प्रमाणलेखनासाठी मदत

फ्रेंच मध्ये तर नाहीच.

मी याउलट ऐकले आहे. लिखित स्वरूपात फ्रेंच ही इंग्रजीपेक्षा बरीच स्थिर भासते. हां, फ्रेंच लिखित आणि फ्रेंच उच्चारित यांची मुळात इंग्रजी शिकून मग त्या ब्याकग्रौंडवर तुलना करू जाल तर बरेच गोंधळात पडू शकाल. बोलताना एकवचन आणि अनेकवचन याचे उच्चार एकसारखेच असतात. लेखीमधेच सर्व फरक. बाकी बोलणे बरेचसे संदर्भावरुन समजून घ्यावे अशी पद्धत असू शकेल.

(शुद्धलेखनाबद्दल - किंवा त्याच्या अभावाबद्दल - आधीच माफी मागतो)

सर्वप्रथम, माझी (किंवा फॉर्दॅट्मॅटर कोणाचीही) माफी कशाबद्दल? शुद्धलेखन चुकणे हे वाचणाऱ्याच्या चटकन नजरेत भरू शकते खरे, परंतु तो काही गुन्हा नव्हे.

मग "वाचून वाचून ईंग्रजी शब्दांची विचित्र स्पेलिंग्ज सुद्धा जर लक्षात रहातात तर मराठी ऱ्ह्स्व-दिर्घ का नाही?" या प्रश्नाचं उत्तर दुर्दैवाने माझ्याकडे नाही

कोणाच्या काय लक्षात राहील नि काय लक्षात राहणार नाही, सांगणे अवघड आहे. याला काही निश्चित नियम असा नसावा.

"लीहीणे" नक्की बरोबर नाहीये हे कळतं पण 'लिहीणे' का 'लिहिणे' चटकन लक्षात येत नाही. नशीब आमचं दुसरं काय?

“लिहिणे”. (आणि हो, “इंग्रजी”. परंतु, ते असो.)

पण स्पेलिंग्ज चुकणे आणि ऱ्हस्व-दिर्घ चुकणे यात एक मोठ्ठा फरक आहे. difikultis / diffikultis / dificultis / difficulties / diffikulties अशी बरीच रुपं होऊ शकतील आणि ती (त्यातली काही तरी नक्कीच) वाचायला कठीण जाताहेत. पण लिहिणे / लिहीणे / लीहिणे / लीहीणे ही रूपं वाचताना डोक्यात तितकं "खडकम खडकम" होत नाहीये.

हम्म्म्… हा तुमचा मुद्दा (काहीसा लक्षात येतोयसा वाटतोय) अंमळ रोचक आहे. म्हणजे, उदाहरणार्थ, त्या Kaos in ce klasrumमधले ते शेवटचे वाक्य वाचायला जवळजवळ जे अशक्य होऊन बसते, जणू काही भलत्याच कोठल्यातरी अगम्य भाषेतील वाक्य आपण वाचत आहोत, असा भास होतो, तसा परिणाम मला वाटते बदललेल्या मराठीतून साधता येणे अवघडच नव्हे, परंतु जवळजवळ अशक्य असावे. हे का होते, ते समजत नाही. मात्र, (एखाद्या भाषेतील लिखाणाशी) अतिपरिचय हे त्याचे कारण असावे, याबद्दल साशंक आहे. म्हणजे, तुमचा फेदरवेटसाहेब जर मराठी शिकला, तर त्याला येणाऱ्या अनुभवात नि तुम्हाला येणाऱ्या अनुभवात काही फरक असेल (किंवा फेदरवेटसाहेबाला बरोबर तुमच्या उलट अनुभव येईल), असे मला तरी वाटत नाही. (फार कशाला, तो Kaos in ce klasrumमधील शेवटच्या वाक्यातून साधला जाणारा (अगम्यतेचा) परिणाम मराठीतून तर सोडाच, परंतु स्पॅनिश, फ्रेंच वगैरे इतर युरोपीय भाषांतून तरी साधणे शक्य आहे, किंवा कसे, याबद्दल (त्या दोन्ही भाषा जरी मला अवगत नसल्या, तरीसुद्धा) मला स्वतःला शंका आहेत.)

कदाचित असे असावे का, की इंग्रजी स्पेलिंगमध्ये खरे तर इतकी प्रचंड अनियमितता आहे, तरीसुद्धा काही शब्दांची स्पेलिंगे ही अशीच असतात – अर्थात, एकाच ध्वनिसमुच्चयाकरिता अनेक पॅटर्न परंतु त्यातसुद्धा ठराविक शब्दाकरिता ठराविकच पॅटर्न नि तोच ध्वनिसमुच्चय असलेल्या दुसऱ्या एखाद्या शब्दाकरिता मात्र वेगळा (परंतु, पुन्हा, ठराविकच) पॅटर्न – हा जो काही (बहुधा इंग्रजीचीच खासियत असलेला; चूभूद्याघ्या.) प्रकार आहे, तो आपल्या डोळ्यांना इतका अंगवळणी पडला असावा, की त्याविपरीत जर का काही डोळ्यांसमोर आले, तर ते नुसतेच खटकते नव्हे, तर अडखळायला होते, नि क्वचित त्यातून काही अर्थबोध होणे दुरापास्त होऊन बसते?

कल्पना नाही. अर्थात, हे माझे निव्वळ स्पेक्युलेशन आहे. यावर अधिक विचार करावा लागेल. (परंतु, हे या माझ्या विषयांतराच्या धाग्यावरसुद्धा (माझेच) विषयांतर झाले. अर्थात, मला त्याबद्दल काही अडचण असायचे कारण नाही म्हणा! चालायचेच.)

लिखित भाषेचं प्रमाणीकरण असावं. पण शिंचं ते शिकणं / लक्षात ठेवणं मला कठीण जातंय ही अडचण आहे!

तुम्हाला अडचण असू शकते, हे मी समजू शकतो. परंतु, अर्थात, लिखित भाषेचे प्रमाणीकरण असावे. म्हणजे, गेला बाजार ‘गाडी लेट आहे’ म्हणता येण्यापुरते तरी रेल्वेचे वेळापत्रक असावे, त्याचप्रमाणे.

Outliers will always be present, but without a standard range, there can be no outliers. पाहा विचार करून.

मी मराठीत 'लहानपणी' बऱ्यापैकी लिहीत असे. स्वतंत्र काही नाही, पण मराठी माध्यमाच्या शाळेत होते. विभक्ती प्रत्यय शब्दाला चिकटून लिहायचे, वगैरे 'सोपे' नियम तेव्हाही माहीत होते. पण उदाहरणार्थ, माहीत आणि माहिती, असे शब्द आले की गडबडायला होत असे. माझं प्रमाणलेखन सुधारलं ते ऐसीच्या कामामुळे. सुरुवातीला साधं प्रमाणलेखन तपासायचं काम मी सुरू केलं. हेच ते, विभक्ती प्रत्यय शब्दाला चिकटून, अवतरण सुरू होण्याचा अपवाद वगळता बाकी विरामचिन्हं आधीच्या शब्दाला चिकटून, वगैरे. आणि पुढचं किचकट काम करणाऱ्यांना सांगितलं की गूगल डॉकात हे बदल थेट करू नका; सूचना म्हणून लिहा. मी ते वाचून मान्यच करायचे, पण ते बदल काय सुचवले आहेत हे दिसणं सोपं झालं.

इंग्रजीत लिहिताना अनेकदा शब्दाखाली लाल रेघ दिसते, तिचा फायदा होतो, तसंच हेही झालं. आता चुका बऱ्यापैकी कमी होतात. नाहीच होत, असा दावा नाही. पण अनेकदा त्या घाईघाईत टंकतानाही होतात. पुन्हा नजर टाकली तरी त्या चुका दिसतात.

मी मराठीत वाचून प्रमाणलेखन तपासून देण्याचं कामही ऐसीच्या निमित्तानं करते. (त्यामुळे फेसबुकवर, व्हॉट्सॅपवर लोक भयभीषण लेखन करतात ते वाचताना जरा जास्तच त्रास होत असे. पण हे सगळं लेखन विनोद म्हणून वाचायला लागले, आता ताप होत नाही. पण जरा मोठंसं कुणी, काही लिहिलं आणि प्रमाण लेखन चुकवलं असेल तर मनातली मुद्रितशोधक झोपायला जाऊ शकत नाही; आणि लेखनातला तपशील, मुद्दा राहिला बाजूला, मला अप्रमाण लेखनाचा तापच जास्त होतो.)

थोडक्यात - जे काम आणखी चांगलं जमावं असं वाटतं, ते करायला घ्यावं. मी पायथनही अशीच शिकले/शिकते.

मला आ‌वडतं हे ॲप. माझ्याकडे छापील कोश आहे. पण ॲपच वापरलं जातं. वापरून वापरून गरज कमी झाली आहे; पण तरीही विशेषतः दिवाळी अंकाचं काम करताना ॲप बरेचदा उघडलं जातं. ॲपमध्ये नसलेले शब्दही तपासावे लागतात; त्यासाठी काही व्हॉट्सॅप समूहांमध्ये चर्चा होते. उदाहरणार्थ, २०२३च्या दिवाळी अंकासाठी चर्चा झाली ती पोर्तुगीज या शब्दाचं सामान्य रूप काय असावं - पोर्तुगिजा का पोर्तुगीजा? असे शब्द फडकेंच्या कोशात न सापडण्याबद्दल माझी तक्रार नाही.

अरुण फडके काही वर्षांपूर्वी गेले; त्यामुळे आता या कोशात भर पडेल असं वाटत नाही.

अवांतर - फडकेंच्या मृत्युची बातमी वाचून वाईट वाटलं. पण हे कुणाला सांगावं हे समजेना. पुस्तक वाचून माणूस जवळचा वाटतो. अशा दुःखाचं काय करावं ते समजत नाही.

.

(ही म्हणजे, रतन समेळच्या बॉयफ्रेंडची नियुक्ती ज्या ष्टोरीरायटरच्या जागी होणार आहे, ती तो (जुना) ष्टोरीरायटर “चुकीची ष्टोरी लिहितो” म्हणून, तशातली गत झाली.)

काय बी कळ्ळं नाई... जमल तर उस्कटून सांगा.. नाही सांगितलं तरीही चालेल म्हणा, तितकसं महत्वाचं नाहीये.

पण हा निबंध नाही...

असो चालायचंच ... चालू द्या.