ओळख - काही उचलगिरी करणाऱ्यांची

ताई, बाळबोध पद्धतीच्या सामान्य कथा आणि हलक्याफुलक्या गोष्टी लोक चोरतात....

काही लोक प्रकाशित करताना लेखकाचे नाव ही देतात. विकासपिडिया या साईट वर माझे नाव देऊन २-३ लेख प्रकाशित झाले आहे उदा: गणपती पूजेच्या मागची अवधारणा. किमान आपले नाव तरी जास्त लोकांपर्यंत पोहचते.

कोणतीही व्यक्ती मूळातून भाषातज्ञ असल्या शिवाय अख्खा शब्दकोश बनवू शकणार नाही. खाप्रे डॉट ऑर्ग म्हणजे आताची ट्रांसलीटरल डॉट ऑर्ग वर शब्दार्थ मूळ शब्दार्थ कोशाच्या संदर्भा सहीत दिले आहेत आणि तशा पद्धतीने खांडबहालेंनी श्रेय ठळकपणे नमुद करणे केव्हाही श्रेयस्कर. त्यांच्या शब्दकोशातील मोठा भाग मोल्सवर्थातून येत असावा (चुभूदेघे).

एखाद्या शब्दाची व्याख्या नव्या पद्धतीने लिहिली गेल्यास त्या व्याख्येच्या शब्द रचनेस कॉपीराईट लागू होत असावा पण मूळ शब्दार्थांवर कॉपीराईट असू शकत नाही, डिक्शनरींच्या बाबत कॉपीराईट मुख्यत्वे डिक्शनरीच्या मांडणी आणि रचनेवर आणि काही नव्या व्याख्या दिल्या असल्यास त्यावर लागू होत असावा असे वाटते (चुभूदेघे)

आंतरजालावरील लिखाणाबाबत लोक इतके सेन्सिटीव्ह का असतात, ते मला कळलं नाहीये. त्यांचा उदरनिर्वाह त्या लिखाणावर/फोटोवर अवलंबून असेल तर एकवेळ मी समजू शकतो, पण केवळ हौस म्हणून केलेले लिखाण/फोटो कुणी वापरले तर ती मॉरली नक्कीच चुकीची गोष्ट आहे, पण त्यामुळे जगबुडी झाल्याचा जो काही आभास केला जातो, तो काही मला कळत नाही.

याच अनुषंगाने मागे ऐसी आणि मिपा या संस्थळावरून कॉपीराईटचे अर्थकारण आणि माझी (स्वतःची) दुटप्पी भूमीका ! या शीर्षकाचा लेख लिहून मी सुद्धा बा.सी. मर्ढेकरांच्या कवितेतील गणपत वाण्याच्या स्वप्नरंजनाचे उदाहरण वापरून टिका केलेली आहे. आंतरजालावरील ललितेतर साहित्याच्या मराठी लेखकाने छापील क्षेत्रातून (आणि जालावरही) नेमके कोणत्या मजकुरावर उत्पन्न मिळण्याची शक्यता आहे आणि कोणत्या लेखनावर उत्पन्न मिळण्याची शक्यता नाही याबद्दल स्वतःच्या विचारांना रिव्हिजीट करावयास हवे असे मलाही वाटते ते मी त्या लेखा धागातून सविस्तर मांडले आहे. तरीसुद्धा मी उदय यांच्या प्रतिसादातील भूमिकेशी पुरेसा सहमत होऊ शकत नाहीए.

आंतरजालावरील लिखाणाबाबत लोक इतके सेन्सिटीव्ह का असतात, ते मला कळलं नाहीये.

पहिली गोष्ट आज नाही कधी काळी आपल्या पुढच्या पिढीला किडूक मिडुक उत्पन्न का होईना मिळालेतर बहुतांश लोकांना हवे असते. कॉपीपेस्ट करणारी मंडळीत जेवढे 'ह्युमन बिईंगत्व' असते तेवढेच मूळ लेखकातही 'ह्युमन बिईंगत्व' असते :)

दुसरे आपल्या उपरोक्त प्रश्नाचे उत्तर विवेक पटाइतांच्या याच विषयावरील मिपा धाग्यात मधुरा देशपांडे यांच्या प्रतिसादातून "....पण या प्रत्येक लेखामागे त्या त्या लेखकांचे कौशल्य आहे, अनुभव आहेत, ते लेखस्वरुपात यावे म्हणुन त्यांनी वेळ दिला आहे, या मेहनतीचे काय. उदा. म्हणुन गुर्जींचा जो एक लेख चोरला गेला, त्यासाठी केवळ तेवढे दोन-चार तासांचे टंकनश्रम लागले नसतील, त्याआधीचा त्यांचा कित्त्येक वर्षांचा अभ्यास आणि अनुभव देखील होता. मग कुणी जेव्हा एका सेकंदात ते स्वतःचे म्हणुन दाखवतात, कौतुक करवुन घेतात तेव्हा राग येतो. शिवाय उद्या मुळ लेखकालाच तुम्ही चोरी केली असे म्हटले जाते ते वेगळेच, असे आरोप झाले तर त्रागा होणारच. ~मधुरा देशपांडे " असे आले आहे ते भावनीक आक्षेपाची बर्‍यापैकी मांडणी करते.

त्यांचा उदरनिर्वाह त्या लिखाणावर/फोटोवर अवलंबून असेल तर एकवेळ मी समजू शकतो, पण केवळ हौस म्हणून केलेले लिखाण/फोटो कुणी वापरले तर ती मॉरली नक्कीच चुकीची गोष्ट आहे, पण त्यामुळे जगबुडी झाल्याचा जो काही आभास केला जातो, तो काही मला कळत नाही.

पहिले मूळ कॉपीराइट धारकाची अनुमती न घेता वापरणे केवळ मॉरली नाहीतर लिगली सुद्धा चूक असण्याची शक्यता आहे, अन्यथा बौद्धीक संपदा कायद्यांचा उद्देशच मार खातो. अगदी तीन दिवसांपुर्वी दैनिक लोकसत्तात बौद्धीक संपदा कायद्याच्या विदुषी लेखिका प्रा. डॉ. मृदुला बेळे यांचा " कथा अकलेच्या कायद्याची: 'फक्त कलाकार म्हणा' हा वाचनीय लेख आला आहे. उदय हे कदाचित आमेरीकेत राहुन आमेरीकन कायद्यांचे संदर्भाने प्रतिसाद देत आहेत का कल्पना नाही पण आमेरीकन कॉपीराइट कायदा वि. भारतीय आणि युरोपीय कायदे यात अंतर आहे. प्रा. डॉ. मृदुला बेळे त्यांच्या लेखात म्हणतात तसे भारतीय आणि युरोपीय कायदे लेखकास त्याच्या लेखनाचा लेखक म्हणून ओळख जपली जाण्याचा आधिकार लेखनावरचा आर्थीक कॉपीराईट संपल्या नंतरही वेगळेपणाने मान्य करतात हे अधोरेखीत केले जाणे महत्वाचे आहे.

(काही लेखक स्वतः पायरेटेड साहित्य वापरतात) हे लक्षात घेत नाही हा दुटप्पीपणा झाला ना.

एकाचुकीने दुसर्‍या चुकीचे समर्थन होऊ शकत नाही आणि कायदाही प्रत्येक प्रकरण स्वतंत्रपणे हाताळतो.

जर कोणी मोठा बकरा मिळाला (असोसिएटेड प्रेस, रिडर्स डायजेस्ट, मोठी मिडिया कंपनी) यांनी जर लेखन चोरले तर माझी लॉटरी लागायची शक्यता आहे, ५-५० फुटकळ भुरट्या चोरांच्या मागे जाण्यात काय अर्थ आहे आणि तितका वेळ आहे का, खर्च करायची तयारी आहे का?

उपरोक्त तर्क काही महत्वपूर्ण वास्तवीकतांकडे पाठ वळवतो असे वाटते. जेव्हा केव्हा प्रताधिकार भंगाची केस सिद्ध होते आणि न्यायालय मूळ लेखकास नुकसान भरपाई देववू इच्छिते त्या वेळी प्रताधिकार उल्लंघन करणार्‍याने त्या उल्लंघनातून काय कमाई केली हे अभ्यासले जातेच पण नुकसान भरपाईच्या आर्थीक मोजणीचा दुसरा महत्वपूर्ण आधार मूळ लेखकास त्याच्या लेखनास सर्वसाधारण पणे काय उत्पन्न मिळते अथवा मिळत असे हा मुद्दा विचारात घेता येऊ शकत असावा. आणि भूरट्या उचलेगिरीकडे तुम्ही दुर्लक्षकेले तर तुम्ही प्रत्यक्षात उत्पन्नात इंटरेस्टेड नाही अथवा तुमच्या लेखनाची उत्पन्नक्षमता कमी आहे अशा प्रकारचा दावा प्रतीपक्ष करू शकेल ज्या मुळे आर्थीक उत्पन्नाची क्षमता कमी होत असेल दुसरे, अधिक महत्वाचे कायद्याच्या उल्लंघनाकडे तुम्ही जेवढा कानाडोळा करता तेवढे तुम्ही कायदा मोडणारी संस्कृती जपता. माणूस कायद्यासाठी असून नये कायदा माणसा साठी असावा हे मान्य पण जो कायदा आहे त्याचे सहसा पालन केले जावयास हवे. नियमास अपवाद असेल तर ठिक अपवादाने नियम सिद्ध होऊ नयेत. माठाला पाझर असेल तर माठातील पाणी थंड राहते पण त्याच मडक्याला भोक पडले की विपर्यास होतो.

माझ्यामते आंतरजालावरील सहज उपलब्ध होणारे लेखन हे चोरीपासून रोखता येणार नाही कधी.

indianakanoon.org कॉपीराइट कायद्याच्या बर्‍यापैकी केसेस वाचत असतो ज्या केसेस न्यायालयात जातात तेथे कॉपीराइट कायद्यांच्या उल्लंघनांना बर्‍यापैकी चाप बसतो असे दिसते. दुसरे कुठल्याही कायदा पालनाचे सामाजीकीकरण (लिगल सोशलायझेश- समाजाच्या अंगवळणीपडणे) हे संस्कृती सिद्ध असते. हि प्रयत्नांती सिद्ध होणारी प्रक्रीया आहे.

...पण ते खर्चिक काम आहे.... इतका वेळ व्यक्तिशः माझ्याकडे तरी नाही. तुमच्याकडे आहे का, याचा विचार करा.

एखादा भूरटा चोर तुमच्या डोळ्या देखत अगदी क्षुल्लकही गोष्ट घेऊन गेला तर चालण्यासारखे असते का ? दुख्ख म्हातारी मेल्याचे नाही काळ सोकावतो अशी एक मराठीत म्हण आहे. कायद्याच्या पालनात खर्चीकता असू शकते ती खर्चीकता टाळण्यासाठी मार्गसुद्धा असू शकतील आणि मार्ग नसतील तर ते बनवले पाहीजेत अन्यथा आमच्या पिढीची डोळे झाक पुढच्या पिढ्यांना मेहनतीने उभे केलेले कायद्याचे राज्य ह्या संकल्पनेपासून पहाता पहाता पारखे होण्यास कारणीभूत होऊ शकणार नाही ना अशी साशंकता वाटते.

फोटो USPTO कडे नोंदणीकृत करता येतात, पण ते खर्चिक काम आहे.

आपण आमेरीकन कॉपीराइट ऑफीसचा उल्लेख करत आहात का ? भारतीय कॉपीराइट ऑफीसमधील रजीस्ट्रेशन आमेरीकन ऑफीस एवढे खर्चीक नसावे असे वाटते. (चुभूदेघे)

मी तर माझे लेखन वापरायला प्रोत्साहनच देईन, ज्यामुळे अधिकाधिक वाचकांपर्यंत ते पोचेल. जर कोणी मोठा बकरा मिळाला (असोसिएटेड प्रेस, रिडर्स डायजेस्ट, मोठी मिडिया कंपनी) यांनी जर लेखन चोरले तर माझी लॉटरी लागायची शक्यता आहे,

या भूमिकेत काही वेगळा विरोधाभास जाणवतो का यास रिव्हिजीट करावे. क्रिएटीव्ह कॉमन्सचे परवाने वापरून किंवा तत्सम सुस्पष्ट उद्घोषणेने पद्धतशीरपणे लेखन प्रताधिकार मुक्त किंवा मर्यादीत अधिकारांनी वापरण्यास उपलब्ध करता येते (मुख्य म्हणजे मुक्त सांस्कृतीक काम या व्याख्येस आणि अधिकाधीक लोकांपर्यंत पोहोचण्याचा अधिकृत मार्ग ठरते).

कायद्याचे पालन करणार्‍यांसाठी पद्धतशीर मार्गाने लेखन उपलब्ध न करता कायद्याचे उल्लंघन करणार्‍यांना उल्लंघन करू द्यात, उल्लंघन करणार्‍या चिल्लर चाल्लर शेळ्या मेंढ्यांकडे मी बघणार नाही पण त्या जाळ्यात योगायोगाने अडकलेला एखादा बकरा मोठा निघाला की सोडणार नाही मी त्याला ! :) कदाचित तुम्हाला असे म्हणावयाचे नसावे, खरे तर मला तुमचा प्रतिसाद आवडला आणि म्हणून मी जरा जास्तच खीस पाडला असल्यास क्षमस्व. ह. घ्या. हि विनंती.

@उदयजी.. अनेकांना अप्रिय वाटणारी गोष्ट वेगळीच असते. "क्ष" ने माझं लेखन चोरलं यापेक्षा मी "क्ष" चं लेखन चोरलं असं काही वाचकांना वाटू शकतं. किमान एवढ्या एका मुद्द्यापुरता हा विरोध रास्त असावा. आणि ही एक अत्यंत वैध शक्यता आहे.

ओरिजिनल अस काही नसतंच इतपर्यंत लॉजक ताणता येते. तुम्ही केलेल्या कलकृतीची कॉपी इतरांनी स्वतःची निर्मिती वा तसा आभास निर्माण करुन जर खपवली व ते तुमच्या लक्षात आले तर तुम्हाला ती बाब खटकते एवढी साधी गोष्ट आहे. कायदेशीर नैतीक वगैरे शब्दफुफाट्यात जाउन सिद्ध करा या पातळीपर्यंतही जाणारे चोर असू शकतात. उल्टा चोर कोतवाल को डाँटे अशी काहीशी परिस्थिती पण उदभवतात. उद्या कदाचित एखादा चोर आपल्याला चोरी करु दिली नाही म्हणुन घरमालकावर फिर्याद करायला कमी करणार नाही.
आंतरजालावार बर्‍याचदा ढकलपत्रातून आलेल्या अनेक गोष्टी असतात. त्याचा उद्गाता नेमका कोण हे वाचणार्‍याला कळत नाही.उदगात्यालाही कधी कधी आपले जनकत्व सिद्ध करण्याची हौस वा गरज नसते. एखादी माहिती प्रदुषित होउन त्याची विकृती झाली व त्याचे एखादे मोठे प्रकरण झाले तर त्याचे जनकत्व घ्यायला कोणी पुढे येणार नाही. असो.
माझे लेखन चोरले हे तेव्हाच माझ्या लक्षात आले होते. पण विचार केला कि चला विचारांचा प्रसार तर होतोय ना? लेखनात चोरण्यासारखे काही मौल्यवान आहे असे त्याला वाटले असावे म्हणुन त्याने चोरले.

घेणे बरोबर नाही. पण घरात ९०% लोकांकडे प्रिंटर नसतो. पण कथेंचे रेकॉर्ड ठेवण्यासाठी प्रिंटर हा पाहिजेच. अधिकांश लोक कार्यालयातूनच प्रिंट काढतात (सरकारी असो व निजी). शिवाय वर्षाचे जास्तीसजास्त ५० एक पानाचे प्रिंट होणार. एवढा गैर वापर तर छोटी मोठी कंपनी ही खपवून घेते. जर कार्यालयात अंतर्जालाची सुविधा असती तर ९०% शक्यता प्रिंट घेण्याची नाकारता येत नाही. शिवाय आजकाल रेल्वे पासून ते विमानाचे टिकट इत्यादी छोट्या- छोट्या वस्तूंचे प्रिंट अंतर्जालावरूनच लोक घेतात. याला एक सामाजिक मान्यता मिळालेली आहे. त्यात कुणाला ही गैर वाटत नाही.

ज्या वेळी मला जाब विचारण्यात आला, अंतर्जालावर माझे सोडून इतरांचे दुवे जास्त दिसले. त्या वेळी मनाला त्रासतर झालाच होता. उचलगिरी करणारे ३ प्रकारचे लोक असतात. एक कतुहलवश, कुणाला एखादा लेख आवडला तरच, तिसरे आदतसे मजबूर. पहिल्या दोन प्रकारच्या लोकांच्या लक्ष्यात आणून दिल्यावर ते पुढे असा प्रकार करत नाही पण तिसरे मजबूर असतात, ते आपली सवय सोडायला तैयार नसतात. अश्याच लोकांचा उल्लेख मी केला आहे.

कार्यालयाचे इंटरनेट वापरून ऐसी वाचणं योग्य असेल तर प्रिंटर वापरण्यात गैर काय आहे?