आर. के. लक्ष्मण! आम्हांला माफ करा!!

आर. के. लक्ष्मण गेले, वाईट झाले. इतपत तुम्ही बोलला असतात, तर पटले असते. पण तुम्ही जरा वाहावत गेलात, असे वाटले. संपादकाने काय करावे, त्याने पेपर कसा छापावा, व्यंगचित्र कुठल्या पानावर छापावे, याबद्दल तुमची मते तीव्र असतीलही, पण म्हणून आताची संधी साधून लगेच आगपाखड करायची गरज काय? तुम्हाला पटत नसेल तर वाचू नका. मीपण वाचत नाही, त्यात खूप जाहिराती असतात, (बर्‍याचदा अश्लील) म्हणून.

जाता जाता: "हे असंच आहे आणि असंच असतं आणि असंच असणार आहे… असं तोवर वाटत होतं" असे म्हणताय, तर "असे सडके मेंदू एखादी लोखंडाची पातळ सळी घालून फोडायला पाहिजे होते." ही अशी भाषा आजकालची फॅशन आहे काय?

असो. आर. के. लक्ष्मण यांना भावपूर्ण श्रद्धांजली.

सॉरी. आर.के. लक्ष्मण यांचे व्यंगचित्र पहिल्या पानावरच छापले पाहिजे हा आग्रह कळला नाही.

@पहिले पान - निदान ई आवृत्तीवर तरी लोकसत्ता, इंडियन एक्स्प्रेस , सामना(!) इथे व्यंगचित्र पहिल्या पानावर अजून दिसतंय.
अग्रलेखही लोकसत्तेचा ठळक मथळा असतो.
आणि टाईम्सवरून वृत्तपत्र किंवा पत्रकारिता ठरवायचे दिवस बहुतेक बर्‍याच वर्षांपूर्वी संपले असावेत!

(नव्या जगात वर्तमानपत्रांपे़क्षा दर्जेदार अशा गोष्टी आहेतच की- Caravan Magezine, Tehelka, Gulail वर अतिशय तपशीलात बरेच इश्यू दिले जातात. इंटरनेटवर अतिशय प्रभावी व्यंगचित्रं आहेत, त्यासाठीच असलेल्या साईटसुद्धा. तेव्हा नव्या व्यंगचित्रकारांनी वर्तमानपत्रांपुरतंच रहायची गरज फारशी नसावी असा एक कयास.)

प्रिय कविताबाई यांस,
व्यंगचित्र पहिल्या पानावरुन आत गेले तर फार मोठे नुकसान झाले आहे असे वाटत नाही. वर्तमानपत्रांच्याही काही आर्थिक गरजा असू शकतात आणि कोणती गोष्ट कोठे छापायची यावर त्यांचे नियंत्रण असावे. मात्र वर्तमानपत्र म्हणजे शालेय पाठयपुस्तक नाही त्यामुळे ते ठराविक क्रमानेच वाचले पाहिजे असे नाही हे माझ्यासारख्या सामान्य वाचकाला देखील ठाऊक असते. त्यामुळे माझ्यासारखा वाचक आधी व्यंगचित्राचेच पान उघडतो, त्यानंतर अग्रलेख वाचतो आणि नंतर इतर बातम्या चाळतो. ज्याला खेळांमधे रस आहे तो शेवटचे पान पहिले वाचतो. जोपर्यंत माझ्याकडे हा पर्याय आहे तोपर्यंत फारसे काही बिघडले नाही.
शिवाय तुम्ही ज्या वर्तमानपत्राचा दाखला देतायेत ते भले स्वतःला 'पत्र नव्हे स्मार्ट मित्र' म्हणत असले तरी आम्ही त्याला 'पत्र नव्हे कुत्रं' असे जाहिररित्या म्हणतो व त्याला त्याची जागा दाखवून देऊ शकतोच हे काय कमी आहे काय ?
तुमचा दुसरा आक्षेप म्हणजे 'दुसरीतल्या मुलांचे विनोद छापायला त्यांच्याकडे जागा असते'. आता समाजातील बहुसंख्यांचे (किंबहूना ते पत्र वाचणार्‍यांचे) मानसिक वय दुसरीतल्या पोरांइतकेच आहे हे नमूद करु इच्छितो. ज्यांचे वय त्यापेक्षा जास्त झाले आहे त्यांनी कधीच त्याकडे पाठ फिरवली आहे.
अर्थात हे सर्व मी आपणांस सांगावे अशी माझी पात्रता नाही असे मी समजतो. तुम्हाला हे सर्व नक्कीच माहित आहे पण लेख लिहितांना तुमचा राग / भावना कदाचित अनावर झालाय व त्या भरात हा लेख लिहिला गेला असावा असे वाटते.

अवांतर : आमच्या इमारतींच्या संकुलात कॉमन मॅनच्या व्यंगचित्रात दिसणार्‍या व्यक्तीसारखी तंतोतंत व्यक्ती आहे. ती मला रोजच आर.कें.ची आठवण देते.
पण 'आनंद मरते नही' हे ही तितकेच खरे !

मला ह्या प्रश्नाच्या दोन्ही बाजूंमध्ये काही ना काही तथ्य दिसते.

टिळकांच्या काळात वर्तमानपत्रांच्या संपादकांकडे मार्गदर्शनाच्या अपेक्षेने वाचक पाहात असे. दर मंगळवारी गावोगावचे लोक केसरी दारात पडला की 'बघू या बळवंतराव काय म्हणतात' अशासाठी पेपराचे पान उलटून प्रथम अग्रलेख वाचत असत. परुळेकरांनी आपला सकाळ इतक्या भारदस्तपणापासून विचारपूर्वक दूर नेला आणि सामान्य साक्षर मनुष्य हेअर कटिंग सलूनमध्ये आपल्या नंबराची वाट पाहातांना उचलून वाचेल असे रूप त्यांनी आपल्या पेपरला दिले. त्यापुढे तळवलकरांनी उच्चभ्रू वाचकाला आकर्षक वाटेल असे रूप म.टा.ला दिले. (त्या दिवसात 'नीचभ्रू' वाटणारा लोकसत्ता आता म.टा. ने मोकळ्या केलेल्या जागेवर आहे.) काळ आता त्याच्याहि पुढे सरकला आहे आणि बातम्यांसाठी वर्तमानपत्रांवर अवलंबून राहण्याची आवश्यकता उरलेली नाही, बातमीचे wall-to-wall covering थोडया संयत प्रमाणात CNN/BBC वर आणि आक्रस्ताळ्या मार्गाने 'आज तक'वर २४ तास चालू आहे.

असे सर्व जगभर चालू आहे. पश्चिमेत भारदस्त वर्तमानपत्रे आर्थिक अडचणीत आहेत. वाचक बदलला आहे. कागदापेक्षा स्क्रीनवरचे वाचणे पसंत करणारा नवा वाचक निर्माण झाला आहे. त्या वाचकाला बांधून ठेवण्यासाठी इंटरनेटशी कसे जुळवून घेता येईल ह्याच्या युक्त्या शोधण्याच्या खटपटीत पश्चिम देशातील चालकवर्ग आहे.

सुदैवाने भारतातच साक्षरता आता लहानसहान गावात पोहोचल्याने एक नवा साक्षर वाचकवर्ग निर्माण झाला आहे आणि त्याच्या जीवावर भारतातील वर्तमानपत्रे खपाचे आकडे वाढवीत आहेत. जगातील प्रसिद्ध आणि जुनी वृत्तपत्रे माना टाकत असतांना भारतातील वृत्तपत्रे चांगले बाळसे धरून आहेत. ह्या विकिपानावरील माहितीत जगातील शंभर वर्तमानपत्रांचे उपलब्ध आकडे आहेत. त्यात ३१ वर्तमानपत्रांचा खप कमी होत आहे आणि १९ वर्तमानपत्रांचा खप वाढत असल्याचे दिसते. त्या १९ पैकी १२ भारतातील आणि ती सर्व बहुतांश देशी भाषातील आहेत.

ह्यापुढचा भारतीय वृत्तपत्रांचा अन्नदाता हा डे.जि./शिवाजी पार्क भागातील नसून भुइंज/कर्‍हाडाकडे आहे. त्याला लक्ष्मणचा तरल विनोद भिडतच नाही. (येथेच काही महिन्यांपूर्वी 'घटनानिर्मितीचे काम फार संथ चालू आहे आणि त्यामुळे आंबेडकर-नेहरू त्रस्त असून नेहरूंनी चाबूक उगारला आहे' ह्या व्यंगचित्रावरील चर्चा आठवते. तो चाबूक आंबेडकरांवर आहे असे काहींना वाटले!) टिळकांच्या 'पत्रकर्त्याच्या स्फुट सूचना' केव्हाच विस्मृतीत गेल्या पण दिलीप पाडगावकरांच्या Euro-Communism वरील बौद्धिक चर्चेतहि आता कोणासच स्वारस्य नाही असे त्यांनीच एकदा मला सांगितले होते. टाइम्सच्या मालकगटाची जुनी पिढी जाऊन समीर जैनची नवी पिढी आल्यावर त्या नव्या मालकपिढीच्या ध्यानात हे आले आणि त्यांनी वृत्तपत्राचे रंगरूप बदलले. पत्र टिकायचे असले तर हे केलेच पाहिजे असे ते म्हणतात. ते कोणास पटो वा न पटो.

थोडक्यात म्हणजे असे बदल होतच राहणार. त्याला 'अधःपात' म्हणायचे की 'मागणी तसा पुरवठा' हे ज्याने त्याने ठरवावे.

लेखिकेचा त्रागा समजण्यासारखा आहे. व्यंगचित्र हे सामाजिक भाष्याचं एक प्रभावी माध्यम आहे. अनेक व्यंगचित्रांनी पहिल्या पानावरील दर्जाची ती एक पावती म्हणून वेळोवेळी सिद्धही केले आहे. असे असता, मागणी नाही म्हणून का असेना, पण दर्जा घसरला म्हणून हळहळ करू नये असे थोडेच आहे? अशा सवंग वर्तमानपत्रात आपापला दर्जा सांभाळणारी वृत्तपत्रं नाहीत असं थोडीच आहे? विशेषत: जी व्यक्ती लेखन व्यवसायात आहे तिने जर हळहळ केली तर ती रास्तच म्हणायला हवी. रिअ‍ॅलिटी शोजमुळे वाहिन्यांचा दर्जा घसरला म्हणून आम्ही पेक्षक हळहळ व्यक्त करतोच की. किंबहुना त्याचमुळे अजूनही दर्जा ठेवून असलेल्या वाहिन्यांचे आम्हाला प्रेम आहे ते त्याकरताच.

टाईम्स वृत्तपत्रसमूहाची वाटचाल अत्यंत लाजिरवाणी आहे असे मत जाता जाता नोंदवतो.

तुमच्या भावनेशी सहमत आहे. नर्म विनोद आवडणारा एक वर्ग कमी झाला आहे. पण हे काही आज चालू नाहीये. बरीच वर्ष झाली आहेत. पुण्याबाहेर आल्यावर सकाळची सवय कमी झाली पण टाईम्सची सवय लागली पण आता भारताबाहेर गेल्यावर तीपण कमी झाली. सुरवातीला जरा रोजची सवय मोडल्याने रुखरुख वाटली होती पण आता फारकाही फरक पडत नाही. नंतर कधीतरी नसीम तालेबचे एक वाक्य फार टोचले. सध्याच्या वर्तमानपत्राचा फार काही उपयोग नाही. ते वाचणे बंदच केले पाहिजेल. साधारणपणे ५ वर्षांपूर्वीचे मथळे आणि सध्याचे मथळे ह्यामध्ये फार काही फरक नाहीये. तीच रडारड तोच राजकारणी लोकांचा मुखवटा आणि अग्रलेख पण तसलेच. त्यातून किती पत्रकार प्रामाणिक आहेत हा प्रश्नच आहे. एक नाव्ही दुसर्या नाव्ह्याचे पैसे घेत नाही असे पुल म्हणाले आहेत तद्वत पत्रकार लोक पण अळीमिळी गुपचिळीच साधून असतात. फार काही गोष्टी धसास लावता आहेत असे दिसत नाही. थोडेफार अपवाद. नितीश काटारा किंवा दिल्लीच्या बाल्त्काराची बातमी सोडली तर. माझा थोडासा त्यामध्येपण सिनिकल व्हिव आहे. ह्या बातम्या सनसनाटी होत्या आणि शुअरशॉट टीआरपी वाल्या होत्या. बाकी त्यामुळे फार काही फरक पडत नाही. वरती कोल्हटकर म्हणतात तसेच आहे आवड बदलली आहे.

१. भांडवलशाहीचा नियम म्हणजे वाचकांना जे हवं आहे ते दिलं नाही किंवा वाचकांना नको आहे ते दिलं तर वाचक वर्तमानपत्र घ्यायचे थांबवतील.

दुसर्‍या शब्दात- तुम्हाला नसेल पसंत तर नका विकत घेऊ .... आग्रह नाही.

२. पत्रकाराची मुस्कटदाबी हा धंदेवाईक वर्तमानपत्राचाच (किंवा आधुनिक काळाचा- पोस्ट लिबरलायझेशन) विशेष गुण नाही. वर्तमानपत्राच्या मालकाला जे हवं तेच लिहायला हवं हा पूर्वापार चालत आलेला नियम आहे. बहुधा आगरकरांना केसरी यामुळेच सोडावा लागला. तसंच शौरी जेव्हा रिलायन्सच्या गैरव्यवहारांबाबत एक्स्प्रेसमध्ये लिहीत होते ते काही त्यांना सत्य लिहिण्याचे स्वातंत्र्य होते म्हणून नाही. त्याकाळी एक्स्प्रेसच्या बोर्डावर असलेले नस्ली वाडिया यांच्या हितसंबंधांच्या आड रिलायन्स येत होती म्हणून ते लिहिले जात होते.

उगाच तणतण...

वाचन, लेखन हे विरंगुळ्याचं साधन नसून गंभीरपणे करण्याची गोष्ट आहे असं मानणार्‍या कविताताईंचा वैताग समजण्यासारखा आहे. पण तो व्यक्त करताना वापरलेली भाषा वापरताना थोडी भडक आहे . किमान लेखासाठी जे निमित्य आहे त्यासाठी तरी. सुदैवाने आर.के. च्या काळात गुणग्राही संपादक, वृत्तपत्रमालक, रसिक आणि राजकारणीही असावेत. काही थोडे अपवाद वगळता त्यांना त्यांच्या कामाचे स्वातंत्र्य आणि योग्य पावतीही मिळाली. ९५ वर्षांचे समृद्ध आयुष्य ते जगले. त्यामुळे जुन्या भाषेत बोलायचे तर त्यांचे सोने झाले. मग त्यांना श्रद्धांजली वाहताना आताच्या सृजनशील लेखक,व्यंगचित्रकारांची कुचंबणा मांडायची ही वेळ नाही असं वाटतं. मुद्दा फक्त योग्य असून चालत नाही तो योग्यवेळी मांडला तरच पटवता येतो.
बाकी काळ बदलतोच. तरी आताही चांगली व्यंगचित्रे काढली जातात उदा. लोकसत्तातली प्रशांत कुलकर्णीं.
(अवांतर: आधी आधी लोकसत्तेच्या पहिल्या पानभर जाहिरात पाहिली की माझे वडील चिडून ते पान आधी नीट फाडून रद्दीत टाकायचे मग पेपर वाचायचे. आता वाचतात तसाच. )

एकूणच लेखाचा कार्यकारण भावच समजला नाही. तसेच बरीच बेधडक विधाने लेखात आहेत.

कारण माणसांना व्यंगचित्रं समजेनाशी झालीत!

हे कोणी सांगीतले?

अग्रलेखही आता चिमुकले आणि चिमखड्या बोलांचे बनलेत.

मला तर हे कुठे जाणवले नाही. अग्रलेखांचा आकार आहे तसाच आहे. आणि २५ वर्षापूर्वी वाचलेले अग्रलेख पण फार काही भारी आणी विचारप्रवर्तक होते असे वाटले नव्हते.

मुख्य म्हणजे दर्जा दिला तर किंमत मिळते ह्या विचारसरणीवर विश्वास हवा. चांगला व्यंगचित्रकार असेल तर पहील्या पानावर पण छापुन येइल.

माझ्या मते लोकांना पण आता तेच तेच राजकारण्यांवरची व्यंगचित्रे बघुन कंटाळा आला असावा. त्यातली पात्रे सोडुन विषेश काहीच नविन नसते.

या लेखावर गब्बर आणि घासकडवींची प्रतिक्रिया हवी आहे.
--------------
क्षणभर लेखिकेचा भाव नि भाषा बाजूला ठेऊ. पण तिने काही मौलिक तक्रारी, काही तांत्रिक तक्रारी, काही दर्जात्मक तक्रारी, इ इ केल्या आहेत तिकडे लक्ष देऊ.

उदा. मौलिक तक्रार - व्यंगचित्राची जागा विनोदाने घेतली. त्यातही बालबुद्धी विनोद जास्त आहेत. याचे कारण हे नाही हे पेपर चालवणारे लोक चांगली(म्हणजे दर्जेदार्,अभिजात, इ इ) व्यंगचित्रे वा विनोद बनवू शकत नाहीत. पण ते मुद्दाम बनवत नाहीत कारण ते फायद्याचे (त्यांना स्वतःला इष्ट नाही) नाही, समाजाची विनोदबुद्धी मग कोण्या का प्रतलावर राहिना.

उदा. तांत्रिक तक्रार - एरवी एकमेकांशी दुश्मनी निभवणारे संपादक नको तिथं अनुकरण करतातच! व्यंगचित्र मागणी आहे म्हणून शोभते तिथे सोडून आत फेकले आहे.

उदा. दर्जात्मक तक्रार - अगदी अग्रलेख शुद्ध भाषेसाठी रिकमेंड करता येत नाहीय. अग्रलेखही आता चिमुकले आणि चिमखड्या बोलांचे बनलेत.

या तक्रारी किंवा कोणत्याही क्षेत्रातल्या अशा तक्रारी पहिले म्हणजे तुम्हाला मान्य आहेत काय?
आता असतील तर-
@ गब्बर - कॅपिटॅलिझलमधे कॅपिटॅलिस्टच्या फायद्याची दिशा आणि समाजाच्या हिताची दिशा या अलाईनड नसतात. शिवाय स्वातंत्र्याच्या नावाखाली कोणतीही संस्था चालवणारे लोक जो आपला स्वार्थ समोर ठेवतात त्याची नी समाजाच्या हिताची देखिल अलाइनमेंट नसते. फ्रीडम कपल्ड विथ कॅपिटॅलिझम can take societies away from their interests and can take the "only" people at the helms at the institutions towards their self-interest. It is impossible to establish a detailed regulatory framework writing down minute details. And an equilibrium (benefitting all) is never reached as new factors continuously keep coming.
(कृपया लिंका देऊ नका. स्वतःची एकच ओळ लिहिली तरी चालेल.)
@घासकडवी - वृत्तपत्र जीवनाचा एक छोटा हिस्सा आहे. असे छोटे छोटे हिस्से मिळून जीवन बनते. कालौघात नविन व्यवस्थांचा परिपाक म्हणून आणि परंपरांचा दट्ट्या नाही म्हणून अशी बरीचशी काँप्रोमायजेस प्रत्येकाला करून घ्यावी लागत नैयत का?
------------------------
माझ्या व्यक्तिगत अनुभवाने, वृत्तपत्रातील "माहिती" हा प्रकार बरेच पट वाढला आहे, (बरीच आवश्यक ती माहिती रोखली जाते ते असो),पण अनालिसिस हा प्रकार कमी झाला आहे, आणि दृष्टिकोन हा प्रकार नष्ट झाला आहे.

व्यंगचित्राची जागा विनोदाने घेतली. त्यातही बालबुद्धी विनोद जास्त आहेत. याचे कारण हे नाही हे पेपर चालवणारे लोक चांगली(म्हणजे दर्जेदार्,अभिजात, इ इ) व्यंगचित्रे वा विनोद बनवू शकत नाहीत. पण ते मुद्दाम बनवत नाहीत कारण ते फायद्याचे (त्यांना स्वतःला इष्ट नाही) नाही, समाजाची विनोदबुद्धी मग कोण्या का प्रतलावर राहिना.

कदाचित समाज जास्त प्रगल्भ झाला असेल, त्याला व्यंग कोणी व्यंगचित्र काढुन न दाखवता पण कळत असेल.

त्यातही बालबुद्धी विनोद जास्त आहेत.

ह्यात तर मला श्रेठत्वाचा आव दिसतो. पूर्वी मी मटा च्या पुरवणीच्या पहील्या पानावर येणार्‍या "ढग्गोबाई" च्या बालिश काही विनोदांनी खोखो हसली आहे आणि दुसर्‍यांना पण ते सांगितले आहेत.
त्या काळात, मटाच्या पहील्या पाना आधी ढग्गोबाई चे विनोद वाचले आहेत.

व्यंगचित्रांच्या परिप्रेक्ष्यामध्ये जुना काळ हा नव्या काळापेक्षा चांगला आहे असं म्हणता येईल का? अरूण राव?

पहिल्या पानांना जाहिरातींनी कधीच व्यापलं. त्यानंतरची जी खर्‍या अर्थाने पहिली म्हणावीत अशी पानं असतात, तिथं इयत्ता दुसरीतल्या पोरांनी सांगितलेले ‘विनोद’ छापायला यांच्याकडे जागा आहे, पण व्यंगचित्रासाठी नाही! त्या विनोदांच्या शीर्षकांसाठीही यांना मराठी शब्द सापडत नाहीत; स्पष्ट सांगायचं तर ‘चालत’ नाहीत. ‘भाषा घडवणं’ हे काम वृत्तपत्रांचं राहिलं नाही, तो हेतू जुनाट झाला. बापलोक सांगायचे, ‘भाषेसाठी अग्रलेख वाचा!’ आता सांगत नाहीत. कारण आता ‘लोकांची भाषा’ वृत्तपत्रांना हवीशी झालीये पाचकळ ‘अनुनया’साठी! ती वापरणं सोपं! मग तमाम चुका माफ होतात, ‘ही बोली आहे’ म्हटलं की!

का बरं होत असेल हल्लीच हे सगळं ? पाश्चात्य? भांडवलशाही? कट?

लेखिकेचा त्रागा किंवा तो व्यक्त करण्याची भाषा ह्याविषयी अरुची निर्माण होत असेल तर तसं म्हणणं गैर नाही, पण लिखाणातल्या विचारांना आलेले काही आक्षेप मात्र मजेशीर आहेत. उदाहरणार्थ, वर्तमानपत्राकडून गंभीर, वैचारिक खुराक अपेक्षित असावा ह्या (आणि पोरकटपणासाठी किंवा विकतं ते खपवण्यासाठी इतर मार्ग आहेत हेदेखील ज्यात अध्याहृत आहे अशा) अपेक्षेमागची प्रबोधनाची आदर्शवादी परंपराच काहींच्या परिचयाची नाही की काय, असं ते वाचून वाटतंय. लक्ष्मण ह्यांची व्यंगचित्रं खुमासदार आणि तरीही विचार करायला लावणारी असत, आणि म्हणून लक्ष्मणांचा मृत्यू हे ह्या त्राग्याचं निमित्त आहे, हेदेखील मग अशा लोकांच्या ध्यानीमनी येत नसणार. वृत्तपत्रानं सॉफ्ट पॉर्न दिलं तर काय बिघडतं असंच जर वाटत असेल, तर मग टिळक-आगरकरांच्या काळातल्या मराठी वृत्तपत्रांच्या वारशाबद्दल तुम्हाला आज नक्की काय वाटतं? स्वातंत्र्यपूर्व काळात तरी असा समाजाला खडबडून जागं करू पाहणारा आणि त्याचं प्रबोधन करू पाहणारा आदर्शवाद योग्य होता, की तेव्हाही तो अस्थानीच होता? जर तेव्हा तो अस्थानी नसेल, तर मग आजच्या समाजाला त्याची का गरज नाही? शिवाय, इतरांचा श्रेष्ठत्वाचा जो काय असेल तो आवच, आणि आमचा पोरकटपणा मात्र खराखुरा अशीच जर विचार करण्याची पद्धत असेल, तर त्यापुढे ह्या दोन टोकांमधला संवाद खुंटणारच.

आमचा काळ ध्येयवादी आणि आजचा विकाऊ , बाजारू असे पिढीचे हिशेब सरसकटकरण कोणी देऊ लागल कि डोक्यात जात राव . आणि तुम्हाला कोणी (म्हणजे लक्ष्मण म्हणूनच नाही पण इतर कोणीही ) आवडत आणि त्याला संपादकान मधल्या पानावर टाकल म्हणून तो direct सडका मेंदू ? इतक कस पटकन सगळ्या गोष्टींच simplification करता येत ? बाकी चालू द्या

त्रागा (एक वेळ) समजू शकतो, पण...

असे सडके मेंदू एखादी लोखंडाची पातळ सळी घालून फोडायला पाहिजे होते.

यावरून दुर्दैवाने 'निर्भया' आठवली.

असो.

खीक.. वाहवत जायला लेखिकेला ऐसीअक्षरेच सापडले का?

सगळ्यांनाच पैसा कमवायचाय. स्वीमिंगपूलवालं घर आणि दारात अगदी ऑडी-बिडी नसली तरी एखादी सेडन असल्याशिवाय आजकाल साधी समुद्रसपाटीवरचीही प्रतिष्ठा मिळत नाही. अशा वेळी भारतकुमार राऊतांनी खादीचे कपडे घालून चौथ्या खांबाला टेकून ज्ञानेश्वरी लिहावी अशी अपेक्षा ठेवणे अवघड आहे.
आणि काय होतं त्या व्यंगचित्रांनी? विनोदाला हुकूमशहा घाबरत असतील, लोकशाहीच्या घाटावरचे साधू ढुंकूनही पाहात नाहीत.
मुळात ज्यांना पाहायला उसंत आहे त्यातल्या शंभरातले दहा टीव्हीतून, सिनेमाच्या पानातून आणि शेअरबाजाराच्या आकड्यातून वेळ काढून व्यंगचित्र पाहतात आणि त्या दहातल्या एखाद्याला ते नीट समजतं आणि तोही विषण्ण हसत दुसर्‍या मिनिटाला दुसरं काहीतरी 'मनोरंजक' शोधतो.
त्यामुळे गेलं व्यंगचित्र आतल्या पानावर म्हणून काही बिघडत नाही. सगळं मार्केट आहे हा विचार इतका प्रबळ आहे की उद्या एखादा डोळ्यादेखत भुकेने मेला तरी त्याला अन्न न मिळणे हेच कसे मार्कॅटच्या नियमांप्रमाणे व आरोग्यासाठी योग्य आहे ते सांगितले जाईल. त्यामुळे जस्ट चिल.