चौकातली फाशी

"भर चौकात टांगायला पाह्यजे या सगळ्या साल्यांना!"

असं भर चौकात टांगायच्या जमान्यात मी जन्माला आले नाही. पण मला संधी मिळाली तर निश्चितच माझ्या वर्तनाने मी चारचौघांत लाज आणणार नाही.

ऑफीसमध्ये कधीपासून बतावणी करायला सुरुवात केली आहे, हल्ली जरा जास्त बायकी त्रास व्हायला लागला आहे, अशी. फाशीच्या दिवशी सुट्टी का घेतली असं कोणी विचारणार नाही. त्रास नक्की होतोय का नाही हे शोधायचं मशीन अजूनपर्यंत आलेलं नाही. त्यामुळे फाशीच्या ठिकाणी सहज जाता येईल. त्रासदायक दिवसांत ऑफिसात गेले नाही म्हणून कोणाला दुःख होणार नाही याची मला खात्री आहे.

त्या दिवशी मी नेहमीचा कोणताच मेकप करणार नाही. मी माझ्या सवयीप्रमाणे तिथे वेळेच्या आधी जाऊन पोहोचेन. तेव्हा तिथे फार गर्दी नसेल. एकट्या आलेल्या तरुण मुलीने मेकप केला आहे म्हणून लगेच 'ही आपल्याला गटणारच' असा कोणाचा गैरसमज होऊ नये.

एरवी ऑफिसात जाताना मी फक्त 'हिमालया काजळ' लावते. त्या दिवशी मी काजळ लावणार नाही. अर्थात. 'आपल्यात' फक्त काजळ घालत नाहीत. त्या दिवशी टिकली लावून जाता येईल, पण गर्दीत ती पडली तर गैरसमज वाढतील. अशा गैरसमजांना मी किमान त्या दिवशी बढावा देणार नाही.

त्याला फाशीच्या ठिकाणी खेचून आणतील, तेव्हा सगळेच त्याच्या नावाने शंख करतील. तेव्हा मी माझी कल्पनाशक्ती पणाला लावीन; 'जळ्ळं मेलं तुझं लक्षण; तळपट होवो तुझं' यापेक्षा अधिक काहीतरी निषेध नोंदवेन; पण माझ्या निषेधापुढे इतरांचा निषेध फिका पडावा एवढा आरडाओरडा मी करणार नाही.

त्याला मारण्यासाठी तिथेच अंडी आणि सडके टोमॅटो विकायला ठेवलेले असतील. सध्याच्या दुष्काळाची काळजी आहे हे दाखवण्यासाठी मी तिथले अंडी आणि टोमॅटो विकत घेणार नाहीत. माझा एक मित्र अमेरिकेहून सहपरिवार येत आहे. त्याच्याकरवी टोमॅटो मागवेन. माझ्याकडचा टोमॅटो बाकीच्यांपेक्षा आकाराने मोठा आहे ह्याचा माज मी तिथे करणार नाही.

मी फाशी बघायला जाणार म्हटल्यावर मला घरचे लोक विरोध करतील. "काय करायच्येत ही थेरं?" इथपासून सुरुवात होईल. पण सगळ्यांशी प्रेमाने बोलून, मला खरोखरच फाशी का बघायची आहे ते पटवून देऊन, त्यांचं मनःपरिवर्तन करून, नंतरच मी फाशीच्या दिवशी घराबाहेर पडेन. 'मुन्नाभाई' बघितल्यापासून माझा मनःपरिवर्तनावर विश्वास बसला आहे. घरचेही "तुझी एवढी इच्छा असेल तर तू जा." असं म्हणतील. "आमच्यासाठी फोटोही काढून आण," असं कोणीतरी म्हणेल. मी माझा मोबाईल पूर्ण चार्ज करूनच फाशीला जाईन. रस्त्यात फोनसाठी एका दिवसापुरता डेटापॅकही अपडेट करेन.

धाकट्या भाचीसाठी अभ्यासाचं खेळणं म्हणून मी फाशीच्या सेटपचं टू-स्केल मॉडेल विकत आणेन. मुलींना अभ्यासात गोडी निर्माण झाली पाहिजे.

माझ्या ऑफिसमधल्या, फेसबुकवरच्या आणि व्हॉट्सअॅपवरच्या सगळ्या लोकांना फाशीला येता येणार नाही. त्यांना काम करावं लागत आहे; ते खूप लांब राहतात आणि मी भर चौकातच राहते या गोष्टी मी सत्राशेसाठ वेळा उगाळून दाखवणार नाही. त्याला फासावर लटकताना बघण्यात या सगळ्यांना इंटरेस्ट आहे याची मी बूज राखेन.

फाशीच्या ठिकाणी पोहोचल्यावर मी फेसबुकवर 'साईन इन' करेन. विक्षिप्त अदिती फाशीच्या ठिकाणी आहे; असा संदेश फेसबुकवर मराठीत दिसणार नाही. म्हणून मी व्हॉट्सअॅपवर सगळ्यांना ते मराठीतून कळवेन. ते कळवण्यासाठी मी हल्लीच काही ग्रूप जॉईन केले आहेत. एक 'कविता - मनातली, कविता - पावसातली' असा ग्रूपही आहे. मलाही एखादी कविता झाली तर मी ती लिहून सगळ्यांना पाठवेन.

फाशीच्या ठिकाणी गर्दी जमलेली असताना तिथे मी तरुण मुलांचं प्रोफायलिंग करणार नाही. ते मुलगे चांगल्या घरातले, चांगले मिळवते आणि चांगले दिसणारे आहेत का, याचा विचार मी करणार नाही. एरवी तो भर चौक असला तरीही त्या दिवशी ती फाशी देण्याची जागा असेल; मी तिचं पावित्र्य जपेन.

फाशीचं चांगलं रेकॉर्डिंग करण्यासाठी मी आधीच उंच जागी जाऊन थांबेन. त्या दिवशी उंच टाचांचे बूट घालून जाईन. फोटो काढण्यासाठी सेल्फी स्टिक वापरेन. पण फाशीसोबत सेल्फी काढण्याचा प्रयत्न करून मी माझ्या कुटुंबीयांना लाज आणणार नाही. सेल्फी काढलाच तर तो फोटो फेसबुकवर टाकणार नाही. टाकलाच तर त्यात तो आणि स्वतः यांच्यापैकी कुणातरी एकालाच टॅग करेन.

त्याने तिथे भाषण केलं तर मी ते मन लावून ऐकते आहे असं दाखवण्याचा किमान प्रयत्न करेन. ते जमलं नाही तर किमान त्याचं भाषण सुरू असताना मध्येच टाळ्या वाजवणं तरी मी टाळेन, आरडाओरडा करून भाषण बंद करण्याचा प्रयत्न करणार नाही. टीव्ही कॅमेरे तेव्हा माझ्याकडे रोखलेले असल्यास मी चेहेऱ्यावर पुरेसा राग आणेन.

फाशी देण्याआधी राष्ट्रगीत वाजवलं जाईल तेव्हा मी उठून उभी राहेन. "राष्ट्रगीताचा अवमान करू नका" या सूचनेचा मी पुरेपूर आदर राखेन आणि इतरांनाही आदर राखण्यास सांगेन. सगळे या सूचनेचा आणि राष्ट्रगीताचा आदर राखत असतील तर मात्र मी मान खाली घालून उभी असेन. राष्ट्रगीत सुरू असताना इतर लोक शांतपणे उभे राहतात की नाही हे तपासल्यामुळे राष्ट्रगीताचा अपमान होण्याचा प्रश्न उद्भवत नाही.

प्रत्यक्ष फाशी देतेवेळी आनंदोत्सव साजरा करण्यासाठी आजूबाजूचे लोक चीत्कार करत असतील, तेव्हा मी विचारमग्न चेहेरा करून ‘आखिर ये तन खाक मिलेगा’सारख्या विचारजंती ओळी पुटपुटणार नाही; माझ्या आजूबाजूच्या लोकांना ऑकवर्ड वाटेल असं काहीही मी करणार नाही.

फाशी झाल्यावर आजूबाजूचे लोक स्पीकरच्या भिंती उभारून धत्तड-तत्तड संगीतावर नाचायला लागले की मी त्यांच्याबरोबर नाचणार नाही. चांगल्या घरातल्या मुली चारचौघांत, परक्यांसमोर नाचत नाहीत. पण त्याबद्दल तक्रार करून इतरांच्या आनंदात मी माती कालवणार नाही.

फाशी झाल्यावर मी मुद्दामच साध्याशा, उडपी हॉटेलात जाऊन साधंसं इडली-वडा-सांबार आणि एक चहा घेईन. ‘सांबार अलग से’ आणलं तरीही मी तक्रार करणार नाही. ही चूक म्हणजे देशद्रोह नाही.

मी फार काही न बोलता, चेहेऱ्यावर कसलेही भाव न आणता इडली-वडा-सांबार संपवेन. चहाचा तिसरा घोट घेताना तिथे कोणी टपोरी येऊन ओरडेल, "मगाशी त्या देशद्रोह्याला टांगलं ना, आता त्याच्या वस्तू भर चौकात आणून जाळत आहेत." सगळे तिथे भर्रकन धावतील. मी माझा चहा संपवेन. मेनूकार्डात बघितल्यामुळे माझं बिल किती झालं हे मला माहीत असेलच. बिल येण्याआधीच बिलाचे आणि टीपचे पैसे ठेवून मी पुन्हा भर चौकात जायला निघेन.

प्रेरणा - http://www.newyorker.com/magazine/2015/05/04/execution-days