भारतीय पुरुषांचा कुरूपपणा - मुकुल केसवन

भारतीय पुरुषांचा कुरूपपणा : केस, कळकटपणा आणि इतर रोचक बाबी.

मूळ लेखक - मुकुल केसवन

भाषांतर - मुक्तसुनीत

मूळ लेखाचा दुवा

काही वर्षांपूर्वीच मला अचानक लक्षात आलं, की हिंदी सिनेमातल्या नायिकांचं सुरेख दिसणं आणि नायकांचं कुरूप दिसणं यांत केवढा प्रचंड विरोधाभास जाणवतोय. मग याबद्दल थोडं संशोधन केल्यावर मी असा निष्कर्ष काढला, की हे असं असण्याचं मूळ कारण अगदी साधंसरळ आहे : हिंदी सिनेमातले पुरुष घाण दिसतात कारण ते मूलतः भारतीय पुरुष आहेत आणि भारतीय पुरुष अगदी ढळढळीतपणे भारतीय स्त्रियांपेक्षा कुरूप असतात. निव्वळ माझ्या सांगण्यावर जाऊ नका : भारतीय संदर्भांत जोडप्यांवर किंवा अगदी मोर्चे, शाळा, कॉलेजं, कचेर्‍या आणि घरोघरी वरवर नजर टाकली तरी हे अगदी सहज दिसेल.

माझं हे एकंदर निरीक्षण कितीही बरोबर असलं आणि त्याकरता मी केलेलं सर्वेक्षण कितीही अचूक असलं, तरी माझी एक चूक होत होतीच, आणि ती म्हणजे भारतीय पुरुषांच्या कुरूपपणाचं कारण नैसर्गिक आहे असं मी मानत होतो. नंतर माझ्या लक्षात आलं, की भारतीय पुरुष जन्मतः कुरूप नसतात; आपला कुरूपपणा त्यांनी प्रयत्नपूर्वक कमावलेला असतो. त्यांच्या दैनंदिन सवयींमुळे ते क्रमाक्रमाने कुरूप बनतात. अगदी अचूकपणे बोलायचं, तर केस, कळकटपणा आणि भयानक सवयी मिळून ही सामुदायिक कुरूपता बनलेली आहे.

आपण सुरुवात करू सगळ्यांत टोकाच्या गोष्टींनी. कुठल्याही भारतीय पुरुषाची नखं तपासा : नखांच्या मुळाशी हळदीचे डाग असतील आणि कुरतडलेल्या नखांच्या टोकांच्या आतल्या बाजूला साठलेली घाण दिसेल. ते आपली नखं कुठेकुठे घालतात हे लक्षात घेतलं, तर या बाबीबद्दल आश्चर्य वाटायला नको. भल्याभल्या असामींना बोलताबोलता आपली तर्जनी नाकात घालून हमसून हमसून खोदकाम करताना मी जवळून पाहिलेलं आहे. एखाद्या देसी इसमाला तुम्ही त्याच्या तर्जनीच्या टोकाला अंगठ्याच्या सपाटीवर हलकेच चोळताना पाहिलं तर सावधान व्हा! जवळ जाणं टाळा : कारण नुकतंच खोदकाम करून बाहेर काढलेल्या मालाच्या छोट्याछोट्या गोळ्या बनवण्याचं काम तिथे सुरू आहे.

... आणि मग उघड्यावर सर्वांसमोर स्वतःच्या कमरेखालच्या ऐवजाची सारवासारव करण्याकरता याच बोटांचा वापर केला जातो. प्रत्येक भारतीय पुरुष अगदी न चुकता हे करत असतो. त्यातल्या त्यात जे सभ्य असतात ते कुणाला कळणार नाही अशा बेतानं करतात, पण बहुतांश पुरुष अगदी कुठलीही लाजशरम न बाळगता करत असतात. एक सुप्रसिद्ध भारतीय फलंदाज आपल्या बॅटच्या दांडक्याने हजारो प्रेक्षकांसमोर हे खुशाल करतो. तुम्ही हे असं करत असलात, तर तुम्ही देखणे दिसूच शकत नाही. अगदी तुम्ही जॉन अब्राहमइतके देखणे असलात (या सर्व कुरूपपणाच्या संदर्भातला एक सन्माननीय अपवाद), तरी हे करताकरता तुमच्या देखणेपणाला बाधा येतेच. मग जो प्रकार आठवतो तो म्हणजे, तर्जनी किंवा अंगठा किंवा अगदीच नाही तर करंगळी कानात घालून मग ती अंगात संचारल्यागत जोरजोरात हलवायची. आणि हे करत असताना डोळे फिरवायचे आणि कधी हलक्या आवाजात चीत्कारसुद्धा काढायचे. हे असं करताना भारतीय स्त्रिया कधी दिसणार नाहीत: फक्त पुरुषच असे महान प्रकार करताना आढळतात. कुरूपतेच्या ध्येयाकडे पोचण्याचा हा एक महत्त्वाचा मार्ग आहे.

भारतीय पुरुषांनी विविध प्रसंगी काढलेले वेगवेगळे आवाज हा त्यांच्या कुरूपतेचा एक महत्त्वाचा पैलू आहे. उदाहरणार्थ, एखाद्या भारतीय पुरुषाला सर्दी झालेली असली, तर चारचौघांसमोर तो घशातला खाकरा खरवडून काढेल आणि गिळून टाकेल. तो हे परतपरत करत राहील - कुणाला किती घाण वाटत असेल याची यत्किंचितही चिंता न करता! जेवत असताना घास गिळताना आपलं तोंड बंद करण्याची पद्धत मुळातच नसल्यानं जे आवाज निघतात त्याबद्दल म्यां पामरें काय बोलावें!
आणि ज्यांना 'आपण हे असलं काही करत नाही' असं वाटतं तेदखील ते करतातच. घास गिळताना शेवटचे कण टिपताना ते भुरका मारल्याचा आवाज करतातच. हे तपासून बघायचं असेल तर ते द्राक्षं खाताना निरखून पाहा. सर्वांत जास्त आवाज माझ्या मते द्राक्षांचा होतो.

पण या सर्व गोष्टींपेक्षा भारतीय पुरुषांच्या कुरूपतेमधे सर्वाधिक मोलाचा वाटा असेल, तर तो त्यांच्या केसांबद्दलच्या सवयींचा. भारतीय उपखंडातले सरासरी नव्वद टक्के पुरुष मिशा राखतात - जणू त्यांचा सगळा पुरुषार्थ त्या मिशीतच एकवटला आहे. दाढी आणि मिशीसकट केस राखण्याचा, त्यांची निगा राखण्याचा जो योग्य प्रकार आहे त्याबद्दल मी इथे बोलत नाही. फक्त मिशी उगवण्याबद्दल बोलतोय. इथेसुद्धा बर्‍यापैकी केसाळ, झपाटास्टाईल मिशाही एकवेळ परवडल्या. पण भारतीय पुरुषांना एकतर झुबकेदार मिशा तरी आवडतात, नाहीतर कातरलेल्या. पहिल्या प्रकारात मिशीवाला यडपट दिसतो तर दुसर्‍यामधे काडेचिराईत - किंवा त्याही अगदीच कोरलेल्या असतील तर लैंगिक विकृती असल्यासारखा.

...आणि मग मध्यमवयीन पुरुष यावर काहीतरी मल्लिनाथी म्हणून मिशांना काळी चमक येईस्तोवर रंगवतात मात्र त्या मुळापाशी तशाच अर्धवट सोडल्यामुळे विचित्र दिसतात. किंवा मग, जनरल मुशर्रफ करतात तसं डोक्यावरचे केस काळे रंगवतात पण कल्ले तसेच करडे ठेवतात. असं केल्यामुळे त्यांना असं वाटतं, की आपण काहीतरी अमीर-उमराव दिसत असणार. तसं न होता, उलट ते बेगडी मोटारविक्यासारखे दिसायला लागतात.

भारतीय पुरुषांची रया अगदीच वाईट तर्‍हेने जाते कारण बहुधा त्यांच्याकडे असे जादूचे आरसे असावेत, की ज्यांत पाहिलं असतां प्रौढत्वाचे परिणाम दिसत नसावेत. उदाहरणार्थ, नाकपुड्यांमधून बाहेर येत चाललेलं केसांचं तण त्यांना दिसत नाही आणि म्हणून ते कधी सफाचाट केलं जात नाही. त्याहूनही वाईट म्हणजे कानातून फ्लॉवरपॉटसारखे वाढलेले केस त्यांना दिसत नाहीत. स्वतःच्या रूपड्याला आंजारण्यागोंजारण्याची त्यांची प्रवृत्ती इतकी पूर्णत्वाला गेलेली आणि वास्तवापासून इतकी विलग झालेली असते, की बहुधा आरशात त्यांना स्वतःचं वर्तमानकाळातलं प्रतिबिंब न दिसता, वीस वर्षं आणि वीस किलोंपूर्वीचं दिसत असतं.

वैयक्तिकदृष्ट्या मला भारतीय पुरुषांची कुठली गोष्ट सर्वाधिक विचित्र वाटते, तर ती म्हणजे, ते परिधान करत असलेल्या गोष्टी. इथे मी त्यांच्या वस्त्रांबद्दल बोलायला लागलो, तर एखादा जाडजूड ग्रंथच लिहावा लागेल. आपण अगदी बारक्याबारक्या गोष्टी जरी पाहिल्या तरी पुरे. उदाहरणार्थ, विशेषतः उत्तर भारताकडचे पुरुष मनगटांभोवती कुजत चाललेलं जाडसरसं गुलाबी रंगाच्या धाग्यांचं बंडल बांधतात ते पाहा. त्या धाग्यांचा रंग विटून ते पुरते विरतविरत गळून पडेपर्यंत वागवायला नक्कीच काहीतरी धार्मिक कारण असणार. मग या न्यायाने, जर का, आपल्या त्वचेचा सगळा मळ आणि घाम लागणारं असं काही इतकं मिरवत असू, तर मग आपण रोज घालायचे कपडे तरी कशाला बदलायचे? तेही तसेच ठेवायचे ना! असो.

आणि मग आठवतात त्यांनी गळ्याभोवती घातलेले विविध अलंकार. एक नव्हे, तर कित्येक माळा.. एकाचवेळी. आणि हे करून जणू समाधान नाही म्हणून, शर्टाची बटणं उघडी ठेवायची; जेणेकरून केसाळ छातीमधले गुंतवळ मोठमोठ्या पुंजक्यांसमवेत त्यांच्या त्या लॉकेटांमधे नि चेनींमधे अडकून शोभा वाढवतात. क्रिकेटपटू श्रीसंत आणि गांगुली हे त्या इतक्या प्रमाणात घालताना दिसतात, की जणू ते बेगडी दागिन्यांचे फिरते विक्रेते असावेत.

आणि भारतीय पुरुषांच्या कुरूपपणाचा कुठलाही आढावा त्यांनी बोटांत घातलेल्या अंगठ्यांच्या उल्लेखाशिवाय अपुरा ठरेल. परत इथेही, एखादीच, चांगल्या दर्जाची, साखरपुड्याची अंगठी असावी.. तर ते नाही. वेगवेगळे 'खडे' चढवलेले आणि त्या खड्यांभोवती डागडाग असलेलं चांदीचं पाणी चढवलेलं कोंदण अशा अत्यंत सस्त्या. आणि मग दोन्ही हातांच्या सर्व बोटांवर त्या चढवायच्या - कधीकधी अंगठ्यावरसुद्धा. आणि अर्थातच सर्वसामान्य भारतीय पुरुषांची बोटं निमुळती आणि बारीक नसल्यामुळे सॉसेजेसवर बेड्या चढवल्यासारखं हे एकंदर दिसत राहतं.

का वागतात असं भारतीय पुरुष? आपण कसे दिसत असू, समोरच्याला काय वाटत असेल याबद्दलचा त्यांचा बेदरकारपणा अगदी बुलेट्प्रूफ वाटावा असा कसा असतो? आणि त्यामुळे अगदी भीषण प्रमाणात घाणेरडं कायतरी दिसावं हे ते नेमकं कसं साधतात? थोडा विचार केला, तर असं लक्षात येतं, की अगदी लहानपणापासून भारतीय घरात वाढणार्‍या मुलांच्या मनांवर कळतनकळत आपण कोणीतरी स्पेशल असल्याची भावना बिंबवली जात असते. आणि अर्थात राहता राहिलेली एक बाब : जातीच्या सुंदर असलेल्या भारतीय स्त्रियांबरोबर बिचार्‍यांना नेहमी उभं राहावं लागतं. हे विसरून कसं चालेल?