नाटक केवळ 'प्रौढ पुरुषांसाठी' - हा लैंगिक भेदभाव योग्य का?

'काकस्पर्श'च्या संदर्भात अवांतरः
"तक्रारीचे कारण कळत नाही...कोणी चावट जोक सांगत आहे तर तो मलाही सांगा, ही उत्सुकता दिसते पण निर्माता लिंगभेद करतो आहे, असे वाटत नाही...
बायकांनी आपापले चावट विनोदांचे नाटक निर्माण करावे आणि त्याला फक्त बायकांना प्रवेश द्यावा, प्रश्न मिटला..."

पण सार्वजनिक कार्यक्रमाला बायकांना प्रवेश नाही, हे बेकायदेशीर नाही? नाटक कितीही चावट, आचरट, भिकार, मूर्ख, अनावश्यक.... काहीही असलं, तरी असा लिंगभेदावर आधारित भेद करून वेचक प्रेक्षक मिळवणं कायदेशीर आहे?
बरोबर की चूक हे आपण थोडा वेळ बाजूला ठेवू. पण कायदा काय म्हणतो?

नाटक सेन्सॉरने मन्जूर केले असेल तर ते निर्मात्याने कोणाला दाखवावे, कोणाला दाखवू नये, याचे अधिकार त्याला असावेत असे वाटते...

हे स्वातंत्र्य कोणत्याही कायद्याचा भंग होत नसेल अश्या बेताचे -इतपतच- असावे असे वाटते.
स्त्रियांना प्रवेश नाकारणे मंजूर झाल्यास उद्या ठराविक जातीच्या, धर्माच्या, रंगाच्या, पक्षाच्या लोकांनाही बंदी का घालु नये असे प्रश्न उठतील.

तेव्हा अशी लिंगसापेक्ष बंदी चुकीची वाटते. (तशी मला ती फक्त महिलांसाठी असणार्‍या कार्यक्रमाच्या बाबतीतही वाटते)

अदिती.....

१. बातमीदाराने विचारले तर नाटककाराला काहीतरी खुलासा हा द्यावाच लागतो, अन्यथा आजकालची 'चीप' पत्रकारिता पाहता त्याच बातमीदाराने "....जनताक्षोभ टाळण्यासाठी आम्ही वारंवार खुलाशाबद्दल लेखकाला, दिग्दर्शकाला विचारले पण त्यानी कसलाच प्रतिसाद दिला नाही. असले अक्षम्य वर्तन कलाकारांकडून अपेक्षित नव्हते...." असे गणपतीछाप राळ उठविणारे रीपोर्टिंग होत जाते. असो. श्री.पाटोळे यानी '२५ प्रयोगानंतर....' चे प्रयोजन केले आहे, ती म्हटली तर सारवासारव असू शकेल. जर त्याना वाटत असलेले 'नैतिक'तेचे भय सत्यच असेल तर त्याबाबत स्मीता तळवलकर आणि त्यांच्यासोबत ते नाटक पाहायला जाणार्‍या महिला पाटोळ्यांची चिंता योग्य की अयोग्य याचा खुलासा करतील. तोपर्यंत तर आता लेखक म्हणतात ती भूमिका स्वीकारली जाणे अपरिहार्य आहे.

२. नाटकाविषयी प्रतिनिधीने जो वृत्तांत देणे आवश्यक होते, तो दिला, पण त्याच लेखाचे शीर्षक बटबटीत रूपात देऊन त्यानी (पक्षी : लोकसत्ता) जो थिल्लरपणा दाखविला आहे तोही अक्षम्यच म्हणावा लागेल....[पण हल्ली पेपरवाल्यांचे बौद्धिक कोण आणि कसे घेणार हाही कळीचा मुद्दा आहेच]

३. Condescension = "विनम्रता" [किंवा एखाद्या घटनेबाबत खुलासा देताना/करताना त्याबाबत स्वतःकडे कमीपणी घेऊन वर्तन करणे]

अशोक पाटील

कॉलेजमध्ये असताना काही विशिष्ट चित्रपटगृहांमध्ये जाऊन काही इरॉटिक चित्रपट पाहिले होते. त्या चित्रपटगृहांमध्ये बंदी नसूनही एकही महिला चित्रपट पाहायला का येत नसायची हे न उमगलेले कोडे आहे. कदाचित या धाग्याच्या निमित्ताने त्याचे निराकरण होईल ही आशा आहे.
एकही 'हॉट' नाटक पाहिलेले नाही, पण त्या नाटकाला स्त्रीप्रेक्षकवर्ग किती असतो याचा अंदाज लावू शकतो.
हे सगळं पाहता हा एक 'पब्लिसिटी स्टंट' असून स्त्रियांना चावट नाटक पाहायला भाग पाडण्याचा डाव असू शकतो. ;-)

लैंगिक भेदभाव दूर करायला अद्यापही बराच वाव आहे आपल्या समाजात विविध क्षेत्रांत याबाबतही दुमत नाही.

दुमत तर नाहीच. याला उपाय शोधून काढणे एवढेच काय ते बाकी आहे.

थोड्या विचाराअंती, एका समांतर समस्येकरिता रामबाण म्हणून टौटिला जाणारा एक उपाय लक्षात घेऊन, तशीच काही समांतर योजना कदाचित येथे राबवून पाहता येईल काय, असा एक विचार या निमित्ताने मनास चाटून जातो.

जातीय भेदभाव ही "आपल्या" समाजाला भेडसावणारी अशीच एक मोठी समस्या आहे, आणि ती दूर करण्यासाठी "आपल्या" समाजात तितकाच मोठा वाव अद्यापही आहे, याबाबतही कोणाचे दुमत असू नये. मात्र, या समस्येबाबत सकारात्मक बाजू ही, की या समस्येच्या निवारणाकरिता उपाययोजनांचा विचार होताना दिसतो, आणि त्या दृष्टीने प्रस्तावही मांडले जातात.

चालू विचारधारेनुसार, या उपाययोजनांमध्ये आंतरजातीय विवाहांना प्रोत्साहनाचा प्रस्ताव हा अधिकतर लोकप्रिय असून, यामुळे जातिव्यवस्थेस धक्का पोहोचून समाजातील जातीय भेदभावास मूठमाती मिळण्यास हा उपाय कारणीभूत ठरेल, असा दुर्दम्य आशावादही मांडला जाताना दिसतो, आणि जोरावर दिसतो. समाजातील इतर समस्यांच्या निवारणाकरिता उपाय शोधतानाही यातून प्रेरणा घेण्यासारखे बरेच आहे.

किंबहुना, अशीच प्रेरणा घेऊन, समाजातील लैंगिक भेदभाव दूर करण्याच्या दृष्टीने एक प्रस्ताव अत्यंत गंभीरपणे मांडू इच्छितो. तो म्हणजे, आंतरलैंगिक विवाहांना प्रोत्साहन. जसजसे समाजातील आंतरलैंगिक विवाहांचे प्रमाण वाढत जाईल, तसतसा समाजातील लैंगिक भेदभाव कमीकमी होत जाऊन हा प्रश्न चुटकीसरशी सुटेल, असा आमचा दुर्दम्य आशावाद आहे. किंबहुना, असे प्रोत्साहन देण्यासाठी, आंतरलैंगिक विवाह करणारांना सरकारी तिजोरीतून काही पारितोषिक, अनुदान, झालेच तर श्रीफल-महावस्त्रासहित जाहीर सत्कार, अशाही योजनांचा विचार करता येईल. व्यक्तीच्या निवडीत ढवळाढवळ न करतासुद्धा आंतरलैंगिक विवाहांची टक्केवारी कमी-अधिक करण्याबाबत समाजाला - विशेषतः समाजातील लैंगिक भेदभावाचे निर्मूलन करण्यासारख्या यासारख्या इतक्या उदात्त उद्दिष्टांतून - देणेघेणे असू शकते, याबाबत विद्वानांचे तसेही दुमत असू नये, त्यामुळे हा प्रस्ताव विद्वज्जनसंमत व्हावयासही प्रत्यवाय नसावा.

अर्थात, आंतरलैंगिक विवाहांना प्रोत्साहन हे आपल्या समाजात टैम इम्मेमोरियलापासून चालू आहे, मात्र समाजातील लैंगिक भेदभावांवर त्याने फरक पडल्याचे जाणवलेले नाही, असा एक आक्षेपवजा प्रतिवाद यावर केला जाईलच. तर असा प्रतिवाद करू पाहणार्‍या अभागी (आणि दुष्ट) जीवांस आम्ही "पेशन्स!" एवढेच उत्तर देऊ इच्छितो. आणि काही प्रतिसवालही करू इच्छितो: की बायांनो/बाबांनो, "पूर्वीच्या काळी" (म्हणजे इतिहासात वाटेल तेव्हा) किती लैंगिक भेदभाव असे, याची तुम्हांस काही कल्पना आहे काय? त्यामानाने आज लैंगिक भेदभाव कमी आहे, हे प्रगतीचेच - आणि पर्यायाने आंतरलैंगिक विवाहांच्या लैंगिक भेदभाव कमी करण्यातील योगदानाचेच - द्योतक नाही काय? भारतीय विवाहसंस्थेच्या उभ्या इतिहासाचा कालखंड (हा नेमका किती, याबद्दल आम्हांस कल्पना नाही. इतिहासाचे होतकरू अभ्यासक याचा पत्ता लावतीलच.) लक्षात घेता ही प्रगती नेत्रदीपक म्हटली पाहिजे. तेव्हा, आणखी काही काळ (म्हणजे किती, कोण जाणे!) जाऊ द्या, आंतरलैंगिक विवाहांना असेच सामाजिक प्रोत्साहन राहू द्या. पहा लैंगिक भेदभावाचा प्रश्न कसा चुटकीसरशी सुटतो की नाही ते!

काय म्हणता? आंतरलैंगिक विवाह आणि लैंगिक भेदभाव कमी होणे यांच्यातील कार्यकारणभाव अजूनही दिसत नाही? (१) तुमचे डोळेच फुटके! (२) नसेनाका! आमची थियरी टौटावयास आम्हांस तरीही काय जाते? तुम्ही नाही तरी कोणीतरी टेकर्स भेटतीलच. आणि आमच्यापुरतेच बोलायचे झाले, तर आम्ही स्वतः आंतरलैंगिक विवाह करून या समस्येच्या निराकरणास आमच्या परीने हातभार लावलेला आहे. त्यामुळे आम्ही ग्रेटच. इतरांबद्दल आम्ही काय (आणि काय म्हणून) बोलावे? जिचीतिची/ज्याचीत्याची समज, जाण इ.इ. सर्वथा लागू आहेच.

टौटणे: (मेरियम-वेब्स्टर शब्दकोशातून साभार. काय आहे, आमचा यावरून फुका कोणी फ़रीद झकेरिया करायला नको.)

¹tout: verb \ˈtau̇t, in sense 4 also ˈtüt\

transitive verb

:
:
:
4: to make much of : promote, talk up

मनोबा...

दादांचे चित्रपट थिएटरमध्ये जाऊनच पाहावे लागत असत आमच्या वेळेला....टीव्हीने नंतर समाजातील जवळपास सर्वांच्या घरी मुक्काम केला तरी काही तांत्रिक तू-तू-मै-मै मुळे दादांच्या चित्रपटांना दूरदर्शनची पुंगी लाभलीच नाही. असो.

पण मी स्वतः पाहिले होते की, केवळ 'सोंगाड्या, पांडू हवालदार, एकटा जीव सदाशिव' यानाच नव्हे तर पुढे जी काहीशी एक्सेसिव्ह अश्लिलतेकडे झुकणारी दादानिर्मिती झाली त्यानाही पुरुषांच्यासमवेत स्त्रियांनीही गर्दी केली होती. पतीसमवेत पत्नी येत असेच, पण गल्लीतील स्त्रियाही एकत्रितरित्या दादांच्या चित्रपटांना हजेरी लावीत. द्व्यर्थी संवाद समजणे हे देखील काही वेळा अवघड असते, ते थिएटरमधील सार्‍यानाच [यात शालेय विद्यार्थीही असत] समजत असत असेही नसल्याने, मायबाप प्रेक्षक फक्त 'दादा प्रेमापोटी.....गाण्यापोटी...दिलखुलास हसून घेण्यासाठी...' तिकीटबारीवर हाऊस फुल्लचा बोर्ड लावीत असत.

पाटोळे यांच्या नाटकात 'सेक्स' विषय 'ग्राफिक' पातळीवर वाटावा अशारितीने संवादबद्ध केला असल्याचे दिसते.....म्हणजे 'लोकसत्ता' च्या वार्तांकनावरून. असे रफ अ‍ॅण्ड टफ टु अ‍ॅक्सेप्ट संवाद निदान स्त्रियांनी 'ऐकू' नयेत एवढ्यासाठी जर त्या टीमने ती अट घातली असेल, तर मग एकादृष्टीने ती नाटकाची जाहीरात आहे असे न समजता त्यानी योग्य ती दक्षता घेतली आहे असे वाटते. अर्थात सेकंड ऑप्शन ठेवला आहेच....म्हणजे स्मीता तळवलकर आणि अन्य महिलांनी एक प्रयोग पाहून, वाटल्यास, तो दोन्ही गटांसाठी खुला करावा.

अशोक पाटील

दादांचे चित्रपट थेटरात पाहिले आहेत.

अडीच तासाच्या चित्रपटात (अंगविक्षेप धरून) ८-१० चावट विनोद असत.

प्रौढ म्हणजे काय हा प्रश्न आहे. १२-१३ व्या वर्षी आम्हाला ते विनोद कळत असत .

प्र का टा आ

फक्त चावट कार्यक्रमच वेगळे ठेवावेत का?
किंवा जे वेगळे ठेवायचे आहेत त्यात चावट कार्यक्रमाचा समावेश नको आहे?
म्हणजेच चावट कार्यक्रम हे सामायिकच असले पाहिजेत असा तर्क आहे का?

किंवा मुळात वेगळे,स्वतंत्र कार्यक्रम असावेत, त्या स्पेसमध्ये ज्याला जे करायचे ते त्यानी करावे हे आर्ग्युमेंट असण्यात काही चूक आहे?

"आम्ही आमचे स्वतंत्र कार्यक्रम करतो, पणं त्यात चावट बोलत नाही" असं आर्ग्युमेंट स्त्रियांचे स्वतंत्र कार्यक्रम ठेवणार्‍या आ़णि हे नाटाक "पुरुष ओन्ली" ठेवणं मान्य नसणार्‍यांचं आहे? असेल तर उत्तर असं दिलं जाउ शकेलं:- "नसाल तुम्ही बोलत. आम्हाला फक्त पुरुषांसाठी म्हणून कार्यक्रम स्वतंत्र करायचे आहेत. त्यात आम्ही चावट बोलू. काय तक्रार आहे?"
हळदीकुंकू हा स्त्रियांचा स्वतंत्र,एक्स्लुसिव्ह असा कार्यक्रम आहे. काही पुरुष एकत्रित येउन गटारी साजरी करत असतील तर प्रॉब्ल्मे काय? (सरकारी जागा वापरणं इतकाच प्रॉब्लेम आहे का? ती भाड्याने घ्यायचे काय नियम आहेत? भाड्याने घेतल्यावर मी माझ्या खाजगी, मी निवडालेल्या, निवडक ऑड्यन्ससाठी कार्यक्रम करु शकत नाही का? जर भाड्याने घेणार्‍यास हे स्वातंत्र्य नसेल तर माझा संपूर्ण प्रतिसाद बाद. धाग्यातील बहुतांश मुद्द्यांचाही मग निकाल लागेल.)

३. स्त्रियांनी अशा प्रकारचं नाटक करून फक्त स्त्रियांसाठी प्रवेश ठेवावा हे याला योग्य उत्तर नाही. मी हे नाटक पाहिलेलं नाही, पण शंका अशी आहे की या नाटकात स्त्रियांना स्त्रीद्वेष्टी वाटणारी विधानं असू शकतात. तुम्ही आमचा द्वेष करा, बदला म्हणून आम्ही तुमचा द्वेष करतो यात काय मतलब आहे? समानता हवी आहे तरी अशा प्रकारची नको.

इथवर ठीक आहे. मात्र, वरील ठळक केलेल्या मुद्द्यांच्या स्पष्टीकरणवजा समर्थनार्थ, वानगीदाखल म्हणून,

जगातली सगळी युद्ध पुरूषी वर्चस्ववादातून झाली म्हणून बायकांनीही समानता म्हणून युद्ध करावीत असं नव्हे.

हे जे काही विधान केलेले आहे, ते पटण्यासारखे नाही, आणि चुकीच्या गृहीतकांवर उभारलेले आहे, असे वाटते.

युद्धे ही वर्चस्ववादातून झाली अथवा होतात, हे विधान जरी कदाचित फारशा तपशीलवार चिकित्सेत न शिरता दर्शनीमूल्यावर घेण्याजोगे असले, तरी हा वर्चस्ववाद हा मानवी स्वभावाचा एक मूलभूत आणि अविभाज्य भाग असावा, त्यात "पुरुषी" अथवा "स्त्रैण" असे काहीही नसावे. इतिहासात अथवा परंपरेत जर तो प्रकर्षाने पुरुषांचे ठायी (आणि म्हणूनच "पुरुषी") आणि अभावाने अथवा अपवादानेच स्त्रियांचे ठायी असल्याचे वरकरणी आढळत असेल, तर त्याचे कारण हे बहुधा आजवरच्या जागतिक पारंपरिक समाजव्यवस्था या प्रामुख्याने पुरुषप्रधान असण्यात दडलेले सापडावे, असे अटकळवजा प्रतिपादन आहे. थोडक्यात, स्त्रियांच्या ठायीच्या नैसर्गिक वर्चस्ववादाचे पारंपरिक दमन, त्याचबरोबर पुरुषांच्या ठायीच्या नैसर्गिक वर्चस्ववादाची पारंपरिक भलावण आणि स्त्रियांसाठी या नैसर्गिक गुणाच्या वाढीकरिता संधीचा पारंपरिक अभाव, ही कारणत्रयी या गुणाच्या स्त्रियांच्या ठायीच्या आभासी अभावास जबाबदार असावीत; अन्यथा या गुणात "पुरुषी" अथवा "न-स्त्रैण" असे काहीही नसावे, असा अंदाज आहे.

तेव्हा, स्त्री-पुरुषांमध्ये खरोखरची सामाजिक समता जर प्रस्थापित झाली, तर बायकांना "समानता" म्हणून युद्धे मुद्दाम करण्याची गरज उत्पन्न होणार नाही; युद्धे ही आपोआपच, नैसर्गिकरीत्याच होतील (नि होत राहतील), वर्चस्ववादाकरिताच होतील (नि होत राहतील), फक्त या वेळी त्यात स्त्रियांचाही सहभाग असेल इतकाच काय तो फरक राहील, असे भाकीत वर्तवण्याच्या मोहाचे या निमित्ताने शमन करून घेतो.

तूर्तास इत्यलम्|

बातमीचा मजकूर वाचला. शेवटचं "नैतिक भान" फक्त या चर्चेतून तसं कळलं नव्हतं..
या 'नैतिक भाना'मुळे पुढारलेपण मागे पडलं.

बाकी तुझं म्हणणं पटलं.

दर वेळेला ढाल मारलीच पाहीजे असे नाही.

ढाल, की तलवार?

ढाल ही केवळ बचावात्मक असते ना?

सारीका, कोणी न्यायालयात दाद मागितली असती तर नामुष्की मुंबई महानगरपालिकेची झाली असती. खाजगी जागांमधे भेदभाव करण्याला विरोध नसून सार्वजनिक पैसा वापरून भेदभाव करण्याला आहे.

मात्र सार्वजनिक ठिकाणी मंदिर बांधून त्यात 'फक्त विशिष्ट जातींसाठीच' किंवा 'विशिष्ट जातीयांना प्रवेश नाही' असं म्हणणं अयोग्य ठरतं. कारण इथे देवाची पूजा करण्याचा हक्क हा सामाजिक पातळीवरचा आहे.

भारतापुरते बोलायचे तर भारतात पारशांच्या अग्यारीत इतरांना प्रवेश नाही. (इतरत्र पारशांच्या अग्यारीत इतरांना प्रवेश आहे किंवा नाही, याबद्दल मला कल्पना नाही.) त्याहून थोड्या व्यापक, उपखंडीय पातळीवर बोलायचे, तर नेपाळातील हिंदू मंदिरांत हिंदवेतरांना प्रवेश नाही. (या नियमास बौद्धांचा अलिखित अपवाद असल्यास कल्पना नाही.) त्याहूनही व्यापक, अखिल आशियाई अथवा जागतिक पातळीवर बोलायचे झाल्यास, सौदी अरेबियातील मक्का आणि मदिना या शहरांत मुसलमानेतरांना प्रवेश नाही.

हे आपण मांडलेल्या चौकटीत नेमके कसे बसते?

अमेरिकन वर्णद्वेषातूनच 'सेपरेट बट इक्वल' ही तडजोड निर्माण झाली होती.

'सेपरेट बट इक्वल'वरून आठवले. स्वामिनारायण मंदिरांत पुरुष अथवा स्त्रिया, दोघांनाही प्रवेश आहे. मात्र रांगा, बसायची ठिकाणे निराळी. कडेवरच्या लहान मुलांबद्दलही अपवाद नाही. म्हणजे, कडेवर पुरुष मूल असलेली स्त्री फक्त मुलासमवेत मंदिरात आली, तर तिची काही सोय नाही, कारण मुलाला पुरुषांच्या रांगेत पाठवणे भाग आहे, आणि हिला स्त्रियांच्या रांगेत जाणे. मुलास एकटे वेगळे पाठवण्याची सोय नसल्याने इफेक्टिवली तिच्या प्रवेशावर बंधने आली. (हेच एखादा पुरुष आपल्या कडेवरच्या मुलीस घेऊन पण कोणाही विश्वासू प्रौढ स्त्रीस बरोबर न आणता आला, तरी त्याच्याही बाबतीत व्हावे, असा अंदाज आहे. बरे, हे सेग्रगेशन 'तुमच्या सोयीसाठीच, गर्दीच्या वेळी तुम्हास त्रास होऊ नये म्हणून आहे - पहा तुम्हाला कशी वेगळी रांग करून दिलेली आहे!' असाही आव आणला गेलेला पाहिलेला आहे. आता बोला!)

याबद्दल काय म्हणणे आहे?

"अशा प्रकारचे कार्यकर्ते महिला चळवळीला हानिकारकच आहेत असं म्हणेन....."

एखाद्या कार्यकर्त्यावर वा कार्यकर्तीवर कुठल्यातरी प्रतिकूल प्रतिक्रियेच्या उदाहरणावरून त्याचा/तिचा चळवळीतील सहभाग म्हणजे हानिकारक असल्याचा बोल ठेवणे काहीसे अन्यायकारक आहे.

अ‍ॅड.वर्षा देशपांडे यांच्या 'लेक लाडकी अभियान' या चळवळीचा सन २००५ पासून तुम्ही एक अभ्यासक म्हणून आढावा घेतलात तर तुम्ही जाणू शकाल की साताराच नव्हे तर थेट मुंबई पुणे येथील सोनोग्राफी केन्द्रावर त्यानी त्या अभियानांतर्गत केलेल्या स्टिंग ऑपरेशन्स आणि त्यानंतरच्या पोलिस कारवाईचे पुरावे सापडतील. 'लेक लाडकी' अभियानामुळे त्याना संबंधिताकडून कशा तर्‍हेने मानसिक व्यावसायिक त्रास होत गेला याचेही सत्य किस्से आहेत. आज आमीर खानच्या 'सत्यमेव जयते' मुळे 'स्त्री भ्रुण हत्या' विरोधात रान उठविले गेल्याचे दिसते [जे योग्यही ठरेल], पण तब्बल ७ वर्षापूर्वीपासून अ‍ॅड.वर्षा देशपांडे प्रसंगी पदरी खार लावून ते कार्य करीत आहेत.

१५० कोटी रुपयांची 'सोनो-माया' मिळविणार्‍या बीडच्या डॉ.सुदाम मुंडे दांपत्याला अटक करण्यामध्ये पुढाकार याच अ‍ॅड.वर्षा देशपांडे यानी त्या मोहिमेद्वारे घेतला होता.

इतके सांगण्याचे कारण म्हणजे जरी वर्षाताईनी पाटोळे नाटकावर टीका केली असली तरी तो एक अभिव्यक्ती स्वातंत्र्याचा भाग आपण मानायला हवा. समजा त्यांचे त्या संदर्भातील मत पटले नाही म्हणून मानले नाही... तरीही म्हणून त्या एका घटनेवरील टीकेमुळे त्या एकूणच 'महिला चळवळीला हानीकारक' आहेत असे म्हणू नये.

बाकी चालू द्या.

अशोक पाटील

हे नाटक हीन अभिरूचीचं असेल हे पटण्यासारखं आहे. मुळात असे विनोद करणं ही स्त्री-पुरूषांची नैसर्गिक गरजच असेल, स्वभाव असेल तर तो दाबण्यात काय अर्थ आहे? वयाप्रमाणे असलेल्या पाचपोचानुसार हीन अभिरूची असणारे विनोद सर्व वयोगटातले लोक करतात.

डॉ देशपांडे यांच्याबद्दल फार तपशीलात बाकी माहिती नव्हती. किंबहुना त्यांच्या या इतर कामांमुळेच त्यांनी सार्वजनिक ठिकाणी अधिक जबाबदारीने विधानं करावीत असं वाटलं.

अशा प्रकारचे कार्यकर्ते महिला चळवळीला हानिकारकच आहेत असं म्हणेन.

वरचं त्यांच्या कार्याविषयीचं वर्णन वाचलं. ते प्रशंसनीय आहेच. मात्र त्यांच्या कर्तृत्त्वाचा पाया कुठच्या वैचारिक अधिष्ठानावर उभा आहे असा प्रश्न आहे. 'चावट' नाटकं तयार करणं हे बलात्कारापेक्षा भयंकर आहे असं म्हणणारी व्यक्ती बलात्काराचं क्षुद्रीकरण करते. त्याहीपुढे जाऊन लैंगिकतेकडे निकोपपणे पहाण्याचा मुक्त दृष्टिकोन नसेल अशी व्यक्ती लैंगिक भेदभावाच्या क्षेत्रातली पुरोगामी समजावी लागणं हे दुर्दैव आहे.

अशा प्रकारचे कार्यकर्ते महिला चळवळीला हानिकारकच आहेत असं म्हणेन.

सदर कार्यकर्त्रीच्या उपरोल्लेखित विधानाशी अर्थातच असहमत आहे, परंतु आपल्या या विधानाने एक शंका निर्माण झाली.

'महिला चळवळीस हानिकारक' म्हणजे काय? तर महिला चळवळीची जी काही उद्दिष्टे, जी काही तात्कालिक किंवा दीर्घकालीन साध्ये असतील, त्यांप्रति पोहोचण्याच्या प्रक्रियेस हानिकारक.

आता, महिला चळवळीची उद्दिष्टे आणि/किंवा तात्कालिक अथवा दीर्घकालीन साध्ये काय असावीत, हे कोणी ठरवायचे? (ज्यांच्याकरिता म्हणून ही चळवळ आहे, त्या) महिलांनी, की (त्यातही, या चळवळीचे प्रत्यक्ष चालन ज्यांच्या हाती आहे, अशा) कार्यकर्त्या महिलांनी, की (ज्यांच्याकरिता ही चळवळ अजिबात नाही, अशा, अजिबात चळवळबाह्य) पुरुषांनी?

नाही म्हणजे, आपण पुरुष आहात, अशा प्रामाणिक समजुतीखाली मी वावरत आहे, म्हणून विचारले. तसे नसल्यास मनापासून दिलगीर आहे.

अर्थात, या संदर्भात आपल्याला मत असण्याचा आणि आपण ते व्यक्त करण्याचा आपला अधिकार मान्य आहेच. पण तरीही, ते मत ग्राह्य धरण्याच्या दृष्टीने आपला 'लोकस स्टॅण्डाय' नेमका काय, असा प्रश्न मनास चाटून जातो, इतकेच.

(यावरून एक उपप्रश्नः महिला चळवळ ही फक्त महिलांसाठी असावी का? असा लैंगिक भेदभाव (असल्यास) तो योग्य ठरावा का?)

इत्यलम्|

ही प्रतिक्रीया अर्थातच वर्षा देशपांडेंनी हे नाटक न बघता दिलेली आहे (बघूच दिलं नाहिये ना कोणा बाईला हे नाटक). मग त्यांनी, 'स्त्रीयांना हे नाटक बघायला बंदी केलेली आहे म्हणजे यात अति महाभयंकर (बलात्कार किंवा काशाही पेक्षा) काही आहे' अस गृहित धरून तुम्ही म्हणताय ती प्रतिक्रीया दिली, तर काय चुकलं ?
नाटक पाहू दिलं असतं तर आपल्या कल्पनाशक्तिवर न अवलंबून राहता प्रतिक्रिया दिली असती.

हा (किंवा अशा प्रकारचा) प्रतिसाद माहितीपूर्ण असण्याची अपेक्षा होती, असते.

तुमची तुम्ही माहिती मिळवा आणि शहाणे व्हा, अशा प्रकारचा प्रतिसाद सार्वजनिक व्यासपीठावर देण्यामागचा कार्यकारणभाव काय? 'न'वी बाजू ज्याला बाजू म्हणतात तो प्रत्येक वेळीस पवित्रा असेलच असं काही नाही.

+१
पाटोळ्यांचा हेतू साध्य झाला असावा

मास्तर कसं मुद्द्याचं बोल्लात. परवा एबीपी माझावर या विषयावर अशीच चर्चा चाल्ली होती. तव्हा मनात मी हेच म्हनालो.