सोटा उर्फ स्टॉप ऑनलाईन ट्रॅश अ‍ॅक्ट

कांदा संस्थान, दि. २२. अलिकडेच मराठी संस्थळांवर आलेल्या विडंबनांच्या लाटेतून ग्रामसभेत एक ठराव पुढे आला आहे. न-विनोदी विडंबनांवर बंदी घालावी, अशी मागणी करणारा एक मोर्चा अलिकडेच ग्रामपंचायतीसमोर आला होता, त्यातून या ठरावाचा जन्म झाला आहे. या ठरावाच्या संदर्भात मिडीयाकडे ग्रामपंचायतीचं आलेलं पत्रः

"विनोदाची परंपरा महाराष्ट्र आणि मराठी भाषेला नवीन नाही. चिं.वि.जोशी, पु.ल.देशपांडे, यांसारख्या विद्वान साहित्यिकांनी शिकलेल्या मध्यमवर्गाच्या विसंगत मानसिकतेवर बोट ठेवण्यासाठी विनोदाचा आधार घेतला. आचार्य अत्र्यांनी पद्य विडंबनांना प्रतिष्ठा प्राप्त करून दिली. मराठी ग्रामीण भागाच्या जीवनातल्या विसंगतींवर द.मा.मिरासदार, शंकर पाटील यांसारख्या ज्येष्ठ लेखकांनी खुमासदार शैलीत विनोद केलेला आहे. सारस्वतांची विडंबनांची ही उज्ज्वल परंपरा केशवकुमारांच्या मागून आंतरजाल या माध्यमावर केशवसुमार यांच्यासारख्या मंडळींनी पुढे सुरू ठेवली तर विसंगतींवर विनोदी गद्य-भाष्य करण्याची परंपरा भडकमकर मास्तर, फारएण्ड, आणि अलिकडेच अवतारप्राप्त झालेले खवचट खान यांनीही उज्ज्वल ठेवलेली आहे. कोटीकेसरी नंदन यांच्या ७०% खरडीही उत्तम प्रकारच्या कोट्यांनी संपृक्त असतात. विनोदाचं महत्त्व सांगणारे धनंजय, चिंतातुर जंतू यांचे निबंधवजा लेखन, प्रतिसाद आणि क्वचित उदाहरणं ही अभ्यासनीय आहेत. मराठी भाषेतल्या विनोदाला मरण नाही; जसे चांगले विनोदी लेखक आहेत तसेच विद्वान वाचकही मराठी भाषा आणि भाषेतल्या विनोदाला लोकाश्रय देणारे आहेत. उत्तम विनोदी लिखाणास विद्वानांनी अनेकविध पद्धतीने दाद दिलेली आहे; या विनोदवीरांची यथामति नक्कल करण्याचेही प्रयत्न झालेले आहेत.

"पण अलिकडच्या काळात या विनोदाची पातळी खालावल्याची तक्रार अनेक बाजूंनी येत आहे. विडंबनासाठी विडंबन, विचार पटले नाहीत म्हणून केलेले दिशाहीन विडंबन वाढण्याचे प्रकार अनेकदा दिसून आलेले आहेत. सामान्य वाचकांनी अशा लिखाणाला सुरूवातीला कदाचित गांगरून उचलून धरल्याचे दिसले, पण पुढे त्यासंदर्भात अनेक तक्रारी आमच्याकडे येत आहेत. अशा बुद्धीहीन विडंबकांच्या यादीत गावातले मान्यवर विद्वान, श्री. धनंजय, हे ही सामील होत आहेत का अशी शंकाही अनेकांना यावी असे लिखाण त्यांच्या हातून घडले होते. पुढे श्री. धनंजय यांनी, बुद्ध्याच बुद्धीहीन विडंबन लिहील्याचे जाहीर करून आपली त्यामागची भूमिका स्पष्ट केल्यामुळे हा वाद वेळीच मिटला. त्या चर्चेतून विडंबन-लेखनाबद्दल काही गंभीर विचार होऊन क्वालिटी कंट्रोल होईल अशी आशा आम्हाला होती. पण रद्दी विडंबनांची सद्दी संपत नसल्याचे लक्षात येत आहे. अनेक सुजाण नागरिकांनी पत्र लिहून आणि मोर्चात सहभागी होऊन अशा विडंबनाविरोधात आवाज उठवलेला आहे. नागरिकांच्या मागणीमुळेच आम्ही या कायद्याचा मसूदा तयार केला आहे. आपल्या पत्रातून आपण हा मसूदा जाहीर करावा आणि नागरिकांच्या प्रतिक्रिया मागवाव्यात अशी विनंती आहे. कायद्याचा मसूदा पुढीलप्रमाणे:

स्टॉप ऑनलाईन ट्रॅश अ‍ॅक्ट (सोटा):

१. मराठी आंतरजाल आणि छापील माध्यमातून प्रकाशित होणार्‍या सर्व लेखनाच्या विडंबनांना सोटा लागू होईल.

• हे विडंबन इतर कोणत्याही भाषेत असेल,
• शुद्धलेखनाचे नियम पाळलेले असतील वा नसतील,
• मराठीची कोणतीही बोली भाषा या विडंबनात वापरलेली असेल

२. या विडंबनात विनोद, विचार आणि बुद्धीचातुर्याची किमान पातळी नसेल तर आणि/किंवा

• या विडंबनास कांदा संस्थान घटना मुद्दा क्रमांक १६१ अन्वये विनोदहीन विडंबन करण्याचा प्रयत्न आणि/किंवा
• घटनेचा मुद्दा क्रमांक ३१४ अन्वये व्यक्तीगत मानहानीकारक मजकूर असेल आणि/किंवा
• घटनेचा मुद्दा क्रमांक २७२ अन्वये कोणीही स्त्री, पुरूष, पशु आणि यंत्रांप्रती हीनत्त्व दर्शवणारा असेल
• घटनेचा मुद्दा क्रमांक π/२ (ही नवीन घटनादुरूस्ती आहे) दारू, बायको, मोठं पोट, खादाडी वगैरेंपलिकडे विडंबक जात नाहीत तेव्हा तसले विषय वापरणारे विडंबक लिखाणदेखील बाय डिफॉल्ट न-विनोदी समजले जाईल. हे लेखन खरोखरच विनोदी आहे हे सिद्ध करण्याची जबाबदारी संपादकांवर असेल.

३. अशा विडंबनाचे प्रकाशन आंतरजालावर झालेले असल्यासः

• लेखकाचे सदस्यत्त्व रद्द होईल; पण लेखकाला इतर आयडी घेऊन संस्थळावर आलेल्या सर्व पाककृती बनवून खाव्या लागतील.
• संपादक मंडळावर या विडंबनाची जबाबदारी असल्यामुळे त्यांना आपल्या संपादकपदाचा तत्परतेने राजीनामा द्यावा लागेल आणि त्यांना पुढचे तीन वर्षे, तीन महिने आणि तेरा दिवस सदर संस्थळावर प्रकाशित झालेल्या प्रत्येक धाग्यावर धागा आणि प्रतिसादांचाही संपूर्ण अभ्यास करून वैचारिक प्रतिक्रिया द्यावी लागेल.
• सदर संस्थळास सल्लागार मंडळ असल्यास सल्लागारांना संपादक म्हणून नेमण्यात येईल आणि त्यांना सामान्य सदस्य या नात्याने मिळणार्‍या प्रतिसाद, खरडी आणि व्यनी या सोयी मिळणार नाहीत.

३अ. असे विडंबन छापील माध्यमात प्रकाशित झालेले असल्यासः

• सदर प्रकाशनास पुढचे चार महिने सर्व वितरण फुकट करावे लागेल, त्यांना कोणत्याही प्रकारे साहित्याची विक्री करता येणार नाही.

४. अशा प्रकारची तक्रार दाखल झाल्यास:

• संपूर्ण जबाबदारी प्रकाशक आणि/किंवा संस्थळ मालक-चालकांची असेल.
• अशी तक्रार निर्भेळ हेतूने झालेली नसल्यास, ते सिद्ध करण्याची जबाबदारी लेखक आणि संपादकांची असेल.
• तक्रारीचा हेतू त्रास देणे असा सिद्ध न झाल्यास लेखक आणि प्रकाशक, संस्थळ-चालक तक्रारकर्त्यांची तक्रार करू शकत नाहीत. हेतू शुद्ध असल्यास तक्रारीमुळे झालेले नुकसान भरून दिले जाणार नाही.
• अशा विडंबनांवर पाठ थोपटणारे प्रतिसाद देणार्‍या वाचकांस विनोदबुद्धीहीन समजून त्यांना चार महिने वाचनाहारावर ठेवले जाईल. या वाचनांमधे नुकतेच टंकलेखन शिकलेले हौसे-नवसे आंतरजालीय लेखक, स्वयंघोषित विज्ञानवादी आणि नाडीशास्त्र यांचे आणि/किंवा यांच्यावरचे आंतरजालीय आणि छापील साहित्य यांचा समावेश असेल.

"

सदर पत्र कांदा संस्थानच्या ग्रामसभेच्या सरकारी पेपरात छापून आल्यानंतर आमच्या वार्ताहरांनी ठिकठिकाणी जाऊन लोकांच्या प्रतिक्रियांचा अंदाज घेतला. आमच्या राजकीय विश्लेषकाला मिळालेली माहिती अशी:

बुद्धीहीन विनोद हा माणूसकीच्या विरोधात असून आम्ही "पांचट -- विंडबनाशी युद्ध आमुचे सुरू, जिंकू किंवा मरू" असा ग्रामपंचायतीचा यासंदर्भातला पवित्रा आहे. या कायद्यासाठी आश्चर्यकारकरित्या सत्ताधारी आणि विरोधी दोन्ही पक्ष एकत्र आलेले आहेत. दोन्ही पक्षांच्या ग्रामसेवकांनी विधेयकाच्या बाजूने आघाडी उघडलेली आहे. विधेयक पास होण्यासाठी ग्रामसभेत निदान दोन तृतीयांश बहुमत लागेल, पण आत्ताच पाच सप्तमांश ग्रामसेवकांनी विधेयकासाठी मोर्चेबांधणी सुरू केली आहे.

सामान्य ग्रामस्थांशीही आमचे वार्ताहर जाऊन बोलले. अनेक ग्रामस्थांनी आपण होऊनच आमच्या वार्तापत्राशी संपर्क साधून आपापल्या प्रतिक्रिया दिल्या. संपादक मंडळातल्या एकीचं म्हणणं पडलं, "... हा अत्यंत अन्याय्य कायदा आहे. लेखक काहीतरी वाईट लिहिणार याची जबाबदारी संपादकांवर का? या कायद्यामुळे संपादकांना खरोखरच सर्व लेखन वाचून त्यातलं न-विनोदी लिखाण काढून टाकावं लागेल. इतकं काम करण्याची अपेक्षा करणं बरोबर नाही. आधीच आम्ही इतर सर्व जबाबदाऱ्या संभाळून हे काम करतो. आम्हालाही घरदार, मुलंबाळं आहेत याचा विचार व्हावा."

एका सामान्य वाचकाची प्रतिक्रिया, "ही कल्पना उत्तम आहे. मात्र अंमलबजावणी कितपत चांगल्या रीतीने होईल याबद्दल मला शंका आहे. मुळात संपादकांना चांगल्या वाईटातला फरक कळतो हे गृहितक बरोबर आहे का? संपादक काही लेखन करतात म्हणून संपादक बनतात का त्यामागे काही इतर व्यक्तीगत कारणं आहेत?"

एका विडंबकाची प्रतिक्रिया "बाटली, दारू, प्रेयसीचा बाप, हावरटपणा विडंबनांत वापरायचा नाही? च्यायला, मग लिहायचं काय? त्या कवींना म्हणावं, तुम्ही लिहून दाखवा कविता प्रेम, नातं, निसर्ग, पाऊस वगैरे न वापरता. हा कायदा विडंबकांच्या पोटावर पाय देणारा आहे. साला 'सोटा' लावायचा तर भिकार कविता लिहिणाऱ्यांना लावा." या विडंबकाची पुढची प्रतिक्रिया विडंबनातूनच येईल असे त्याने नाव जाहीर न करण्याच्या अटीवर सांगितले. "बघतो, कोण माझं काय वाकडं करतो ते!" अशी एक जहाल प्रतिक्रिया त्यांच्याकडून आली.

पण एकंदरीतच बर्‍याचश्या संस्थळांवरच्या व्यवस्थापनांची यामुळे पाचावर धारण बसली आहे. मात्र काहींनी आधीपासूनच विडंबनांनाच बंदी घातलेली आहे. "आम्हाला या कायद्यामुळे काहीही फरक पडणार नाही. अहो आमची प्रकृतीच विनोदाला पोषक नाही. हा, आता एकंदरीतच ट्रॅश लिखाणाला बंदी आली तर मात्र आमची पंचाइत होईल." तसे भाग्यवान व्यवस्थापक सोडले तर बाकी सगळ्यांनाच आपल्या कपाळी हा सोटा बसेल याची भीती वाटते आहे. सदर बातमीच्या जालीय आवृत्तीतून अधिकाधिक वाचकांच्या प्रतिक्रियाही समजतील अशी आम्हांस आशा आहे.