सकाळनेच कोलटकर-शहाणे यांच्याकडून छपाईचा खर्च वसूल करायला हवा होता

त्या पेक्षा "फेअर डील'च्या तत्त्वानुसार" सकाळने आधी निमूट माफी छापून नंतर छपाईचा खर्च अशोक शहाणेंच्या कडून वसूल करण्याचा विचार करावा..

असे वाचले आहे की चीनमध्ये मृत्युदंडाची शिक्षा अपराध्याला गोळी घालून दिली जाते आणि त्यानंतर त्या शिक्षेच्या अंमलबजावणीचा खर्च अपराध्याच्या कुटुंबाकडून वसूल केला जातो.

गावगुंडाने एखाद्या गरीबाचे घर सक्तीने ताब्यात घ्यावे आणि नंतर घराच्या देखभालीचा आणि राखणीचा खर्च त्या गरीबाकडून मागावा.

वरच्या धाग्यात आणि ह्या दोन उदाहरणात काय फरक आहे?

कॉपीराइटकडे दुर्लक्ष ही नित्याचीच बाब आहे. मला माहीत असलेले एक उदाहरण देतो. माझे काका कै. बाळ कोल्हटकर ह्यांचे 'उठि उठि गोपाळा' हे गीत नेहमी ऐकू येते. (गणेशोत्सवात वगैरे ह्या गीतानेच सकाळी जाग येते!) ३ वर्षांपूर्वी मी 'मराठी बाणा' हा गाजलेला प्रयोग पाहण्यासाठी गेलो होतो. त्याची सुरुवातच ह्या गाण्याने झाली पण कार्यक्रमाच्या अखेरपर्यंत गाण्याचा लेखकाचा साधा उल्लेखहि कोठे कानावर पडला नाही, कॉपीराइट आणि गाणे वापरून उत्पन्न निर्माण केल्याबाबत लेखकाच्या वारसांना काही शुल्क देणे दूरच राहिले.

माझा एक भाचा सध्या गाजलेला संगीत दिग्दर्शक आहे. त्याला हे सांगण्यास मी गेलो तेव्हा त्यालाहि ह्या प्रकारात काही वावगे दिसले नाही. वरच्या धाग्यातील प्रतिवाद त्यानेहि केला. त्याचे म्हणणे असे पडले की ह्यात वाईट काय आहे? उलट ह्यामुळे काकांचे गाणे लोकांपुढे राहात आहे आणि त्यांच्या स्मृतीला अप्रत्यक्ष उजाळाच मिळत आहे.

(ह्यावर मला कोणी विचारेल की असे झाल्यावर तुम्ही किंवा बाळ कोल्हटकरांचे वारस कोर्टात का गेला नाहीत. प्रश्न बरोबर आहे, कोर्टात जाणे हा एक पर्याय आहे. पण तो पर्याय वापरण्याआधी कलाविष्कारासारख्या सुसंस्कृत क्षेत्रात दुसर्‍याचे काही फुकट उचलून आपला खिसा भरू नये, त्याला चोरी म्हणतात, ही जाणीव का न यावी?)

वरच्या धाग्यातील 'तसेही मराठी कवितांना विचारतो कोण? कविता लिहून झाल्यावर स्वत: हे कवी लोकही आपल्या कविता पुन्हा वाचत नसतील. मुळात त्यात वाचण्यासारखे काही नसतेच' असे ex-cathedra judgement सहजी लिहू शकणारे धीट लोकहि येथे आहेत हे पाहून मौनच बाळगलेले बरे. सर्ववेत्त्यांना कोण काय सांगणार?

आधी केले मग सांगितले.

नाहीतर चालू द्या तुमचं.

हा वायफळ धागा वाचण्यात माझा अर्धा तास वाया गेला. त्याचे खरंतर $१०० धागालेखकाने द्यावेत. पण कोल्हटकरांचा एक चांगला प्रतिसाद आणि माझा प्रतिसाद वाचण्यात तुमचा गेलेला वेळ हे हिशेबात चुकते करून बाकी उरलेले $ ५० लेखकाने मला पाठवून द्यावेत. पोस्टखर्चास मी जबाबदार नाही.

या पाश्र्वभूमीवर ‘फेअर डील'च्या तत्त्वानुसार, कोलकटकर-शहाणे यांनीच मनाचा मोठेपणा दाखवून कविता छापण्याचा खर्च सकाळला नम्रपणे पाठवून द्यायला हवा होता.

आयला, आपल्या प्रकाशनात हवं ते छापायचं आणि त्याचा छपाईखर्च लेखकाकडूनच घ्यायचा ही आयड्या मस्तच आहे. आपल्याला तर प्रचंड आवडली.

तेव्हा श्रीयुत/श्रीमती तेजा, ‘फेअर डील'च्या तत्त्वानुसार, कृपया ऐसी अक्षरेवर तुमचा लेख छापायचा खर्च तुम्ही मनाचा मोठेपणा दाखवून नम्रपणे ऐसी अक्षरेला पाठवून द्यावा ही विनंती.

परुळेकरांकडून ओरबाडून 'सकाळ' ताब्यात घेतला तेंव्हाही त्यांच्याकडून खर्च वसूल केला असेलच.

शिवाय या चर्चेमुळे लोकसत्ता आणि सकाळ यांची जी प्रसिद्धी झाली त्याचे बिल फेसबुकने लोकसत्ता आणि सकाळकडून वसूल करायला पायजेल.

धागा मौजमजा या सदरात आला आहे म्हणून धागाकर्त्याला उपरोध अभिप्रेत आहे असे गृहीत धरले आहे.

परंतु वास्तवात अशीच प्रवृत्ती पाहिलेली आहे आणि वारंवार दिसते.
उदा. एका मराठी माणसांच्या मंडळाने आपल्या सभासदांपैकी हौशी कविंच्या कवितांचे पुस्तक छापायचे ठरवले तेव्हा मंडळाचे अध्यक्ष म्हणाले की जे पूर्वी सदस्य होते पण आता नाहीत त्यांच्या ते सदस्य असताना सादर केलेल्या कविताही त्यात घेतल्या जाणार नाहीत.
ते सदस्य असताना केलेल्या कविता मंडळाचा इतिहास म्हणून सामील केल्या पाहिजेत; तसेही आपण त्यांना काही देणार नाही आहोत असे त्यांना म्हटले असता, "असं कसं? 'आपण' त्यांना हा 'प्लॅटफाॅर्म' देतोय ना!" असे उत्तर मिळाले.
ज्या सदस्यांनी वर्गणी भरून 'मराठी माणसाच्या गुणांना वाव देण्यासाठी' बनलेले ते मंडळ तगवले, वाढवले त्यांची ही कथा तर त्रयस्थाचं काय?

बी आर टी वर शेकडो अंक काढून झाले. बस डे वर विक्री वाढवण्याचा प्रयत्न करून झाला. तनिष्काच्या माध्यमातून आम्ही काहीतरी लय भारी करत आहोत असे सांगायचा प्रयत्न करून झाला. तरी कोणी म्हणेना की पेपर चांगला आहे. मग असल्या नतद्रष्ट वाचकांचा सूड घेण्यासाठी कोलटकरांची एक कविता टाकली छापून तर बिघडले काय? बाकी उरले काय आहे छापण्यासारखे?

धागाकर्त्याने डोळे उघडले. वृत्तपत्रांनी कविता छापणे केव्हांच बंद केले आहे. एक शंका आहे. हल्लीच काही वृत्तपत्रांनी झणझणीत वेब मसाला इ. आपल्या पोर्टलवर ठेवण्यास सुरुवात केलीच आहे. या ठिकाणी जवळच्या कुणाचे फोटो चुकून छापले गेले तर त्याचा खर्च लेखात म्हटल्याप्रमाणे संबंधित वृत्तपत्रास द्यायचा किंवा कसे ?

>> शहाणे-कोलटकर जोडीने जो उपद्व्याप केला, तो प्रकारच मौजेचा आहे. त्यांचा उद्देश प्रसिद्धी मिळविणे हाच होता. ती त्यांना मिळाली. <<

कोलटकर मरून काही वर्षं झालीत. अर्थात, त्यांचं भूत प्लँचेटद्वारे शहाण्यांशी संवाद साधत असेल आणि ते जोडीनं कोर्टात जात असतील वगैरे शक्यता नाकारता येत नाहीत.
असो. बाकी चालू द्या.

Et tu, Brute?

विक्षिप्तबाई, बोडकीचा असा औपहासिक उल्लेख तुमच्याकडून तुमच्याकडून केला जावा अं? ईश्वरा, आता मिटव डोळे!

अपेक्षा महाराष्ट्राच्या नावाचं सदर 'चालू' झाल्यापासुन पेपर फुकट देतो आतातरी घ्या असे आमचा पेपरवाला म्हणत होता.

पहिला मित्र दुसर्‍याला १००० रु मागतो. हो नाही करता करता दुसरा शेवटी ५००/- देतो. नंतर पहिला पैसे परत करायचे नावच घेत नाही. शेवटी दुसरा मग कंटाळुन विषय काढतो. पहिला म्हणतो तुच मला ५००/- देण आहे. दुसरा चकित होतो. कसे काय? हे बघ मी किती मागितले होते तुला? दुसरा म्हणतो एक हजार. मग तू दिले किती? पाचशे. म्हणजे तुच मला पाचशे देणे नाही का?

उपरोधिक आहे का कळत नाही पण चुकीचे आहे .ज्या कृतीचे कॉपीराईट कोणाकडे आहे त्याची लेखी अनुमती हवीच .या नियमाने कोर्टाने खटला दाखल करून घेतला .इथे कोलटकरांचे प्रतिसादातले उठि उठि गोपाळा चे उदा:हरण ,वारस कोर्टात गेले तर हे गाणे फुकटचे वाजवता येणार नाही .गाण्याच्या कासेट सीडी काढणारा फुकटचा फायदा लाटतोय .तीनचार वर्षांपासून गणेशोत्सवांतील गाणी बॉलिवुडने बंद करायला लावलीच .कवी आपल्या कविता वाचतील नाहीतर बंबात जाळतील प्रडूयसर त्या गाण्यांचे काहीही करतील .तेजा तुमचा मुददा नाही पटला .