तीनशेचौदा लग्नांची पकाऊ गोष्ट

"हा रंग चांगला दिसेल तुला." आईने तांबडा-हिरवा-निळा अशा तिन्ही मूलभूत रंगांबद्दल हेच विधान केलेलं बघून तिसऱ्या साडीला माझा धीर सुटला. गोरं म्हणजे सुंदर आणि गोऱ्या लोकांनी कोणतेही रंग ल्याले तरी ते छानच दिसतात अशी टिपिकल भारतीय सौंदर्यदृष्टी मी लहानपणापासून ऐकत आले होते.

"आई, आता प्लीज तुझं दृश्यकलाज्ञान मला देऊ नकोस. तुझ्या ब्लाऊजपैकी जो मला फार बोंगळ होणार नाही ती साडी मी नेसेन. आणि तू म्हणत्येस म्हणून निषेधाची काळी फीत बांधणार नाही. पण ही चर्चा थांबव आता." हिची 'चाय पे चर्चा' सुरू झाली की मला धडकी भरते. एक पंतप्रधान काय कमी आहेत का?

ती पण माझीच आई. "हे बघ, ती मुळात तुझीच मैत्रीण आहे." हे अर्धसत्य होतं. स्मिता आणि मी शाळेत तीन वर्षं एका बाकावर बसायचो. तेव्हा शाळूमैत्री होती. शाळा, तिकडची बाकडी, तिथल्या भिंतीवरचे सुविचार या सगळ्या गोष्टी मी कधीच सोडून दिलेल्या. पुढे उच्चशिक्षणाच्या नावाखाली घरातून बाहेर पडले त्याच सुमारास स्मिता आईच्या ऑफिसात चिकटली. तेव्हापासून त्या दोघींमध्ये नवं नातं प्रस्थापित झालंय.

स्मिता दिसायला बरी, आणि वागायला ग्लॅमरस. तिचं लग्न ही गोष्ट आईचे फोन आणि व्हॉट्सअॅपचा शाळेचा ग्रूप यांत चालणारी सास-बहू छाप मालिका बनली होती. मी मुलगी असल्यामुळे आईच्या तावडीतून सुटले. नाहीतर तिने मला स्मिताबरोबर डेटलाही पाठवलं असतं. गॉसिपची ऑर्डर दिली नसली तरीही यथावकाश ते माझ्यापर्यंत यायचं. त्या गॉसिपमुळे माझा जीव नको-नको व्हायचा. त्यामुळे तिच्या लग्नाची घाई तिला जेवढी झाली नसेल तेवढी मला झाली होती.

अचानक तिच्या लग्नाचं आमंत्रण इमेलमध्ये दिसलं. माझा आधुनिक जग आणि तंत्रज्ञानावर असणारा विश्वास पुन्हा एकदा दृढ झाला. खरंतर मी इमेलवर लगेचच तिचं अभिनंदन केलं होतं. लग्नाला कोण जाणार! आईने गोंधळ घातला. आम्ही दोघीही त्या लग्नाला येऊ असं कबूल केलं. स्मिताने वर "मावशी, पण मधुराला साडी नेसायला सांग हं, प्लीज." वगैरे म्हणून आणखी पाचर मारून ठेवली.

लहानपणी मला लग्नं आवडायची. मी हॉलभर निरागसपणे फिरून आजी-आजोबा वयाचे लोक हेरून ठेवायचे. लग्न लागायच्या आधी त्यांच्याशी जाऊन थोड्या गोड गप्पा मारल्या की त्यांचे आख्खे, निदान अर्धे पेढेतरी मला मिळायचे. आमच्या आजोबांच्या डायबिटीसचा हा एकमेव, शैक्षणिक फायदा. हल्ली कसलीच सोय राहिली नाहीये. लग्नाच्या हॉलमध्ये सांडलेला अक्षता-फुलांचा कचरा, कचकड्याच्या झुंबरांतून गळणारा भगभगीत उजेड, हॉलभर पळणारी पोरं, सोन्याच्या खाणीतून आणि जरदोस-जरीच्या कारखान्यातून नुकते बाहेर काढलेले स्त्री-पुरुष, बायकांच्या घरगुती, गॉसिपी आणि पुरुषांच्या राजकारणाच्या टिपिकल रिकाम्या गप्पा हे सगळं एकदा शैक्षणिक अनुभव म्हणून ठीक आहे. पुन्हा पुन्हा लग्नांना जाऊन तेच तेच काय बघायचं? प्रत्यक्ष लग्नसमारंभात असणारा कलकलाट, गोंगाट बघूनही लोकांना लग्न का करावं याबद्दल याबद्दल प्रश्न नाही का पडत? मी हा सगळा वैताग आईवर ओतला. "शाळेत एका वर्गाची परीक्षा पास झालं की पुढे ढकलतात. कौटुंबिक समारंभांमधून असं पास का होता येत नाही? तीनशे चौदा लग्नांना गेल्यानंतर आणखी एक कशाला?" काहीही न बोलता आईने चौथी साडी बॅगेतून काढायला घेतली तेव्हा मी हार मान्य केली. "आई, चहाबरोबर टोस्ट हवा का खारी?" गांधीगिरी अमर आहे.

लग्नाचा दिवस जवळ आल्यावर मला त्या विचारांनी आणखी धडकी भरली. मी समीरला विचारलं, "सम्या, प्लीज माझ्याबरोबर लग्नाला येशील का?" त्याने आधी बरीच कारणं काढली. पण मी साडी नेसणार म्हटल्यावर लगेच "तो कॉमेडी शो बघायला मी नक्की येईन," म्हणाला. मला काय, तिथे करमणूक झाल्याशी कारण. आई तिकडे जाऊन गृहिणीगिरी सुरू करेल आणि मी त्या भर लग्नात एकटी पकेन.

"याला साडी नेसणं म्हणतात?" माझ्या साडीचा बोंगा जेवढा मोठा झाला नसेल तेवढा आईचा आ वासला होता.
"आई, 'आमच्यांत' अशीच नेसतात साडी. उगाच राईचा पर्वत करू नकोस."
"मधुरा, काडेपेटीत मावणाऱ्या साडीचा तूच पर्वत बनवलायस. मी हे असे बोंगे खपवून घेणार नाही." पुन्हा एकदा ‘साडी छोडो साडी गुंडाळो’ कार्यक्रम पार पडला.

आज मला उशीर होण्याची काहीही फिकीर नव्हती. पोहोचलो तर अक्षता वाटप केंद्र उघडलेलं होतं. एकदाचं लग्न लागलं आणि आई लगबगीने स्टेजच्या दिशेला निघाली. "आत्ताच त्या दोघांना भेटून येऊ. नंतर खूप गर्दी होते." मला या प्रकारात काहीही रस नव्हता. "पुष्पगुच्छ आणि आहेर नको" म्हटल्यावर आईने ऑफिसच्या सेंडॉफच्या वेळेसच स्मिताला गिफ्ट दिलेलं होतं. मग तिकडे जाऊन "आम्ही इथे होतो" छाप आठवणींचे पुरावे कशासाठी कोरायचे? असले प्रकार गुन्हेगार आणि विद्यार्थी अनुक्रमे तुरुंगांच्या भिंतीवर आणि शाळेच्या बाकड्यांवरही करतातच. लग्नात काय पुन्हा तेच! वर त्यासाठी रांग लावायची. पण हे मातोश्रींना कोण समजावणार? हा संवाद ऐकून समीरपण तिथून फरार झाला.

आम्ही म्हणजे खरंतर आईच रांगेत जाऊन उभी राहिली. समोरच्या काकू काकांना म्हणत होत्या, "कॅटरर कोण असेल हो? जेवणाचा वास तर चांगला येतोय." मी हारून-अल-मधुरा बनून रांगेतले लोक काय बोलतायत याची हेरगिरी करायला लागले. “आजकाल काय हो, सगळेच जण जातात अमेरिकेला.” "ती जर्मनीला जाणारे म्हणतात," दोन मध्यमवयीन पुरुष; त्यांच्या बरोबरच्या स्त्रिया एकमेकींच्या पदरांना हात घालत होत्या. “चांगला भरपूर खर्च केलेला दिसतोय इनामदारांनी. रिसेप्शनपण कुठल्याशा लॉनवर आहे म्हणे.” “मी ऐकलंय की त्यांची वरकड कमाई भरपूर आहे.” दोन उतारवयीन स्त्रिया, यांच्या बरोबरचा एक पुरुष शिक्षा केल्यासारखा शेजारच्या भिंतीकडे बघत होता, दुसरा पलिकडच्या पदराची चाचपणी करणाऱ्या काकूंकडे. (लग्नसमारंभसंबंधित वैतागाच्या यादीत या फोटोंच्या रांगेची आणि गलिच्छ गावगप्पांचीही भर घातली पाहिजे. पुढच्या लग्नाला...)

आईचा नंबर जवळ आला तसं तिने हाकाट्या करून मला बोलावलं. आमच्या आईला चारचौघांत कसं वागायचं हे समजत नाही. तिच्या हाकाट्यांमुळे शाळेतल्या सगळ्या मैत्रिणी तिथे रांगेत घुसल्या. रांगेचा फायदा काहीकाहींनाच. या शाळूसोबत्यांपैकी काहीजणी मला शाळेनंतर आजच भेटत होत्या. चेतना ब्रह्मे! ही केवढीशी होती आणि आता केवढी झाल्ये! "काय गं, तो मगाशी तुझ्याबरोबर होता तो कोण होता? तुमचा बार कधी उडवणार?" तेवढ्यात आमचा नंबर लागला. 'मधुरा या लग्नाला साडी नेसून आली होती', याचा एक फोटोपुरावा बनला.

चेतनाच्या चौकशा संपल्या नव्हत्या. एक पोर बोटाला, एक खांद्यावर झुलवत तिने मला पुन्हा पकडलं. "तू का नाही गं लग्न करत. सगळं कसं वेळेत व्हायला पाहिजे. आता तुझं वय काय कमी आहे का?" जणू काही लग्न आणि पोरं झाली म्हणजे ही तरुणच होत होती. "लग्नाला किमान वयाचं बंधन आहे, कमाल नाही." हा संवाद ऐकताना आईच्या चेहेऱ्यावरचं डँबिस हसू मी बघितलंच. "आता तरी बदल मधुरा. काही गोष्टी वेळच्या वेळी झालेल्या बऱ्या." चेतनाची जिद्द वाखाणण्यासारखी आहे, भलतीकडे वापरते ही बाब निराळी! मला कोकिळादिदीची आठवण झाली. अडचणीत सापडलेलं मांजर वाघासारखं हिंस्र बनू शकतं असं म्हणतात. मी गळेपडूपणे चेतनाच्या खांद्यावर हात ठेवला. तिच्या डोळ्यात डोळे घातले. बोलताना माझ्या तोंडची वाफ तिच्या चेहेऱ्यावर पसरेल याची काळजी घेत म्हटलं, "चेतू, मला नं बायकाच आवडतात. मला पुरुषांमध्ये काही रस नाही." मात्रा लागू पडली. चेतना पोरांसकट तिथून पळून गेली. चेतनाला ब्रह्मास्त्र फेकून मारताना मला शाळेपासूनचा बदला घेण्याचा आनंद झाला.

हे सगळं ऐकून सीमा म्हणाली, "मधुरा, तू उगाच कायतरी बोलू नकोस तिच्यासमोर. ती जगभर पचकली म्हणजे?" चेतनाची शाळेपासूनच ब्रह्मे बोंबाबोंब कॉर्पोरेशन, बीबीसी अशी ख्याती होती.
"ही ही ही, माझ्याकडे साक्षीदार आहेत की!"

ह्या लग्नातून तरी मी सहीसलामत सुटले.