काय करता! (उर्फ मातृभाषा आणि काही गट)

आवडलं.

चर्चिल गटाचे वर्णन लै आवडलं विशेषतः. सर्वांत वायझेड असतील तर हे असे लोक. आंजावरही असे लै णमुणे दिस्तात. यांचा "माय"देश तसा वेगळाच असतो. खरे तर आपण स्वर्गलोकातले, पण मृत्युलोकात रहावं लागतंय असा एकूण गळेकाढू सूर ते लोक विभिन्न प्रकारांनी आळवतात तो फार पथेटिक आणि म्हणून मनोरंजक असतो.

हे हे हे. जबराच!

या गटांना राजकीय विचारसरणीचा छेद दिला की चित्र पूर्ण होईल.

बाकी अतिविशाल गट आणि प नव्हे मि गट जवळजवळ एकच. तसंच चर्चिल गट आणि सा बु गट सुद्धा! चर्चिल लोकांच्या श्रद्धास्थानांमध्ये जीए राहिले.

अवांतरः हे "इंटुक लोक" मधलं इंटुक काय असतं?

> कुणाशीच कायमस्वरूपी पातिव्रत्य ठेवून चालत नाही.

तेव्हा या सगळ्याच गटांना तुम्ही cuckold करून टाकलं अाहे म्हणा की! (संदर्भ: ही चर्चा).

तुझ्यासारखंच झगडावं लागतं, पण ते बोलीभाषेबद्दल.

म्हणजे मुळात मी एका शहरातली. तिथे काही प्रमाण मराठी बोलत नाहीत, कारण सदाशिव पेठ या शहरात नाही. पण सदाशिव पेठेतल्या लो़कांशी बोलताना, आपण बाहेरचे आहोत, हे लक्षात येणार नाही इतपत प्रमाण मराठी बोलता येते. बाकी दुनियाभराची मराठी आणि इतर भाषा कानावर पडतात. फक्त मराठीच नाही तर ज्या दोन-चार भाषा समजतात त्यांतल्या वेगवेगळ्या वर्गाच्या भाषा कानावर पडतात. आणि मग उत्स्फूर्र्तपणे बोलताना यांची काहीतरी 'भेसळ' (किंवा मिसळ, एन्चिलाडा, काय हवं ते म्हणा!) तोंडात येते. आणि मग पातिव्रत्य राखण्याचे कष्ट करण्यापेक्षा जारिणी बनणं फारच सोपं असतं.

या गटोपटांमधली 'पत्र नव्हे मित्र' गट आणि ’सावरकर बुद्रुक’ गट ही नावं फारच आवडली. हे लोक बहुदा फार जास्त डोक्यात जातात म्हणून असेल कदाचित!

मस्त, मेघना!
काही चतुर लोकांचा गट या सर्व गटांशी संधान बांधून असतो. मला ईद्वान म्हणा असाही गट असतो.

सर्व गटांची वर्णने वाचून मी कुठल्या गटात बसतो याचा शोध घेतला असता धक्कादायक वास्तव समोर आले. चर्चिल गटातली बरीच वैशिष्ठ्ये मला चक्क फिट बसताहेत.
फक्त,
मला ग्रेसविषयी आंधळे प्रेम नाही, कारण त्याआधी ग्रेस समजायला पाहिजे.
मराठीपेक्षा जास्त असे दुसर्‍या कुठल्याही भाषेवर प्रेम नाही.
घरांत लोकशाही असल्याने, मनाला मुरड घालून, मुलांना ईंग्रजी माध्यमात घातले.

लेख आवडला. आणखी गट वर्णन करता आले तर पहा, म्हणजे आणखी चर्चा करता येईल.
जाताजाता: चर्चिल लोक त्या 'चर्चिल' प्रमाणेच 'देसी' लोकांना तुच्छ समजतात.

भ ह न्ना हा ट!!
फक्त अतिविशाल गट हा केवळ मराठी बद्दलच नव्हे तर एकूणच काही बाबतीत अहंगंडाने तर उर्वरित बाबतीत न्यूनगंडाने पछाडलेला असतो असे वाटते!

मातृभाषा आणि तिच्याकडे विविध पद्धतीने पाहणारे लोक असा हा विषय पाहून गेले अनेक दिवस मनात घोळत असलेला एक मुद्दा इथे मांडावासा वाटला. आपल्या भाषा शिकण्याच्या कार्यक्रमात - भाषिक खेळाना काहि स्थान आहे का ?
उदा : भाषिक खेळा ची पहिली ओळख इंग्रजी शिकताना झाली. (अर्थातच - च - ची भाषा वगैरे वगैरे खेळ आहेतच, आणि त्यांची ओळख हि नक्कीच होती.)
इंग्रजी शिकण्यासाठी - Scrabbles - खेळा असा सल्ला आमच्या अनेक मास्तेरांनी आणि समवयस्क मुलांनी दिला आणि असा खेळ पाहिल्यावर मला अद्भुत वाटू लागले होते. नंतर जर्मन भाषा शिकताना अनेक इतर भाषिक खेळांची ओळख झाली आणि भाषा शिकताना या खेळांनी फार मस्त साथ दिली, आजही देतात. भारतात राहून परकीय भाषा शिकताना मला वाटत होते, कि असे खेळ हे आपल्यासारख्या परकीय भाषा शिकणाऱ्या लोकांसाठी हे असणार, परंतु युरोपात आल्यावर लक्षात आले कि इथले लोक आपल्या मातृभाषेत देखील हे खेळ आवडीने खेळतात, आणि शाळा , कॉलेजे , घरे सगळीकडे असे खेळ अगदी भरपूर उपलब्ध आहेत.

बदलत्या भाषिक वातावरणात , आपल्या भाषेला , तिच्या प्रकृतीला साजेसे नवे खेळ निर्माण करण्यात रस असणारे , त्यात अगोदरच काम करणारे कोणी असतील तर त्यांना भेटायला नक्की आवडेल. तसेच आपल्या भाषेत आधीपासूनच परंपरेने उपलब्ध असणारे खेळ सुद्धा नव्याने मांडून ला हवेत. भाषिक प्रेम हे फक्त गहन साहित्यात , किंवा त्याच्या वाचनानेच निर्माण होईल असे मला वाटत नाही. भाषिक प्रेम , आणि भाषिक क्षमता दोन्हीही वाढीस लागण्यासाठी विविध स्तरावर प्रयत्न केले पाहिजेत. आणि मला यात सहभागी व्हायला आवडेल.

धन्यवाद,
मंदार पुरंदरे

अ गट - हा वैश्यवृत्तीचा गट आहे.
आ गट - ह्याला बहुजनसमाजी वृत्ती म्हणता येईल.
इ गट - हा ब्राह्मणीवृत्तीचा गट आहे.

तर मग निष्कर्ष - अर्थात, लढवय्या क्षत्रियांना तुमच्या समाजात स्थान नाही असा निष्कर्ष काढला आहे. जर नाव द्यायचं झालंच तर मी त्यांना ह.पा.भा.भ. गट म्हणेन. थोडक्यात, हगल्या-पादल्याला भावना भडकून घेणारा गट. (प्रेरणा सांगायचीच झाली, तर - मकरंद साठ्यांचं 'चौक' नाटक.)

भावना एवढ्या तरल झाल्या आणि भाषा गढूळ झाली, एका गटाने दुसर्‍या गटाला अ/प्रत्यक्षरीत्या महत्त्व दिलं तर? गटांचे काठ एकमेकात मिसळले गेल्यासारखं वाटलं. अर्थात हे वैचारिक पातळीवर झालं नाही हे तर दिसतं आहेच, फक्त ह्यातच जिवंतपणा आहे वगैरे कुणास वाटला तर नवल नाही.

शेवटी हे सगळे लोक तोंडानं काहीही बरळत असोत, शेवटी बोलतात माझ्याच भाषेत - मराठीत. काय करता!

अगदी!

उदाहरणादाखल, हा लेख (नि याला 'चान चान' म्हणणारे तमाम प्रतिसाद) शेवटी आहेत मराठीत(च) - माझ्या भाषेत! काय करता!

बाकी चालू द्या.

मजेशीर लेख.

>>> अ] अतिविशाल गट : एकीकडे नवश्रीमंत, मराठीबद्दल तुच्छता/न्यूनगंड बाळगणारे, अर्धवट आंग्लाळलेले, नवश्रीमंत लोक. या गटातले लोक आपल्या मुलांना इंग्रजी माध्यमाच्या शाळांत घालतात.<<<

वरील वाक्यात "नवश्रीमंत" या विशेषणाला पुन्हापुन्हा वापरण्यातलं प्रयोजन काय ते कळलं नाही. "एकीकडे नवश्रीमंत" तर दुसरीकडे कोण ते कळलं नाही.

>>> वटपौर्णिमेच्या जोडीनं करवा चौथही साजरा करतात नि ’छान दिसतं’ म्हणून ’मांगमें सिंदूर’ भरतात. <<<

या प्रकाराला मातृभाषेच्या आस्थेच्या संदर्भात नक्की कशाबद्दल तोंड द्यावं लागतं तेकना.

>>> या गटाला आपण अतिविशाल गट म्हणू.<<<

या गटाचं नाव मजेशीर आहे. पण गटाच्या स्वभावगुणदर्शनामध्ये "अतिविशालत्व" कुठे आलं तेकना. त्यामुळे (निव्वळ चूष म्हणून नाव देण्याच्या कारणमीमांसेव्यतिरिक्त) हेच नाव का, तेकना.

>>> आ] डांबरीकरण गट : यांच्यातल्या बहुसंख्यांच्या ’ण’ नि ’न’च्या वापराबद्दल नाक मुरडण्याची प्रथा ’अ.वि.’ गटात आहे. <<<<

वरील वाक्याचा अर्थ

"डांबरीकरण गटातील बहुसंख्य लोकांमधे ’ण’ नि ’न’च्या वापराबद्दल नाक मुरडण्याची प्रथा आहे. ही प्रथा ’अ.वि.’ गटातसुद्धा आहे." असा , की
"डांबरीकरण गटातील लोकांमधे बहुसंख्यांच्या (पक्षी : बहुजनसमाजातल्या) ’ण’ नि ’न’च्या वापराबद्दल नाक मुरडण्याची प्रथा आहे. ही प्रथा अ.वि.’ गटातसुद्धा आहे." असा की
"डांबरीकरण गटातील बहुसंख्य लोक ’ण’ नि ’न’च्या वापर करतात त्यांच्या या वापराबद्दल नाक मुरडण्याची प्रथा अ.वि.’ गटात आहे." असा तेकना.

>>> ’ण’ नि ’न’च्या वापराबद्दल नाक मुरडण्याची प्रथा <<<

म्हणजे बोलताना ’ण’ नि ’न’ या अक्षरांच्या चुकीच्या/बहुजनसमाजातल्या/ग्रामीण भागातल्या लोकांच्या वापराबद्दल नाक मुरडण्याची प्रथा, असे का? कारण केवळ या दोन अक्षरांच्या वापराबद्दल नाक मुरडण्याचे कारण काय तेकना.

कळावे , आपला,
ते. क. ना.

थोर जमलंय... बेळे साहेब आठवले असं लिहिणार होतो तेव्हाच तुझाच प्रतिसाद वाचला... धमाल...

मातृभाषेबद्दल आस्था असलेल्या माझ्यासारख्या लोकांना एकाच वेळी अनेक निरनिराळ्या आघाड्यांवर झगडावं लागतं.

अरेरे! च् च् च्! वाईट वाटते.

कीत्ती कीत्ती दुष्ट मेले ते! हात् रे!

पण उलटपक्षी, आमच्या - आणि कोण जाणे, कदाचित आपल्याही, कदाचित आपणां सर्वांच्याच - पुण्यात, 'रतिमग्न गर्दभे धारण केल्यास लत्तांचा सुकाळ सुनिश्चित होतो'^१ अशा अर्थाची एक म्हण प्रचलित आहे. तेव्हा, नसत्या गोष्टी मुळात अंगावर का घ्याव्यात, असा प्रश्न उपस्थित होतो. (शिंगावर घ्याव्यात की नाही, ती फारच पुढची गोष्ट झाली.)

किंवा मग, एखादी गोष्ट धारण करण्या^२विषयीची धारणा इतकीच जर पक्की असेल, तर मग आलिया 'भोगा'सी सादर असण्यापलीकडे^३ पर्याय राहत नाही, आणि त्या परिस्थितीत शंखध्वनीचे - उपरसदृश रुदनगीताचे - प्रयोजन उरत नाही^४, असे सुचवावेसे वाटते. असो.
=====================================================================================================================
^१ म्हणीचा प्रस्तुत तर्जुमा हा संस्कृतप्रचुर^५ मराठीत आहे^६, आणि (आपणच अन्यत्र^७ म्हटल्याप्रमाणे) संस्कृतविषयी आपणांस सकारण राग आहे, याची आम्हांस पूर्ण कल्पना आहे. त्याउपर, मूळ म्हण ही संस्कृतप्रचुर मराठीत नसून, आपल्या सर्वांच्या लाडक्या रांगड्या मराठीत आहे. मात्र, नाइलाजास्तव ती येथे जशीच्या तशी छापणे आमच्याच्याने तरी होत नाही. कारण, (आपणांबाबत किंवा उपस्थित इतरांबाबत कल्पना नाही, परंतु) तिच्यामारी आपण तरी साले सभ्य आहोत^८. तेव्हा, काय करता!

^२ 'धारण करणे'करिता मराठी तर्जुमा: 'अंगावर चढवणे'. उदा., 'त्याने राजवस्त्रे धारण केली' = 'त्याने राजाने घालण्याचे कपडे अंगावर चढवले'.

^३ हा आमच्यासारख्याच एका भटुरड्याने दिलेला सल्ला. लवणस्फटिकासहित घेतला जावा, हे ओघानेच आले.

^४ 'की घेतले व्रत न हे अम्ही अंधतेने' अशा चरणाने सुरू होणारी एखादी चतुष्पदी आपण ऐकली असेलच. नसल्यास, पुढील वेळेस एखाद्या सावरकर-बुद्रुक गटवाद्याकडून पिडून घेण्याचा प्रसंग आल्यास त्याकडून ही जरूर वदवून घ्यावी नि माहिती करून घ्यावी. अतिशय उद्बोधक नि प्रेरणादायक आहे. (किंबहुना, सावरकर अथवा सावरकर-बुद्रुक गटवाद्यांकडून क्वचितच येणार्‍या फार थोड्या उद्बोधक नि प्रेरणादायक गोष्टींपैकी ती एक आहे, असे आमचे प्रामाणिक मत आहे.)

^५ अतिअवांतर: बंगाल्यांना 'प्रचुर' या शब्दाचे वावडे नाही. 'पुष्कळ' अशा अर्थाने खुशाल 'प्रचुर' (उच्चारी: 'प्रोचुर') असा शब्द वापरतात.^९

^६ कारण शेवटी आम्ही भटेच! त्याला काय करणार? (प्रेरणा: पु.ल., स्रोत: 'अघळपघळ'.)

^७ दुवा.

^८ प्रेरणा: पु.ल. (स्रोत: आता नक्की आठवत नाही, पण बहुधा 'मराठी वाङ्मयाचा गाळीव इतिहास - भाग १'मधील एक तळटीप.)

^९ प्रस्तुत माहिती 'फॉर व्हॉटेवर इट इज़ वर्थ' तत्त्वावर प्रस्तुत करण्यात येत आहे.

स्टिरिओटायपिंग हे अर्थाने डांबरीकरणच आहे की,
...ते तसं करू नये असं आमचं म्हणनं नाही म्हणा
असोच,
लेख आवडला

>या सगळ्या आघाड्यांवर दोन हात करावे लागतात. कधी एका गटाला पाठीवर घेतलं, तर दुसर्‍याच्या तात्कालिक आश्रयाला जावं लागतं. कधी एकाला सहानुभूती दर्शवली, तर दुसर्‍याला ठेचावं लागतं. कधी सगळ्यांनाच थोडं चुचकारावं लागतं. कधी सगळ्यांना एकाच वेळी अंगावर - शिंगावर घ्यावं लागतं. कुणाशीच कायमस्वरूपी पातिव्रत्य ठेवून चालत नाही. कुणाशीच हाडवैर घेण्यात रस नसतो.

प्राचीन काळी ज्याने त्याने आपल्या गटातच रहावे, पूर्वपरवानगीशिवाय गटाबाहेर संबध प्रस्थापीत करायला जाउ नये वगैरेवगैरे गटनियम म्हणूनच तयार झाले असावेत काय? भाषीक धोरणच नव्हे तर परराष्ट्र/राज्य धोरण, राजकीय समीकरणे, जालीय युत्या सर्वांबाबत भाष्य करणारे विधान!!

लेख, प्रतिसाद करमणूक करणारे. धन्यु.

लक्षणे स्वतःला ताडून पाहिली, कुठल्याच एका गटात पूर्ण बसत नाही. निदान दोन तीन ची तरी भेसळ आहे.

बाकी "....मुलांना इंग्रजी माध्यमाच्या शाळांत घालतात" याबद्दल, मला ढीग माझ्या लेकीला मराठी माध्यमाच्या शाळेत घालायचं आहे. पण "चांगल्या" मराठी शाळांची वानवा आहे. आम्ही ज्या शाळांमध्ये शिकलो, तिथे आम्ही शिकत असताना जो काय थोडा फार दर्जा होता (तोही खालावलेलाच होता पण २०-२५% काहीतरी शिल्लक होते) तो पण आता गेलाय. तेव्हा अशा शाळेत शिकून सुद्धा आम्ही कुठेतरी तरून गेलो.पण तो काळ वेगळा होता.. अजून २० वर्षांनी चालणार नाहीये.

खाजगी इंग्रजी शाळांमध्ये कशा प्रकारे शिकवले जाते, तिथून बाहेर पडलेल्या मुलांशी स्पर्धा करायला तिची मराठी शाळा पण तितकीच चांगली नको का?..माझ्या मराठी प्रेमापायी तिला टुकार शाळेत घालून मला तिचे नुकसान करायचे नाहीये....

तेव्हा अगदी गंभीर पणे विचारते... चांगल्या... आणि बहुदा खाजगीच (सरकारी.. आरक्षण... या फंदात पडणार्‍या नकोच!) मराठी माध्यमाच्या पुण्यातल्या शाळा दाखवा.... घालते तिकडे लेकीला! (अजून १.५ वर्षे आहेत!)

बोलीभाषा (मराठी), प्रमाणभाषा (मराठी), राष्ट्रभाषा (हिंदी), जगद्भाषा (इंग्रजी) यांचा कोणाच्या जीवनात किती प्रभाव आणि सहभाग आहे यावरून मराठी लोकांचे अनेक प्रकार करता येतील.

घरात, शाळेत, कामाच्या ठीकाणी, मनोरंजनासाठी, कलेसाठी, जालावर, समाजातल्या संवादांसाठी, इ आपण कोणत्या भाषा वापरू शकतो आणि कोणत्या वापरायला प्राधान्य देतो यावरून असे गट पाडता येतील.

भाषा येण्याच्या अनेक पातळ्या आणि प्रकार आहेत. इंग्रजीचेच म्हणाल तर -
१. न लाजता थँक्यू, इ म्हणणे
२. इंग्रजी लिहिता येणे
३. वाचता येणे
४. बोलता येणे
५. इंग्रजी ऐकता येणे
६. हेच सर्व वेगवेगळ्या अक्सेंटमधील इंग्रजीबाबत
७. अचूक व्याकरण माहित असणे
८. साधे सोपे अनौपचारिक इंग्रजी सहजतेने बोलता येणे
९. इंग्रजी गाणी कळणे
१०. न अडखळता कठीण विषयावर बोलता येणे
११. उत्तम गद्य, पद्य वाचन/रसग्रहण/निर्मिता येणे
१२. खूप शब्द माहित असणे
१३. वक्तृत्व , इ कला असणे

माणसाला बोलीभाषेत आणि आपल्या लोकांसमोर भाषेवर पूर्ण प्रभूत्व असते. तो जसा जसा या दोन गोष्टींपासून दूर जातो, तसा तसा अवघडायला लागतो. परंतु देश, धर्म, संस्कृती, इ शी जे भाषिकाचे नाते असते त्यापेक्षा भाषेशी ते बरेच वेगळे असते. भाषेशी प्रतारणा करण्याचे शल्य, असलेच तर, धर्म, देश, इ शी प्रतारणा करण्याच्या शल्यापेक्षा फारच सौम्य असते. 'सामाजिक प्रतिष्ठा', व्यवहार्यता हे भाषेच्या चयनामागचे मूळ निकष असतात. म्हणजे मराठी माध्यमातून शिकल्याने मला जीमॅट परिक्षा अवघड वाटली तर मराठीवर नितांत प्रेम असूनही मी माझ्या मूलीला इंग्रजी माध्यमातून शिकवेन.

मराठीचा राजकीय पराजय आपण मान्य केला आहेच. म्हणजे मराठीचे माहेरघर मानल्या जाणार्‍या पुण्याच्या महानगरपालिकेच्या सगळ्या महत्त्वाच्या निविदा 'फक्त' इंग्रजीतून निघतात. मराठीचा सामाजिक पराभवही आपण मान्य केला आहे. कोणत्याही उच्चभ्रू घरात मी मराठी साहित्य आणि सिनेमा अशी अभिरुची असणारे माझ्या पिढीतले लोक पाहिले नाहीत. जे क्रिम आहे ते सगळं मराठीला हिणवून पाहतं हे वास्तव आहे. यामागचं कारण भौतिक यश, उच्च पद, सामाजिक सन्मान, उच्च शिक्षण, व्यवसायिक यश मिळवून देण्यासाठीची मराठीची उपयुक्तता दिवसेंदिवस कमी होत आहे.

अशा वेळी मराठीसाठी धडपड करणे धबधब्यातील पाणी उलटे वर नेणे यासारखे अवघड आहे.