संपादकीय

ऐसी अक्षरे सर्वोत्तम दिवाळी अंक असतो. कोणत्याही अर्थकारणात न अडकल्यामुळे निव्वळ आनंद मिळतो. या वर्षी अंकातले लेख अगोदर वाचून नंतर संपादकीय वाचण्याचा योग आला.ऋणनिर्देश वाचलंय.
दहा बारा लेख वाचून झाले आहेत. प्रतिसादही दिले आहेत. इतर लेख वाचणारच आहे.
..
जयदीप चिपलकट्टींचा लेख या वर्षी नाही?
पाककलेत साहित्य आणि ललित बुडवणाऱ्या सई केसकरांनी मात्र विकी छाप लेखावर बोळवण केली. कोणत्याही वेगळ्या फराळाची पाककृती दिली नाही.
वाचतो आहे वाचत राहीन. ऐसीतली मौज कायम आहे.

ऐसीचा दिवाळी अंक हा 'हटके'च असतो. इतकं वैविध्यपूर्ण आणि सशक्त लेखन दुसर्‍या कुठल्या दिवाळी अंकात, एका ठिकाणी वाचायला मिळणे अवघड! म्हणुनच तो संपूर्ण वाचायला बरेच दिवस लागतात. पूर्वी तर, ऐसीचं संस्थळ बारा महिने, अशाच दर्जाचं असायचं! पण आता ते तसं राहिलं नाही. ती उणीव दिवाळी अंकात भरुन निघते.

मागच्यावेळी पेजरीड काउंट हा निकष ठेवला होता. तो फसवा आहे. संपादकांना युनिक वाचक, डेमोग्राफी इ. निकषांवर लोकप्रियता मोजता येईल. त्यासाठी अंक वाचनासाठी सोशल मिडिया वा इमेल लॉगिन जरूरी ठेवता येईल.

पण मग कधी कधी वाटते लोकप्रियता हाही निकष फसवाच आहे. अंक "मोजक्या वाचकांपुरता" मर्यादीत असला तरी कुठे बिघडते. सकस लेखन असावे इतपत अपेक्षा मोजक्या वाचकांनी ठेवली आणि संपादकांनी ती पूर्ण केली तरी खूप झाले. कदाचित भविष्यात, १०-१५ वर्षापूर्वीच्या इतिहास, साहित्य, कला, संस्कृतीवरच्या एखादं चांगल्या लेखावर ग्रामिण भागातला तरुण वाचक शोधत शोधत आला आणि त्याला हवे ते मिळाले तर अंकासाठीची घेतलेल्या मेहनतीचे सार्थक झाल्यासारखे होईल. आजही असे बरेच लेख असतात जे गुगलवर शोधताना सापडतात, आणि ज्यात विषयाची मांडणी आणि चांगली चर्चा झालेली असते.

प्राची देशपांडे
ह्यांचा लेख मला का दिसत नाहीये?
डोळे तपासून घावे का ?

असे आहे का. आभार नबा!

संपादकीयात त्या ख्रिस्ती धर्मपरिवर्तनांवरील लेखाचा उल्लेख is conspicuous by its absence.

असो चालायचेच. (As in, त्यात विशेष ते काय!)

#कुत्रामाणसालाचावलातरतीबातमीहोतनाही

दरवर्षी नवनवीन छापील दिवाळी अंक प्रकाशित होतात आणि आपापल्या "मार्केट सेगमेंट"मध्ये काही अंकांनी आपली वेगळी ओळख निर्माण केलेली आहे. या अंकांच्या किंमती साधारणतः २०० ते  ६५० रुपये च्या दरम्यान असतात. अनेकदा हे अंक ग्रंथालयातून वाचले जातात; काही वेळेला खरेदी करून.  यंदा भास मध्ये जयदीप चिपलकट्टी, आदुबाळ आणि मेघना यांच्या कथा दिसल्या. हृषिकेश आणि मेघना यांचा लहान मुलांसाठीचा कुल्फी, तसेच शुभदा चौकरचा यांचा वयम हे अंक गेली काही वर्षे माझी बहिण भाच्यांसाठी आणते; मराठी वाचनाची गोडी लागावी म्हणून.

दिवाळी अंकांची ही भाऊगर्दी पाहता, आर्थिक गणित बिघडलेलं नसावं असं वाटतं; तरीही कधी कधी शंका येते, कदाचित काही गणितं चुकतही असतील. कारण खपाची ठोस आकडेवारी सहज उपलब्ध नसते. ४५० रुपये किंमतीच्या एका अंकासाठी ‘ना नफा ना तोटा’ गणित साधण्यासाठी किमान ७०० ते १००० प्रती विकल्या गेल्या पाहिजेत, असा माझा अंदाज आहे; जो साफ चुकीचा असू शकतो. कारण यात मी जाहिरातीतून मिळणारे उत्पन्न पकडलेले नाही. छपाईच्या कागदाची गुणवत्ता, पृष्ठसंख्या, पृष्ठ गणिक छपाईचा खर्च, प्रति लेखक मानधन, प्रति लेख प्रूफरीडिंग, विक्रेत्याचे कमिशन आणि इतर काही खर्चांचा माझा अंदाज साफ चुकीचा असू शकतो.

या पार्श्वभूमीवर एक प्रश्न मनात येतो, दिवाळी अंकांची ही उलाढाल कितीची असावी? दरवर्षी किती अंक प्रकाशित होतात? त्यांचा एकूण खप किती असतो? एकंदर किती प्रकाशक; लेखक; कवी; ग्राफिक्स डिझायनर; वितरक या प्रक्रियेत गुंतलेले असतात? मुंबई; पुणे; नागपूरसारख्या महानगरांपलीकडे महाराष्ट्रात कुठे कुठे या अंकांना मागणी असते? शोधाशोध केली तेव्हा अमेय तिरोडकरचा हा लेख दिसला; दिवाळी अंकांच्या इतिहासाचा आणि सध्याच्या आव्हानांचा एक चांगला आढावा घेतला आहे. या लेखानुसार सध्या एकूण साधारण ४०० दिवाळी अंक असून, लोकमतचा दिवाळी अंक सर्वाधिक लोकप्रिय असून त्याच्या २ लाखाहून अधिक प्रती खपल्या जातात; जो खरेच खूप मोठा आकडा आहे. 

या सगळ्या नफ्या-तोट्याच्या गणितावर प्रकाश टाकणारा, दिवाळी अंकांच्या "बाजारावर" एखादा लेख जरूर यावा. ऋषिकेश, मेघना वा संपादकांपैकी कुणी यावर लिहू शकतील.