नवीन शब्दांचं अप्रूप

भारीच दिसतोय पोट्टा.

या नवीन शब्द वापरण्यावरून आठवलेला किस्सा. हा "ठणठणपाळ"च्या निरोपाच्या लेखात आलेला आहे.

ठणठणपाळाने साठ नि सत्तरच्या दशकांत मराठी साहित्याच्या छोट्याश्या संसारात केलेली मौजमजा सर्वांना ठाऊकच आहे. पण सर्वच लेखकांना हा प्रकार पसंत नव्हता. स्वतःला "विनोदी लेखक" म्हणवून घेणारे गंगाधर गाडगीळ (आठवा : "बंडू" ! ) त्यातलेच. बरे तिथवर ठणठणपाळ कोण ते माहिती नसल्याने तिथूनही पंचाईतच.

एकदा "ठणठणपाळ"चे प्रकाशक केशवराव कोठावळे दळवींकडे - म्हणजे ठणठणपाळाकडे - येऊन म्हणाले, "का हो दळवी, हा 'व्हिशस्' काय प्रकार असतो ?". दळवींनी कोठावळ्यांना त्याचा संदर्भ विचारल्यावर ते म्हणाले, "आज गंगाधर गाडगीळ भेटल्यावर म्हणाले, 'हा तुमचा ठणठणपाळ व्हिशस् आहे !'" त्यावर कोठावळ्यांनी काय प्रतिक्रिया दिली, असं विचारल्यावर ते म्हणाले, "मी त्यांना अगदी लगेच 'थँक्यू' म्हणालो !"

दळवी लिहितात : कोठावळ्यांनी थँक्यू म्हण्टल्यावर गाडगीळांचा चेहरा कसा झाला असेल याची कल्पना करून मी मनातल्या मनात जोरात हसलो, पण ते कोठावळ्यांना मात्र दाखवलं नाही !

ही निरागसता (!!!!!!!) बघुन 'वनवास' आठवले (त्यातली चुंबन ही गोष्ट)

दोन्ही किस्से भारी आहेत.
'लॉर्ड ऑफ द फ्लाईज' हे नावावरुन लहान मुलांच पुस्तक वाटतं खरं.

"निमित्त " हा शब्द नुकतीच शिकलेली मिनू तो कुठेही वापरायला उत्सुक असे . तिची आई म्हणाली आज आपल्याला बारशाला जायचे आहे . मिनू म्हणाली , बारशाचे निमित्त काय आहे आई ? आई म्हणे , काही विशेष नाही ग मावशीला बाळ झाल्याच्या निमित्ताने बारसे ठेवले आहे .

:bigsmile:

लहानपणी केलेल्या अनेक उपद्व्यापांची या निमित्ताने आठवण होऊन अं.ह. झालो.

K : "My parents divorced six months
into their marriage..."

"You're kidding me..."

"And then I arrived...
so they remarried
two years into their
second marriage,
my dad found out that
I was born a year
after the divorce.
so they divorced again..."

"That sucks, dude!
So when was your brother born?
In the second coming or..."

K : "After the second divorce..."

"So he's not exactly
your blood brother?"

K : "He is"

"How?
See...
They married.
Then divorced.
Then they had you.
Married again.
Divorced again.
Then they had him.
which means he can't
be your real brother.

असेच म्हणतो. (वरील अनेक प्रतिसादांना.)

मराठी संकेतस्थळांवर नवीन होतो, तेव्हा "प्रकाटाआ" चा काहीतरी निंदाव्यंजक अर्थ आहे, असे मला अनेक महिने वाटत असे.

आजही अधूनमधून कळते, की मी कुठलेकुठले शब्द चुकीच्या अर्थाने वापरत आहे. "कोडगा" शब्द "भावनाशून्य कोरडा" या अर्थी मी अगदी हल्लीहल्लीपर्यंत वापरत असे. एकदा कुठल्याशा गंभीर कौटुंबिक परिस्थितीत मी तो शब्द वापरला. पुन्हा-पुन्हा वापरला. शेवटी कोणीतरी मला सुधारून सांगितले. पण माझ्या गंभीर वक्तव्याची हवा फुस्स झाली.

लहानपणी नको तिथं नको त्या शब्दांचे अर्थ विचारून घरच्यांना लाज आणायचो ते आठवलं.
नव्या शब्दाचं आकर्षण किंवा क्रेझ बरीच असते. काही दिवसांपूर्वी मित्रमंडळींनी बोलण्यात उगाच अचाट शब्द वापरायला सुरुवात केलेली होती. डोसा अचाट भारी झालाय वगैरे.

बाकी जास्ती एन्जोइड माडीदे!!!

एकमेकींशी संबंध नसलेल्या तीन नोंदी:

१. अलीकडे 'विलायत' हा शब्द कुठेच ऐकायला मिळत नाही. पण माझ्या माहितीप्रमाणे तो एकेकाळी 'परदेश' पेक्षाही 'इंग्लंड' या अर्थानेच वापरला जात असे. चिपळूणकरांनी कुठेतरी 'विलायतेत असं असतं, पण अमेरिकेत तसं असतं' अशासारखं वाक्य लिहिल्याचं आठवतं. हे खरं असेल तर व्हँकूव्हरमध्ये राहणारा माणूस 'विलायती अमेरिके'त राहतो असं म्हणता येईल. 'ऐअ' च्या एका माननीय संपादिकेने विलायतेत शिक्षण घेतल्याचं ऐकून आहे, तेव्हा त्याच यावर प्रकाश टाकू शकतील.

२. जेव्हा 'sanction' हा शब्द समोर आला, तेव्हा सुरवातीला बऱ्यापैकी बुचकळ्यात पडल्याचं आठवतं. कारण 'निर्बंध घालणं' आणि 'संमती देणं' असे त्याचे दोन जवळजवळ विरुद्ध अर्थ होतात. अशासारखं मराठी उदाहरण कुणाला माहित आहे का?

३. भारतात राहणाऱ्या मंडळींकरता एक पृच्छा. तिथे वाढणाऱ्या अलिकडच्या पिढीतल्या (पांढरपेशा घरांतल्या) मुलांना f-word साधारण कितव्या वर्षी माहित होतो? मला तो दहावीनंतर कॉलेजमध्ये गेल्यावर (म्हणजे १४-१५ व्या वर्षी) माहित झाला अशी अंधूक आठवण आहे.

फेसबुकाने जुनेच शब्द नवीन पद्धतीने वापरात आणलेले दिसतात. वॉल किंवा भिंत, लाइक, अनलाइक, ब्लॉक, फ्रेंडरिक्वेस्ट, अनफ्रेंड हे शब्द वापरकर्त्यांत पसरायला लागलेले आहेत. त्यांचं अप्रूप किती आहे याचा अंदाज असे फेसबुकी शब्द वापरून तयार झालेल्या कवितांच्या संख्येवरूनच यावा.

सेलफोननेही असेच नवीन शब्द आणि वाक्प्रचार आणले. मिस्ड कॉल, टावर नाय, बर्मग्ठिव्का...

नव्यांपैकी सगळे इंग्लिशच आहेत असंही नाही - आंतरजाल, संस्थळ, धागे, प्रतिसाद, उपप्रतिसाद, व्यनि, खरडवही असेही अनेक आहेत.

'बिग टाईम' हा शब्द नव्याने कळला, तेव्हा मला झोप आणि भूकही 'बिग टाईम' लागायची त्याची आठवण झाली.

मी घरी एकदा "बाप तसा बेटा" या नव्यानेच ऐकलेल्या म्हणीचा प्रयोग केला होता.
आईई ग्ग.. काय चोपल व्हतं रं.. अग्गाय्याया..

-SYG-

आमच्या लहानपणी वात्र्य लहान मुलांना सिक्षा म्हणून, खोडीच्या तीव्रतेनुसार एक किंवा दोन जेवणे दिली जात नसत. पोटात आगीचा असा गोळा पडे कि तशी खोड पून्हा होणार नाही याची मी तरी खात्री बाळगत असे. पण एकदा याचाही कढ झाला.

तेव्हा मी ५-६ वर्षांचा असेन. सणासुदीला कधीकधी आम्ही पूर्ण कुटुंबानिशी आमच्या शहरातल्या नातेवाईकांकडे जात असू. तिथल्या मुलांसाठी आमचे बोलणे, वागणे, सवयी म्हणजे विनोदाचा, मनोरंजनाचा, उपहासाचा मोठा स्रोत असे. त्यांना माझ्या मानीपणाची कल्पना नसावी, पण असे अपमान सहन न होऊन मी आणि माझ्या मोठ्या भावाने त्यांना चांगलेच बुकलून काढले आणि त्यांचे आमच्या पद्धतीने अपमान केले. हे सगळे त्यांच्या शेतात झाले, हो, तेव्हा शहरी लोकांनासुद्धा मोठमोठाली शेते असायची.

आम्ही घरी गेलो तेव्हा अर्थातच आम्हाला २ उपासांची सजा झाली. मला एवढे काही वाटले नाही. पण जसजसे २-३ वाजले, पूजा-अर्चा संपल्या, पक्वांनाचा घमघमाट सुटला, आणि पंगती बसल्या, तिच्यात आम्ही दोघे वजा जाता सर्वजण बसले तसा माझा सात्विक संताप पून्हा उसळला. जेवणं संपत आली, मी तडक पंगतीच्या केंद्रस्थानी जाऊन गरजलो, "बंद करा ते श्लोक-बिक. कुणाचं खराय खोटाय न समजता पाहुण्याच्या* मुलांना उपाशी ठेऊन 'गांडीला बोट देऊन' हादडायला लाज नाही वाटत तुम्हाला?" त्यानंतर त्या सुशिक्षित, छोट्या मोठ्या नोकर्‍या करणार्‍या 'ब्राह्मणां'मधे जो क्षोभ माजला होता त्याची ते आजही मला आठवण करून देतात.

*'पाहुणे' साठी उदगीरकडे एक वेगळा शब्द आहे, विसरलो आहे.
सबब वाक्प्रचार आई वापरायची, सहसा अण्णांना, कधी कधी आम्हालाच!

धमालच आहे की हे. आमचे एक शिक्षक 'घरच्या वडलांना विचारून या' असं म्हणायचे ते आठवलं. मग एकानं कधीतरी घरच्या वडलांना कुतूहलानं प्रश्न विचारला आणि ते आले शाळेत. मग काय धमाल...
शब्दांच्या सैल वापराच्या तर खूप गमती आहेत.
कंड हा शब्द मी अकरावीत असताना वर्गात एका वादविवादात विचारला. सरांनी "हा शब्द वापरू नये" म्हटल्यावर मी आपलं निरागसपणे " मग खाज म्हणूया" असं म्हणून टाकल्यावर सरांनी डोक्याला लावलेला हात आणि वर्गातल्या मोजक्या मुलांचं खुसखुस हसणं आठवतंय. ( तेव्हा इंजिनिअरिंगला मोजक्या मुली आणि आर्टसला मोजकी मुलं असत! )

भारीच आहे!
शाळेत असताना कधीतरी उत्सुकतेपोटी वाचलेल्या मोठ्या वयोगटाच्या काही पुस्तकांमधून पौगंड, नितंब वगैरे शब्दांचा शोध लागला तेव्हा आम्हालाही लै भारीच वाटलं होतं.
मित्रा-मित्रांमध्ये "काय रे, फार पौगंड झालाय का? नितंबावर लाथ मारीन" असं म्हणायची जाम फ्याशन आली होती आमच्या टोळक्यात.

साधारणत: कॉलेजाच्या पहिल्या वर्षापासून आपल्या कळपाची अशी एक स्पेशल भाषा बनत असते. काही अत्यंत भारी नवे शब्द त्यातून मिळत असतात.
भीषण सुंदर अशा प्रकारचे ते असतात.
आम्ही बनवलेले हे काही 'इंग्रजी' शब्द :

१. ऑटॉरुब्रिफिकेशन.
स्वतःची लाल करणे.
२. म्यूचुअल रुब्रिफिकेशन.
एकमेकांची लाल करणे.
३. ऑटो पॅरोटिझम
स्वतःचा पोपट करणे.