हवाईतील 'लेई डे' — फुलांत गुंफलेली संस्कृती

समुद्रकिनार्‍याची निळसर शांतता, नारळाच्या झाडांची सावली आणि हसतमुख चेहरे — हवाईच्या प्रतिमेत आपसूक हे सारे घटक येतात. पण हवाई ही केवळ पर्यटनासाठी प्रसिद्ध असलेली ठिकाण नव्हे. इथली संस्कृती, परंपरा आणि लोकजीवन हेही तितकंच समृद्ध आहे. त्या संस्कृतीचा एक अतिशय रंगीबेरंगी आणि हृदयस्पर्शी सण म्हणजे ‘लेई डे’.

दरवर्षी १ मे रोजी साजरा होणारा हा दिवस फुलांइतकाच देखणा आणि भावना गुंफणारा असतो. पण ‘लेई’ म्हणजे तरी काय? आणि ‘लेई डे’ का साजरा केला जातो? हे समजून घेताना आपण हवाईच्या लोकजीवनात डोकावतो आणि त्यांच्या सौंदर्यविषयक आणि सामाजिक जाणिवांचा परिचय करून घेतो.

लेई म्हणजे प्रेमाचं वलय

हवाईमधील 'लेई' (Lei) हा एक प्रकारचा हार असतो. फुलांचा हार, असं म्हणणं तसं अर्धसत्य ठरेल, कारण काही लेई फुलांपासून बनवले जातात, तर काही पाने, शंख, सीप्या, बीया, कापड, किंवा अगदी केसांच्याही सहाय्याने तयार होतात. पण या हारात एक खास भावना गुंफलेली असते — आपुलकीची.

लेई दिला जातो तेव्हा त्यामागे एक अर्थ असतो — प्रेम, स्वागत, शुभेच्छा, सन्मान किंवा आठवण. तुमचं कोणी स्वागत करत असेल, निरोप देत असेल, वाढदिवसाच्या शुभेच्छा देत असेल, किंवा एखाद्या यशस्वी क्षणी तुमच्याशी सहभाग व्यक्त करत असेल — तेव्हा तो लेई परिधान करायला देतो.

‘लेई डे’ ची जन्मकथा

हवाईच्या परंपरेमध्ये लेईचा खूप जुना इतिहास आहे, पण त्याला एक स्वतंत्र दिवस देण्याची कल्पना १९२७ मध्ये डॉन ब्लॅन्डिंग या कवीच्या मनात आली. त्याने एका वृत्तपत्रात लेख लिहून ही कल्पना मांडली आणि ती लोकांच्या पसंतीस उतरली.

त्यानंतर १९२८ साली १ मे रोजी पहिल्यांदा ‘लेई डे’ साजरा करण्यात आला. तेव्हापासून, दरवर्षी हाच दिवस ‘May Day is Lei Day in Hawaii’ या घोषवाक्याने साजरा केला जातो. हवाईच्या प्रमुख बेटांवर, शाळांपासून ते सांस्कृतिक केंद्रांपर्यंत सर्वत्र उत्साहात हा सण साजरा केला जातो.

लेई डेचा रंगीबेरंगी उत्सव

या दिवशी हवाईचं वातावरण अजूनच फुललेलं असतं. ठिकठिकाणी कार्यक्रम होतात, ज्यात लेई बनवण्याच्या स्पर्धा, हुला नृत्य, पारंपरिक संगीत, आणि हवाई भाषेतील गीतगायन यांचा समावेश असतो. या सर्वातून एक गोष्ट ठळकपणे जाणवते — लोकांनी आपल्या परंपरेशी असलेली नाळ अजूनही जपलेली आहे.

शाळांमध्ये मुले लेई तयार करायला शिकतात. मोठ्या कार्यक्रमांमध्ये ‘लेई क्वीन’ आणि तिचे ‘प्रिन्सेस’ निवडले जातात. त्यात केवळ सौंदर्याचं नव्हे, तर हवाई संस्कृतीचं ज्ञान, भाषा, आणि समज यांचंही मूल्यांकन केलं जातं.

लेई बनवण्याची कलाही एक साधना

लेई बनवणं ही फक्त हस्तकला नाही. ही एक प्रकारची ध्यानात्मक क्रिया आहे. जेव्हा कुणी लेई बनवतो, तेव्हा तो शांत चित्ताने, प्रेमाने, आणि मनाच्या एकाग्रतेने प्रत्येक फुलं एकामागोमाग एक ओवतो. लेई बनवताना अनेकदा लोक प्रार्थना करतात, कारण हा हार कोणा विशिष्ट व्यक्तीसाठी, विशिष्ट कारणासाठी बनवला जातो.

हवाईमध्ये एक जुनी म्हण आहे —
"A lei is a gift of love that’s never thrown away lightly."
म्हणजे लेई हा प्रेमाचा असा दागिना आहे की जो सहजपणे टाकून दिला जात नाही.

हवाईच्या सीमांपलीकडे पसरलेलं लेईचं आकर्षण

आज केवळ हवाईमध्येच नाही, तर जिथे जिथे हवाई वंशाचे लोक राहतात — अमेरिकेच्या मुख्य भूमीवरसुद्धा — तिथे लेई डे साजरा केला जातो. विशेषतः कॅलिफोर्निया, नेवाडा, आणि वॉशिंग्टन राज्यांमध्ये, मोठ्या प्रमाणावर कार्यक्रम होतात.

या निमित्ताने स्थानिक समुदायाला हवाई संस्कृतीची ओळख होते. अनेक पर्यटकसुद्धा विशेषतः ‘लेई डे’ पाहण्यासाठी हवाईमध्ये येतात. त्यामुळे या सणाने सांस्कृतिक जपणूक आणि पर्यटन यांचा एक सुंदर सेतू तयार केला आहे.

आपल्यासाठी काय शिकण्यासारखं आहे?

भारतीय संस्कृतीतही हाराचे अनेक प्रकार आहेत — जयमाला, सत्कार हार, देवाला वाहायचा हार, स्मरणचिन्ह हार — पण दरवेळी फुलं हे केवळ फुलं राहत नाहीत. त्या माध्यमातून भावना व्यक्त केल्या जातात.

‘लेई डे’ हेच शिकवतो — भावना फुलांतून बोलतात.
तुम्ही कुणाला प्रेमाने हार घातला तर शब्द न बोलताही सगळं सांगता येतं.

उपसंहार: फुलांच्या पलीकडचं नातं

‘लेई डे’ म्हणजे एक सौंदर्यदृष्टिकोन, एक सांस्कृतिक अभिव्यक्ती आणि एक सामाजिक संदेश. आपल्या रोजच्या जीवनात आपण एखाद्या जवळच्या व्यक्तीला एक छोटंसं प्रेमाचं स्मरण देऊ शकतो — तो फुलांचा हार नसला, तरी एक स्मित, एक आलिंगन, एक थोपटणं, किंवा एखादं प्रेमळ वाक्य असू शकतं.

हवाईमधले लोक म्हणतात:
"He lei poina ‘ole ke keiki" — एक मूल म्हणजे असं लेई असतो जो विसरता येत नाही.
तसंच, हे लेई डेचं स्मरणही आपल्या मनात फुलून राहावं — प्रेम आणि स्नेह याच्या गंधासारखं.