Belle de jour - स्त्रीच्या लैंगिकतेचा शोध

आवडली. चित्रपट मिळवून पहायला हवा. स्पेन आणि फ्रान्स ह्या दोन देशांच्या सीमेलगतच्या कातालान संस्कृतीचा, शिष्टतेच्या संकेतांतील फरकाचा व तिथल्याच दालीसारख्या सरिअलिस्ट कलाकारांचा; बुन्युएलच्या कारकीर्दीवर वा चित्रपटांच्या विषयाच्या निवडीवर कसा प्रभाव पडला, हे जाणून घेणे रोचक ठरावे.

> त्यातून आमच्या दोन नंबरच्या गुर्जींना तो फार आवडतो हे म्हटल्यावर ...

गुरुजी एकूण किती आहेत आणि त्यांचा अग्रक्रम कसा ठरवला जातो यावर काही प्रकाश पडू शकला तर बरं होईल. हे नंबर काळ्या दगडावर लिहिलेले आहेत की साबणावर? त्यांच्यापैकी एखाद्याची बौद्धिक घसरण झाली (उदाहरणार्थ, व. पु. काळे आवडू लागले) तर क्रम खाली जाऊ शकतो का? किंवा उलट म्हणजे रशियन भाषा शिकणे, ग्रेस कळणे पण नावडणे, गायत्री चक्रवर्ती वाचून जगाविषयी नवी दृष्टी लाभणे, असं काही झाल्यास क्रम वधारतो का?

चित्रपट पाहून बरेच दिवस झाले होते . समीक्षा वाचून पुनःप्रत्ययाचा आनंद मिळाला . :)

वेगळाच विषय आहे. मिळवतो.

अशा विषयावरचे वास्तववादी सिनेमे आपल्या देशांत चालायला (म्हणजे लोकांनी स्वीकार करायला)अजून किती वर्षे लागतील?
परीक्षण आवडले. मिळवण्याचा प्रयत्न करतो.

>>अशा विषयावरचे वास्तववादी सिनेमे आपल्या देशांत चालायला (म्हणजे लोकांनी स्वीकार करायला)अजून किती वर्षे लागतील?

बासु भट्टाचार्य यांनी 'आस्था' नावाचा एक (माझ्या मते भयाण!) चित्रपट काही वर्षांपूर्वी दिग्दर्शित केला होता. त्याची कहाणी ह्याची भ्रष्ट नक्कल होती. त्यात जागतिकीकरणावर काही भाष्य केलं होतं.

रोचक वाटतोय.
आस्थाची कथा मैत्रीणीकडुन ऐकलेली. तीने शेवट वेगळा सांगीतलेला.
लेखाच्या शिर्षकावरुन 'एवढ्यात काय पाहीलत' धाग्यातला एक प्रतिसाद आठवला. Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles (1975) आई, मुलगा यांची संथ दिनचर्या, आई दुपारी वेश्याव्यवसाय करत असते आणि एक दिन अचानक...

'साहेब, बिवी और गँगस्टर' हा चित्रपट लैंगिकतेबद्दल नाही. या चित्रपटात ही तीन मुख्य पात्र आहेतच; त्याशिवाय बीवी गँगस्टरला सिड्यूस करते, लैंगिकतेचा वापर करून घेते; तिची लैंगिकता हे मध्यवर्ती नाही, पण एक पात्र म्हणून वापरलेलं आहे म्हणायला हरकत नाही. ही बिवी, आपला नवरा साहेब आणि 'ज्ञात' जगासमोर मानसिक रुग्ण म्हणून सहानुभूती मिळवत रहाते. पण गँगस्टरचा वापर करवून घेण्यासाठी लैंगिकतेचा वापर करते. शेवटी येनकेन प्रकारेण ती सर्वेसर्वा बनते. तिला सोयीचे असणारे लोक जगतात, गैरसोयीचे ठरणारे मरतात. आणि या सगळ्यात तिला अजिबात कसलीही शिक्षाही होत नाही.

"Jeanne Dielman ..." ग्रंथालयात आहे; बघून कळवते.

वेगळा चित्रपट दिसतोय.
साहब बिवी... पहिल भाग पाहिलाय, रिटर्न्स पाहाणं अजून बाकी आहे.

'बेल द जूर'ला अनेक पदर आहेत. उदाहरणार्थ :
- दोन व्यक्तींचं एकमेकांवर प्रेम असलं तरी त्यांची परस्परांविषयीची मतं सत्यावर आधारलेली असतीलच असं नाही. उदा : सेव्हेरिन 'बेल द जूर' झाल्यानंतर तिच्याशी शरीरसंबंध सुधारतात हे नवऱ्याला आवडतं, पण त्यामागचं खरं कारण (तिचं वेश्या असणं) तिनं त्याच्यापासून लपवून ठेवलेलं असतं.
- शरीरसुख आणि प्रेम एकाच व्यक्तीकडून मिळावं ही अपेक्षा अवाजवी आहे, पण लोक ही गल्लत करतात. प्रेम नवऱ्यावर आणि शरीरसुख वेश्यागृहातल्या प्रेमिकाकडून ही परिस्थिती सेव्हेरिनच्या दृष्टीनं सर्वोत्तम आहे, पण वेश्यागृहातल्या प्रेमिकाचं तेवढ्यानं समाधान होत नाही (आणि कदाचित नवऱ्याचंही होणार नाही).
- शरीरसुखासाठीच्या किंवा प्रेमातल्या आपल्या जोडीदारानं आपल्याशीच एकनिष्ठ रहावं ही अपेक्षादेखील अवाजवी असते, पण बऱ्याच लोकांच्या दु:खाचं मूळ ह्या मालकी हक्काच्या अपेक्षेत असतं.
- स्वपीडन आणि कॅथॉलिक धर्म ह्यांचा फार मोठा परस्परसंबंध आहे. मुळात क्रूसावरचा ख्रिस्त हीच स्वपीडन दर्शवणारी प्रतिमा आहे (तुमच्या पापांसाठी तो मेला!). सर्व शारीर आनंदांना पाप ठरवणारी कॅथॉलिक शिकवण त्यात भर घालते. इथे सेव्हेरिनचं धार्मिक असणं आणि स्वत:वर फ्रिजिडपणा लादणं हे एक प्रकारचं स्वपीडन म्हणता येईल. नंतर ती शरीरसुखाचा आनंद घ्यायला लागते तेव्हा वेगळं स्वपीडन चालू होतं. नंतर नवरा पांगळा होणं आणि त्यातून आलेलं अपराधीपण (तुझ्या पापांमुळे तो पांगळा झाला!) हे आणखी वेगळं स्वपीडन. हे पाहता या ना त्या प्रकारे स्वपीडन हेच तिचं भागधेय आहे आणि त्यातून तिची सुटका नाही असं दिसतं. हा एक प्रकारचा स्त्रीवाद म्हणता येईल. आणि ह्या सगळ्या स्वपीडनांमधलं तिच्या दृष्टीनं सगळ्यात चांगलं स्वपीडन हे शरीरसुखात असणं ही कॅथॉलिक धर्मालाच दिलेली एक चपराक म्हणता येईल.

त्यातून आलेलं अपराधीपण (तुझ्या पापांमुळे तो पांगळा झाला!) हे आणखी वेगळं स्वपीडन.

यात पूर्णतः तिचं स्वपीडन असावं असं वाटत नाही. तिला एकंदरच नक्की काय हवंय, काय करायचंय हे समजत नाही. 'गुड गर्ल' बनलेली असताना तिला हेन्री आवडत नाही. पण त्याच्याकडूनच तिला वेश्यालयाचा पत्ता मिळतो आणि ती तिथेच जाते. तो तिच्याशी फ्लर्ट करतो ते तिला 'गुड गर्ल' म्हणून आवडत नाही; पण त्याच्याबरोबर असण्याचं तिला स्वप्नात मात्र दिसतं. तो क्लायंट म्हणून येतो तेव्हा सुरूवातीला हे तिला आवडत नाही, पण नंतर ती त्याच्यासोबत संबंध ठेवण्यासाठी तयार होते. तिचा गोंधळ निस्तरत नाहीच.

---

बॅटमॅनः या डीव्हीडीच्या कव्हरमधे फक्त या चित्रपटाच्या संदर्भात बुन्युएलची मुलाखत आहे. त्याला प्रश्न विचारला की "कशावरून सेव्हरीन ही मध्यमवर्गीय, धार्मिक, पापभीरू स्त्री आहे जी पार्टटाईम वेश्येचं काम करते? कशावरून ती मुळातली वेश्या असून पार्टटाईम पापभीरू स्त्रीची भूमिका जगत नाही?" बुन्युएल म्हणतो, "तुम्हाला हव्या त्या दृष्टीकोनातून तुम्ही त्याकडे बघू शकता. तिला जी स्वपीडक स्वप्न पडतात ती खरी सेव्हरीन आणि बाकीचं सगळं स्वप्न असंही मानता येईल." (वास्तविक ही स्वप्न एवढी विचित्र (bizzarre) आहेत की ते प्रत्यक्षात घडतं असं वाटणार्‍या मनुष्याचा मेंदू थोडा हललेला असला पाहिजे असं वाटलं.) बुन्युएल चित्रपटातल्या कलाकारांसोबतही पात्रांची मानसिकता वगैरेची चर्चा करत नसे. त्यामुळे अशा प्रश्नांची उत्तरं त्याच्या मुलाखतीमधूनही कितपत मिळतील याबद्दल शंका आहे.

मुद्दा एवढाच की चित्रपट स्वतः पहा; इथे न लिहीलेलं आणि तरीही त्यात दाखवलेलं चित्रपटात बरंच काही आहे; आणि हे सगळं दाखवण्याची शैलीही फारच मजेशीर आहे.

>>स्वपीडनातून सुटका नसण्याचा स्त्रीवादाशी संबंध काय?

स्त्री जेव्हा आपलं भागधेय आपल्या ताब्यात घेऊ पाहते तेव्हा पुरुषांना त्याचा त्रास होतो. मग तिला येनकेनप्रकारे पीडा देणं हा त्यांचा सूड घेण्याचा मार्ग असतो. इथे नवऱ्यावर प्रेम आणि शरीरसुखासाठी घराबाहेर जाणारी नायिका स्वेच्छेनं आत्मपीडा करून घेते तेव्हा ती ह्याला आव्हान देते. म्हणजे ती इतरांच्या मर्जीनुसार स्वत:ला पीडा करून घेत नाही, तर स्वत:च्या मर्जीनुसार करून घेते. पण मग तिच्या आयुष्यातल्या (नवरा सोडून) इतर दोन पुरुषांना ते सहन होत नाही. त्यातला एक नवऱ्यावर हल्ला करतो आणि त्याला कायमचं पांगळं करतो, तर दुसरा तिच्या विवाहबाह्य वर्तनाची नवऱ्यापाशी कागाळी करतो. आता ह्या सगळ्यामुळे तिला जो त्रास होतो, तो तिच्यावर लादलेला असतो; स्वेच्छेचा नाही. म्हणजे ती इतकी पीडित ठरते की पीडेचं भागधेय आपल्या मर्जीनुसार राबवण्याचं स्वातंत्र्यसुद्धा तिला लाभत नाही.

>>पीडेचं भागधेय आपल्या मर्जीनुसार राबवण्याचं स्वातंत्र्य नाहीतरी कोणाला मिळतं?

हे काहीसं आत्महत्येचा किंवा इच्छामरणाचा हक्क माणसाला असण्यासारखं आहे. किंवा, आयुष्य वेदनादायी आहे हे गृहितक म्हणून घेतलं, तर माझी पीडा मी निवडू शकत असेन तर इतरांमुळे पीडा भोगायला लागणाऱ्या एखाद्यापेक्षा मी अधिक स्वतंत्र आहे असं तरी म्हणता येईल.

स्त्रियांच्या लैँगिकतेवर अजुन कोणते चित्रपट आहेत?
जिस्म, मिर्च, लोलीता...

>>यावरून पिच्चरमध्ये तरी तिला पीडेचे भागधेय ठरवण्याचे स्वातंत्र्य आहे किंवा तिने मिळवलेय असे दिसतेय.

हा सेव्हेरिनच्या बाजूनं चित्रपटातला उत्कर्षबिंदू म्हणता येईल, पण शेवटी तिला ह्याची किंमत चुकवावी लागते. ती मी वर म्हटल्याप्रमाणे असते. वास्तव दु:खद झाल्यावर सेव्हेरिनला पुन्हा स्वप्नांचा आधार घ्यावा लागतो.

'सुखोपभोगामुळे शिक्षा होईल'ही भावना फारच प्रबळ असते . विशेषता बायकांना याचे बाळकडूच दिले जाते . अगदी मनाजोगे खायला , ल्यायला घेण्यापासून ते लैंगिक सुखापर्यंत. आजकाल बदल होत असतील तरी लैंगिक सुखाच्या बाबतीत बोलणे अजूनही तसे निषिद्धच आहे . हा चित्रपट जरूर बघयला हवा . धन्यवाद .