ५ -६ दिवस त्याचीच फुले होती बाप्पाला. पण ते झाड खूप मोठे झाले होते. त्यामुळे सिक्युरीटी ला विचारून इथल्या कॉमन जागेत ठेवले. मी एक लिंबाचे रोप पण आणले आहे. मला माहिती आहे ते जमिनीत लावायला लागणार. पण सध्या चांगले वाढते आहे त्याला आधी पांढर्‍या रंगाची फुले आली , मग बारीक हिरवी लिंबे लागली. त्यातली बरीचशी गळून गेली, पण दोन चांगली पिकली. मी परवाच त्याचं सरबत केलं होतं .
बाप रे! माझं पाल्हाळ फारच लांबलं . पण खरच बागकाम करणे माझं अत्यंत आवडीचे आणि आनंदाचे काम आहे.

त्याच्यापुढे ड्युरांटा (याला फिक्क्या व्हॉयलेट कलरची नाजूक फुलं येतात) .

लहानपणी पाचगणीत रस्त्याच्या दोन्ही बाजूने या फुलाची झुडपं होती - आजही काही मोठ्या रस्त्यांवर दिसतात. आम्हाला शाळेत जाताना उगाच त्या झुडपांना लागून चालायची हौस होती, कधी कधी त्यात लपायचो, छोट्याशा फटींमधून पळवाटा काढायचो. अर्थातच खरचटायचं, लागायचं. "कशाला जाता मरायला दुरांटीत!" हे वाक्य मोठ्यांकडून खूप ऐकले होते, आणि दुरांटी = रस्त्याच्या बाजूची झुडपं (हेज) अशी माझी समज होती. अगदी अलिकडेच मला दुरांटी हे ड्युरँटा फुलावरून नाव पडलं हे कळलं.

माझी बागकामाची आवड अगदी बालपणापासूनची आहे.म्हणजे आई किंवा माळ्याने बागकाम करायचे आणि मी आवडीने बघायचं . आईनं कुंडीत झाड लावलं कि मी आणि माझे लहान भाऊ त्याला मूळ फुटलंय का, ते रोज सकाळ ,दुपार ,संध्याकाळ उपटून बघत असू. कुठलीच झाडं जगत का नाहीयेत याचा आईला अचंबा वाटे .वडिलांची बदली झाल्याने आम्ही अकोल्याला आलो . तिथे रहायला ब्रिटीश कालीन प्रचंड बंगला आणि बगीच्यासाठी विपुल जागा होती. पांडुरंग नावाचा एक माळी होता . माझ्या पालकांच्या देखरेखीखाली आमचा बगीचा उत्कृष्ट फळूफुलू लागला. फुलांना वार्षिक प्रदर्शनात बक्षिसे वगैरे मिळू लागली.

बगीच्यात रसरशीत कागदी लिंबाचे झाड फळांनी लदबदले असायचे.आंबटषौक जन्मदत्त असल्याने , दात आंबून त्याचे एनामल निघेपर्यंत मीठ लिंबू खाऊन खाऊन शालेय जीवनातच माझ्या दंतचिकित्सेचा शुभारंभ झाला. बगीच्यात पेरूची ५/६ झाडं होती. मोठ्ठे ,मधुर आणि रसाळ पेरू लागणार्या एका झाडाला, वाय आकाराची एक छानशी बेचकी होती. त्यावर एक सतरंजीची घडी ठेवून अस्मादिक पामर दिवसभर पुस्तके घेऊन आणि पेरू असतील तेंव्हा पेरू खात मुक्कामाला असे.पेरूच्या पांढऱ्या मऊसर फांद्यांवर मुंगळे हिंडत असत, त्यांचा प्राणत्याग झाला तरी बेहेत्तर पद्धतीचा कडकडून दंश एकदा सहन केल्याने ,सावध राहून टिचकीने मुंगळे उडवण्यात अष्टावधानी वृत्तीचा आपोआप विकास झाला.

चिंचेचे वृक्ष असल्याने ,पिकलेल्या चिंचा फोडून त्यांना खडे मीठ लावून गोळे करणे , हे कंटाळवाणे काम उन्हाळ्यात करावे लागे.तेंव्हापासूनच बालमजुरीला माझा सक्त विरोध आहे. निशिगंधाच्या फुलदाणीत लाल किंवा निळी शाई टाकून रंगीत फुले करण्याचा प्रयोग मात्र आम्ही मजेने करत असू.पूजेसाठी फुले तोडून देणे , सुगंधी गजरे, हार करणे ,कधीमधी पाईपने झाडांना पाणी घालणे , लॉनमोअरने गवत कापणे आणि जमेल तेंव्हा वृक्षारोहण करुन झाडावरच रमणे यात माझे अकोल्यातले दिवस सुखात गेले.

नागपुरात आल्यावर वडिलांनी माळ्याच्या हातून छोटीशीच ,उत्तम बाग तयार करुन घेतली.झाडांना पाणी घालणे आणि कधीतरी त्याची छाटणी करणे इतकाच माझा सहभाग असे. मी बागेत काम करायला आले कि डास आणि इतर कीटक माझी सर्वांगीण चुंबनं घेऊन मला लज्जित करुन सोडत.सोनेपे सुहागा अशी परागकणांची एलर्जी निर्माण झाल्याने बागकामाचे कष्ट घेण्याची शक्यता मंदावली. आता बाल्कनीत थोडीशी झाडं आहेत ,त्याला पाणीसुद्धा माझी बाई घालते. पर्यटनास अतोनात चालना देत असल्याने झाडं लावून त्याची हेळसांड करणे सध्या नकोसे झाले आहे. माझी बाई स्वतःच रोपटी विकत आणून मला विनासायास त्याचे कौतुक करण्याची संधी देते आहे.
बागमे कली खिली... बगिया महकी ......
पर हायेरे अभी इधर बागकामवाला भवरा नही आया..

इथल्या उन्हाळ्यामुळे रोपांचे जाम हाल होतायत. मला जेमतेम रोच एकदा पाणी घालणं जमतंय. शेड नेट लावूनही दोडका मेलाच बिचारा. बाकीच्यांचीसुद्धा दयनीय अवस्था आहे. कशीबशी पावसाळ्यापर्यंत जिवंत राहिली तर मिळवलं.

छोटी कारली येताहेत, पण का कोण जाणे पानं कोमेजलेली, आजारी दिसतात सारखी. टवटवीत दिसत नाहीत.

पडवळीचं तेच. मध्यंतरी ऊन फार लागत होतं म्हणून भिंतीच्या आडोशात पडवळीचा वेल हलवला, आणि त्यामुळे फळं पुष्कळ येतायत, पण छोटी छोटी, फरसबी सारखी.

भोपळा तर झोपलाच आहे. एकही फूल नाही की नवीन पान नाही. हिवाळ्यात अस्वल ब्रेक घेतं तसं काहीतरी त्याचं चालू आहे सध्या:

दुधीला काहीतरी फंगस लागलंय असं वाटतं. सीताफळाची पानं रात्रभर भिजवून नीम-तेलाबरोबर मिसळून फवारा मारायला आमच्या सरांनी सांगितलं, पण इथे कुठेही सीताफळाचं झाड मला सापडेना!

या बाईंनी सर्वत्र हैदोस घातला आहे:

भेंडीला पनवती लागली! इतकी मस्त वाढत होती, अचानक व्हाइटफ्लाईज चा मारा झाला. नीम-तेलाच्या पाण्यानी पानं धूवून पुसून काढली, बघू काय होतं ते. पुन्हा कळ्या येतायत, पण हे किडे इतके छोटे आहेत की अंडी सगळी पुसली गेली की नाही खात्री नाही.

काकडी जोरात आहे. पण उकाड्यामुळे भवरे-नवरे सगळेच झोपा काढताहेत, त्यामुळे परागण अभावी ही फुलंही सुकून जातायतः

ही अत्यंत आळशी मिरची. चार महिने झाले, एका फुलाचं नाव घेत नाहीये.

आणि हे कुणा तज्ञाला झाड ओळखता येतंय का? "मुसुकु ब्रिंजॉल" म्हणून बिया पेरल्या होत्या, पण अशी पानं आलीत. खूप दिवस झाले, पानं भरपूर, पण फुलं अद्याप नाहीत. वांगंच आहे की नाही हे पानं बघून ठरवता येत नाहीये.

कमालीचा योगायोग म्हणजे, वरची पोस्ट टाकताच जोरात वळव्याचा पाऊस सुरू झाला! संध्याकाळभर बाहेर लक्षच नव्हतं. अचानक वीज कडाडली, आणि जोरदार पाऊस. तानसेन ने दिया जलाआआआओ म्हटल्यावर एकदम मेघा आओ रे गाणं चालू झाल्यासारखं झालं हे! :-) दोन-तीन दिवस सलग वळव्याचा पाऊस पडला तरी खरंच उपकार होतील!

आणि हो: या उन्हाळ्यात सगळ्यत सुखी आणि बहरलेली कर्दळीची फुलं:

छोटया जागेत (ग्यालरीत) बाग करण्यासाठी कोणाकडे काही आयडिया असतील तर द्या.कारण आता ग्यालरीत झाडे आहेत पण अजून झाडे लावण्याचा विचार आहे त्यासाठी आयडिया हव्यात.

आयडिया म्हणजे नेमक्या कसल्या? काय उगवायचं, की कसल्या कुंड्या वापराव्या याबद्दल? सध्या काय झाडं आहेत? दिवसातून बाल्कनीला किती ऊन आणि कधीचं लाभतं? जागा किती बाय किती आहे? वेली चढवायला वाव आहे का? फुलं हवीत की भाज्या? हेल्प अस हेल्प यू :-)!

फुलं हवीत की भाज्या
दोन्ही हवंय
वेली चढवायला वाव आहे,ऊन सकाळपासून दुपारी १२ वाजेपर्यंत मिळत.सध्या तुळस,गवती चहा,मिरची, कडीपत्ता, दोडका, वाल, आणि झाड आहे पण नाव माहित नाही.मेथी लावली होती पण बोटभरच वाढली मग काढूनच टाकली

जास्वंद? मोगरा? त्यासोबत श्रावण घेवड्याची वेल? पाऊस लागायच्या काही दिवस आधी घेवडा, वांगं, गवार, बरंच काही लावता येईल.

यावर्षी 'स्वेअर फूट गार्डनिंग'चा प्रयोग करायचं ठरलं आहे, यात एक फूट बाय एक फूटच्या जागेत वेगवेगळ्या भाज्या लावून जास्तीत जास्त पीक काढण्याचा प्रयत्न असतो. ज्या दोन भाज्यांची मुळे वेगवेगळ्या प्रतलातल्या पोषणासाठी तयार होतात अशा भाज्या एकमेकांच्या अगदी जवळ लावल्या तरी बरेच पीक येते असा तर्क असतो कारण त्या एकमेकांशी स्पर्धा करत नाहीत. त्याचबरोबर त्या भाज्यांच्या जमीनीवरचा विस्तार कसा आहे आणि त्या एकमेकांबरोबर सूर्यप्रकाशासाठी स्पर्धा करणार नाहीत ना याचाही विचार करावा लागतो. शिवाय काही वनस्पती, दुसर्या काही वनस्पतींसाठी उपयुक्त वातावरण तयार करतात तर काहींचे विळ्या-भोपळ्याचे सख्य असते त्यामुळे तेही पहावे लागते. खालच्या चित्रातल्या दुसर्या वाफ्याला फार सूर्यप्र्काश मिळत नाही त्यामुळे तिथे फक्त पालेभाज्या लावल्यात ज्याला फार सूर्यप्रकाश नसला तरी चालतो. तीन आनि चार नंबरच्या वाफ्यांना पूर्ण दिवस सूर्यप्रकाश मिळतो त्यामुळे तिथे तशा भाज्या लावायचा प्रयत्न केला आहे. हे चित्र बनविणे फार मनोरंजक होते (विशेषतः तळटीपा!) आणि वेळ मिळेल तसे त्यात पेरणीच्या तारखाही घालणार आहे.

केशसंभार

मेडशिंगी आणि लिचीच्या बिया पेरल्या होत्या. दोन्ही उगवून आले आहे. अजून दोनेक महिन्यांनी रोपे जमिनीत लावायचा विचार आहे.
पळसाच्या पेरल्याला महिना होऊन गेलाय पण अजून काही कोंब नाही आला. अनेक वेळा उकरून बीमध्ये काही बदल आहे का ते पहावं वाटतं पण अजून वाट पहावी म्हणते आहे.
पुढ्च्या आठवड्यात सोनसावर आणि बहाव्याच्या बिया पेरणार आहे.

शेवटी वांग्याच्या एका फुलाचं पोट फुगलेलं दिसतंय.

आणखी दोन फुलांकडून फळाची अपेक्षा आहे. शिवाय बऱ्याच कळ्या आणि फुलं झाडावर आहेत.

मे महिनाभर पावसाळी हवेमुळे अळू वगळता बाकी सगळ्याच झाडांची प्रगती अपेक्षेनुसार झाली नाही. दोन्ही टोमॅटोंच्या कुंड्यांमध्ये पूर येऊन गेला, दोन्ही टोमॅटोंनी मान टाकून आता पुन्हा धरली आहे. पैकी एका झाडाला आता पुन्हा कळ्या दिसत आहेत. हुश्श.
आता दुपारचं तापमान ३०^० से. पर्यंत जातंय. अळू, वांगं, बेझिल सगळ्यांचेच अच्छे दिन येण्याची वाट पाहत्ये. अळूची गेल्या आठवड्यात दोघांपुरती भाजीही झाली.

खूप दिवसांत वाचन झालं नाही आणि मागे पडलो आहे.उसंत सखू आणि बय्राच जणांचं लेखन आवडलं आहे.निवांतपणे वाचणार आहे. परी यांच्या बाल्कनीत जास्तीत जास्त झाडे कशी लावायची याचं उत्तरही देणार आहे.किंबहुना मी हाच प्रयोग केला आहे.

घेवड्याच्या वेलांस फुलांचे तुरे सतत येत आहेत आणि किटकांची केविलवाणी वाट पाहात आहेत. परंतू किटक येणारच्च नाहीत.
आमच्याकडे दर आठ दिवसांनी डासनिवारक धुर मारत आहेत.आता शहरे ओपरेशन थिअटरसारखी निर्जंतुक करण्याचा चंग बाधला आहे.डास मरोत वा राहोत चांगले कीटकमात्र यमसदनास जात आहेत.शहरातल्या लोकांनी बाल्कनीत फक्त क्रोटोन्स आणि मनीप्लांट छाप वांझोटी झाडे लावावीत आणि नैसर्गिक शेती ओर्गेनिक शेतीच्या नावाने पेपरात मोठ्ठाले लेख टाकून गळा काढावा.

तुमचा प्रतिसाद वाचून तुमची अशी प्रतिमा डोळ्यासमोर आली :)

http://www.zeetv.com/shows/did-supermom-season-2/videos/goodknight-adva…

ऋषि, माझ्या मिरच्यांच्या रोपांना मिरच्या लागल्या रे!!!!!!
:)

गेले दोन आठवडे निसर्गाने उपकार केल्याने हवामान, तापमान उत्तम होते आणि बराचसा उपलब्ध वेळ बागेत काम करण्यात गेला. आजचे कमाल तापमान चक्क ३३ डीग्री से. होते! त्यामुळे बर्याचश्या पेरलेल्या बिया उगवून आल्या आहेत. पालक, चार्ड, मोहरी, केल वगैरे पालेभाज्या, गाजरे, बटाटे, कांदे, मटार, फरसबी सगळे उगवून आले आहे. घरात सुरू केलेली रोपे दिवसा बाहेर, रात्री बाहेर अशी आठडाभर 'हार्डन' केल्यावर आता जमीनीत लावली आहेत आणि बर्याच टोमॅटोजना फुले आणि एकदोन झाडांना फळेही धरली आहेत. यावर्षी फरसबीची काही रोपे दोन महिने आधी घरात सुरू करण्याचा उपद्व्याप केला आणि बाहेर तापमान वाढण्याआधीच अनेक वेलींना घरातच फुले आली आणि शेंगाही धरल्या. त्यांना छोट्या कुंड्यात आणि घरात पुरेसे पोषण आणि सूर्यप्रकाश मिळणे शक्य नसल्याने एका वेलीला सात-आठ शेंगाहून अधिक काही आले नाही. पुढच्या वर्षी बिया थेट वाफ्यात पेरणार आहे.

या धाग्यावरचे समविचारी लोकांचे हौशी आदान-प्रदान वाचणे ही आनंदमय बाब आहे इकडे लक्ष वेधू इच्छिते :)

पुण्यात भाज्यांच्या बिया आणि इतर झाडांची रोपे कुठे चांगली मिळतील?

ही प्रतिक्रिया इथे हलवली आहे.