ती

बोले तो, हिंदूंची ती एक पिढी बव्हंशी आत्यंतिक भिकारचोट होती. आणि, त्यातील स्त्रिया या तर बव्हंशी त्याहूनही भिकारचोट होत्या. पैकी, स्त्रियांना भिकारचोटपणाकरिता ‘शिक्षणाचा अभाव’ ही पारंपरिक सबब देण्याची सोय होती. (पुरुषांना काय सबब होती, हे तो एक सर्वज्ञाता परमेश्वरच जाणे!)

पुढे, शिक्षण आले. त्यातूनसुद्धा, स्त्रीशिक्षण आले. त्याचा फायदा काही स्त्रियांना होऊन त्यांचा पारंपरिक भिकारचोटपणा लुप्त होण्यास त्याने थोडीफार मदत झाली खरी, ही जमेची बाजू. (पुरुषांबद्दल तूर्तास न बोललेलेच बरे!) मात्र, बऱ्याच त्यातूनसुद्धा कोरड्या पाषाणच राहिल्या. फक्त, ‘सुशिक्षित’, ‘लिहितावाचता येणारी’ हे ठप्पे पडले, इतकेच. विचारांवर फरक पडला नाही. (पुरुषांचीही स्थिती याहून फारशी बरी नसावी; असली, तर वाईटच असावी. परंतु, तूर्तास तो आपला मुद्दा नाही.) हे व्हायचेच. शिक्षण हे अखेरीस एक साधन आहे; जादूची कांडी नव्हे! आणि, अश्विनीस जलाशयाप्रति नेता येते, परंतु प्राशनप्रवृत्त करता येत नाही, हाही भाग आहेच. काहींना तरी फायदा झाला, हेही नसे थोडके! पुढील पिढ्या हळूहळू अधिकाधिक सुधारत जातील, अशी आशा करायची, झाले.

एक प्रयोग करून पाहण्यासारखा आहे. तुमचे तीर्थरूप हयात आहेत काय? (असल्यास, हा प्रयोग करण्याकरिता ते निवर्तेपर्यंत वाट पाहावी लागेल. नसल्यास, हा प्रयोग ताबडतोब करून पाहता येईल.) नसल्यास, तिला एकदा विचारून पाहा, की, तुझे सगळे ते पारंपरिक संस्कार अगदी बरोबर, परंतु, बये, मग त्याच थोर परंपरेस जागून मग तू सती का गेली नाहीस/जात नाहीस? गेला बाजार डोक्याचा चकोट करून का हिंडत नाहीस? तेवढ्यापुरती मात्र ‘सुधारणा’ पाहिजे, एरवी ‘पारंपरिक संस्कार’, हा भंपकपणा नव्हे काय? आणि, स्वतःपुरते केले, तरी एक वेळ ठीक आहे (खरे तर ठीक नाही, परंतु तूर्तास त्या वादात शिरण्यात अर्थ नाही.), परंतु, इतरांवर – त्यातसुद्धा, स्वतःच्याच मुलींवर – हे लादायचे, याला काय म्हणावे?

परंतु, चालायचेच!

(अंमळ उशिरानेच हा लेख वाचनात आला.) 

लेखिकेच्या भावनांशी सहमत आहे.

"स्त्री ही पुरुषाच्या अर्ध्या बुद्धीची असते. स्त्री ही पुरुषाची शेती असते, त्याला वाटेल तेंव्हा तो तिला नांगरु शकतो. स्त्रीला (खरंतर बालिकेला) पाळी सुरु होताच तिच्याशी पुरुषाला विवाह करता येतो. पुरुषाला चार स्त्रियांशी विवाह करण्याची परवानगी असते. पुरुषाला वाटेल तेंव्हा त्याच्या पत्नीला काडीमोड देता येतो. पण स्त्रीला मात्र वाटेल तेंव्हा आपल्या पतीला काडीमोड देता येत नाही. एकदा एकाद्या पत्नीला तिच्या पतीने काडीमोड दिला तर त्याला तिच्याशी पुन्हा थेट विवाह करता येत नाही, त्यासाठी काही विशिष्ट विधी करावे लागतात. कुटुंबनियोजन साधने वापरण्याची स्त्रियांना परवानगी नाही. स्त्रीने एकटे घराबाहेर पडू नये. तिचा कुणीतरी पुरुष नातेवाईक सोबत असावा लागतो. स्त्रीने नेहमी आपके केस आणि चेहरा झाकून ठेवावा लागतो. आपल्या पतीला शरीरसुख हवे असेल तर स्त्रीला नकार देण्याची परवानगी नसते. लग्नाच्या रिसेप्शन समारंभातही स्त्री-पुरुषांसाठी वेगवेगळे विभाग असतात. युद्ध-लढाईत पकडलेल्या शत्रूंच्या स्त्रिया या संभोग-गुलाम किंवा नुसत्याच गुलाम म्हणून वापरण्याची परवानगी पुरुषांना असते..."

या आणि अश्या इतरही असंख्य जीवन-नियमांच्या परंपरेत वाढलेल्या स्त्रीने तिच्या मुलीला, लेखात सांगितलेले मार्गदर्शन करणे अगदी स्वाभाविक आहे, नाही का?

अमेरिकेत आजवर एखादी स्त्री अध्यक्ष होऊ शकली नाही. पण वरील परंपरेत वाढलेल्या दक्षिण आशियातील काही स्त्रिया पंतप्रधान झालेल्या आहेत. समाजात सकारात्मक बदल होत आहे. थोडा वेळ लागेल पण होईल.

मुक्त प्रकटन आवडले. अजून येऊ द्या. 
        

या पार्श्वभूमीवर लेखिका किमान पाचवी-सहावी शिकलेली आहे व तिची आई शिक्षिका आहे हीच मोठी achievement म्हणावी लागेल.

या परंपरेत वाढलेल्या असंख्य स्त्रिया अजूनही त्या गर्तेतून बाहेर येऊ शकलेल्या नाहीत ही मोठीच दुःखाची बाब आहे. ऐसीअक्षरे स्त्री सक्षमीकरणाचा पुरस्कार करते. या परंपरेत वाढलेल्या अधिकाधिक स्त्रिया ऐसीअक्षरेवर यायला हव्यात.