एक लघुत्तम कथा: पुरावे

भूमिका अशा दरवेळी वेगळ्या काढता येत नाही. मी माणूस असते, मी स्त्री असते, मी कार्यकर्ती असते आणि मी लेखकही असते. या प्रत्येक भूमिकेतून मला व्यक्त व्हावं वाटतं. क्वचित या भूमिका एकमेकींना विरोधी असतात; बहुतेक वेळा मिसळतात. त्यामुळे तर दुभंग व्यक्तिमत्त्व न बनता मी सलग एक राहू शकते. जगणं, वागणं, विचार वा भावना करणं आणि लिहिणं यांत एक सूत्र राहतं.

सर्व केसेसमध्ये असेच होते असे नाही. मात्र अनेक केसेसमध्ये होते. कधी घरा-कुटुंबात, कधी परिसरात, कधी कार्यक्षेत्रात, कधी जाती-धर्मात... अनेक जागा आहेत, ज्या अडथळे बनतात. ज्यांनी पाठबळ देणं गरजेचं आहे, तेही बर्‍याचवेळा विरोधक बनून उभे राहतात. कुटुंब, पोलिस, न्यायालय, प्रसारमाध्यमं, स्वयंसेवी संस्था, सामाजिक व राजकीय कार्यकर्ते यांच्याकडून मदतीची, सहकार्याची, पाठबळाची अपेक्षा असते. या प्रत्येक टप्प्यावर येणारे अनुभव निराळे असतात.
तरीही मी आशावादी आहे. आता कायदे पुष्कळ अनुकूल बनताहेत... आणि लोक पूर्णतः निराश नाहीत, संघर्षासाठी उभे राहताहेत.
अन्यथा बलात्कार सर्वकाळात, सर्वत्र होत आलेत; होताहेत; आणि होत राहणार आहेत... ही वस्तुस्थिती आहे.

अनेकांना अशा थेट शब्दांचा त्रास होतो याची जाणीव आहे. कारण तो मलाही होतो.
मला छान, सुंदर, सभ्य, रोमँटिक लिहिणं आवडलं असतं. माझी भाषा मला सुरेख आणि सुरेल वापरावी वाटते.
पण दरवेळी ते शक्य नसतं. शिवीची जागा शिवीचीच असते आणि ओवीची जागा ओवीची. त्याला इलाज नाही.

दुसरी गोष्ट म्हणजे या 'प्रतिमा' नाहीत कशाच्याही. हे फक्त एक वास्तव आहे.
खूप शब्द खूप वेळा, कुठेही आणि कसेही वापरून आपण गुळगुळीत करून टाकले आहेत. काही शब्दांबाबत आपले पूर्वग्रह आहेत. त्यामुळेही असे वाटू शकते.
एक केस जरी प्रत्यक्ष बघितली तरी पापण्यांचे केस जळतात आणि बुबुळांचा कोळसा होतो. तो कोळसा अश्रूंनी भिजवून ठेवण्यापेक्षा तो पेटवून त्याचा निखारा बनू देणं मला श्रेयस्कर वाटतं.

बलात्काराबाबतचं सदर वाक्य हे बलात्काराइतकंच घृणास्पद आणि विकृत मेंदूची निपज आहे. मला त्या वाक्याचा कायम तिरस्कार वाटत आलेला आहे.

१. इतर गुन्हेही गुन्हेगारांसाठी आनंददायकच असतात. गुन्हेगारांचे मानसशास्त्र पाहिले की हे लक्षात येईल. बलात्कार हा दृष्टिकोन नक्कीच नाही, कोणत्याच केसमध्ये.

२. अ. गर्भ राहणं हा परिणाम वाईटच. कारण त्यात दुसरा एक जीवही अकारण बळी जातो. वेळेतच लक्षात आलं तर गर्भपात शक्य होतो; अन्यथा मूल जन्माला घालावं लागतं. ११ वर्षांच्या एका मुलीवर तिच्या वडलांनी बलात्कार केल्याची केस मी हाताळली होती. ती गरोदर राहिली. तिचं गरोदरपण अवघड होतंच; कारण मानसिक त्रासही खूप होते; पण बाळंतपण इतक्या कमी वयानं अत्यंत गुंतागुंतीचं आणि जीवावर बेतणारं होतं. ज्यानं डिलिव्हरी केली त्या डॉक्टरवरही तिनं अविश्वास दाखवला; ज्या मुलीचा वडलांवरचा विश्वास उडतो ती जगातल्या दुसर्‍या कोणत्याही पुरुषावर काय विश्वास दाखवणार? तिचं मूल पुढे दत्तक दिलं गेलं. त्या बाळातही तिची गुंतवणूक अजिबात नव्हती. ( जी इतर कुमारीमातांची असते अनेकदा!) आज सुमारे नऊ वर्षांनी ती बर्‍यापैकी सावरली आहे. कारण सकस जेवण, समुपदेशन, शिक्षण या गोष्टी तिला संस्थेत मिळाल्या. जिथं हे मिळत नाही तिथले प्रश्न कायमची जखम होऊन बसतात.
ब. ज्या मुली अगदीच लहान असतात, त्यांच्या शारीरिक जखमा तुलनेत लवकर बर्‍या होतात आणि काही कळण्याच्या वयाच्या नसल्याने मानसिक संघर्ष नसतो. उदा. सगळ्यात लहान वयाची केस मी ४ महिन्यांच्या मुलीची हाताळली होती. तिच्या मांड्यांवर भाजल्यासारख्या जखमा त्वचा सोलवटल्याने दिसत होत्या. ती तुलनेत लवकर, म्हणजे आठेक महिन्यांत क्युअर झाली.
क. तोंडात लिंग खुपसल्याने एका छोट्या मुलीचा घसा फाटला होता. ( ही घटना मी माझ्या 'भिन्न' या कादंबरीत लिहिली आहे.) ती आजही बोलू शकत नाही. आणि केवळ पातळ आहार घेऊ शकते.
ड. अनैसर्गिक संभोग झालेला असेल तर जखमा बर्‍या होण्यात पुष्कळ काळ जातो.
इ. इतर वस्तूंचा वापर केला गेला असेल, तर जखमा तीव्र असतात. असे गुन्हेगार अधिक हिंसक वृत्तीचे असतात. त्यामुळे ते पूर्ण शरीरावर जखमा करू शकतात. दिल्लीच्या केसमध्ये तर योनीत लोखंडी रॉड खुपसून आतडी बाहेर काढल्याचे आपल्याला माहीत आहेच. असे अनेक प्रकार आहेत.
ई. शरीर आणि मन वेगळं असतं, असं मी मानत नाही. मानसिक विकारांचे परिणाम शरीरावर व शारीरिक विकारांचे मनावर होतच असतात. हे ती व्यक्ती मरेपर्यंत विसरत नाही; हां... काळाने आणि अनुकूल परिस्थिती लाभली तर हे परिणाम काहीसे सौम्य होत जातात.

३. केवळ समाजातच नव्हे, तर त्या व्यक्तीच्या स्वतःच्या नजरेतूनही ती उतरते. हा पगडा अजून किती पिढ्या राहणार आहे माहीत नाही. पुरुषांनाही विपरित अनुभव येतात; पण स्त्रीच्या तुलनेत ते मानसिक त्रासातून लवकर मुक्त होतात. किंवा त्रास देणार्‍या व्यक्तीचा 'बदला' घेण्याची वा काहीवेळा जाहीर नाचक्की-तक्रार करण्याचीही हिंमत दाखवू शकतात. स्त्रियांकडून हे क्वचित घडते. उलट बलात्कारित व्यक्तीशी तिचं लग्न लावून देणे इत्यादी आचरट प्रयोग आपल्याकडे केले जातात. सिनेमांमधून असली चित्रणं दिसतातच.

४. तो मोठा गुन्हा आहे, म्हणूनच त्याला मोठा गुन्हा मानले जाते. केवळ समाजव्यवस्थेचा प्रश्न नाही.

५. स्त्रियांबद्दल समाजाला सॉफ्टकॉर्नर असता, तर असे गुन्हे घडलेच नसते. हा प्रश्नच हास्यास्पद आहे. असं कुणाला सुचू शकतं, हेच मला माणूस म्हणून लाजिरवाणं वाटतं.

६. संसदेचं विधान असं म्हणताना लोकप्रतिनिधी नेमके कोण आहेत, कोणत्या मानसिकतेत वाढलेले आहेत, कसे वर्तन त्यांच्या व्यक्तिगत आयुष्यात ते करतात इत्यादी अनेक मुद्दे उपस्थित होतात. ते काही सर्वज्ञ नव्हेत आणि सर्वयोग्यही नव्हेत; असते तर आज अनेक सुयोग्य कायदे झाले असते, रखडले नसते.

७. स्त्रियाही याच पुरुषप्रधान संस्कृतीत जन्मलेल्या, वाढलेल्या आहेत; त्यांच्यात बदल होताहेत, पण काळ जावा लागणारच.