बाहुबलीला पुरस्कार आणि काहींची पोटदुखी

सिनेमा बनवताना तो सिनेमात बनवण्याचा आपला कंडू शमेल व निर्मात्याची निदान गुंतवणूक तरी निघेल या हेतूने बनवायचा पण ते उघडपणे मान्य करायचं नाही. मग चित्रपट देशोदेशीच्या चित्रपट महोत्सवांत प्रदर्शित करायचा

हे वाक्य आवडण्यात आले आहे. आणि गुंतवणुक निघण्यासाठी ह्या सो कॉल्ड कलात्मक दिग्दर्शकांकडे सेक्स हा एकमेव उपाय असतो ( आठवा पुणे-५२ ).

वाघमारे साहेब - एकुणात लेख पटला नाही. बाहुबली चे फक्त टेक्निक चांगले होते. ते खूप च चांगले होते. पण कथा, पटकथा, संवाद, लॉजिक, रीझनिंग ह्या बाबतीत तो अगदीच कच्चा होता.

टेक्निकल बाबींच्या बरोबर जर ह्या बाकीच्या गोष्टी ५०% जरी जमुन आल्या असत्या तर तो चांगला सिनेमा बनला असता. मी तर त्यातले फक्त भव्यदिव्य प्रसंग बघितले, बाकी अजिबात बघवले नाही म्हणुन स्कीप केले.

'हिंदुत्ववादी सरकार केंद्रात आल्यामुळे हिंदू वातावरण असलेल्या, आदर्श पिता, आदर्श माता यासारखी पात्रे असलेल्या 'बाहुबली'ला पुरस्कार मिळाला' असा आरोप पुरोगामी वृत्तपत्रांनी संपादकीय पानांवरून केला

यांच्या लिंका द्या ना वाचायला म्हणजे संदर्भ कळेल.

>> सुरूवातीला बॉलीवूड व भाईजानच्या काही चमचा वाहिन्यांनी 'भाईजान देगा बाहुबलीसे टक्कर' इ.इ. प्रचार चालवला. पण जसजसा पन्नाशीचा सिंथेटीक भाईजान बॉक्स ऑफिसवर बाहुबलीसमोर धापा टाकू लागला तसे माध्यमांचे प्रायोजित अवसान गळाले. परंतु सर्वसाधारणपणे बॉलीवूड व त्याच्या जीवावर जगणार्‍या सुमार वृत्तवाहिन्यांनी बाहुबलीची केलेली उपेक्षा ही व्यावसायिक असूयेतून केली हे उघड आहे

'पन्नाशीचा सिंथेटिक भाईजान बॉक्स ऑफिसवर बाहुबलीसमोर धापा टाकू लागला', हे विधान कशावर आधारित आहे? इथून उद्धृत -

• Both Salman Khan's Bajrangi Bhaijaan and Prabhas' Baahubali have crossed the 500 crore mark at the worldwide box office.

• Baahubali has been made on a lavish budget of over Rs 250 crore and is possibly the most expensive film ever made in Indian cinema. On the contrary, BB is a moderately budgeted film and cost around Rs 75 crore, which is almost one-third of Baahubali's production cost.

• Both Baahubali and Bajrangi Bhaijaan had almost the same number of screens, that is, over 5000 screens worldwide.

• If you consider all its versions, Baahubali has netted something over the Rs 250 crore mark at the Indian box office. Bajrangi Bhaijaan, which released only in Hindi has already shattered all pre-existing records and raced into the Rs 300 crore club effortlessly.

माझा ह्या विषयाचा अभ्यास नाही, पण हा लेख सहज गूगल करता सापडला. ह्यातली आकडेवारी चुकीची आहे असा तुमचा दावा आहे का?

>> काही उपसंपादकांनी आपल्या 'उलट्या चष्म्या'तून बाहुबलीची तुलना 'चांदोबा'शीसुद्धा केली. चांदोबातल्या गोष्टीतील आदर्शवाद, भाबडेपणा यांची थट्टा, आता काय चांदोबालाही साहित्य अकादमी देणार का असे म्हणून करण्यात आली.

इथे आकलनाचा अंमळ घोटाळा झाला असावा असा अंदाज व्यक्त करतो. 'बाहुबली'ची तुलना चांदोबातल्या कथांशी करताना त्यातला आदर्शवाद किंवा भाबडेपणा ह्यांच्या संदर्भापेक्षाही मिथकांवर आधारित चांदोबाकथा, किंवा त्यातलं अद्भुत वातावरण वगैरेंचा संदर्भ त्यामागे असावा. जी ए कुलकर्णींच्या मिथकांसारख्या वातावरणातल्या कथांनाही पूर्वी 'चांदोबा'तल्या कथा म्हणून हिणवलं गेलं होतं. हा संदर्भसुद्धा ह्या तुलनेमागे असावा. 'पाताळ भैरवी'सारखा सिनेमा बनवणारे तेलुगु सिनेमातले बी नागी रेड्डी हे लोकप्रिय निर्माते-दिग्दर्शक 'चांदोबा'चे अध्वर्यू असणं आणि 'बाहुबली'ही तेलुगू असणं हा त्यातला आणखी एक दुवा. असे संदर्भ घेऊन त्या चौकटीत ही तुलना केलेली असावी असा माझा अंदाज आहे.

तेलुगु पाताळ भैरवी चित्रपटाचं पोस्टर :

>> महाराष्ट्रापुरता विचार करायचा झाला तर बाहुबलीवर आज होणारी 'संस्कृती'वादी सिनेमा ही टीका आजच निर्माण झालेली नाही तर ती गेल्या काही काळापासून साचत आलेली आहे. तिची सुरुवात झाली ती 'काकस्पर्श', 'कट्यार काळजात घुसली' , 'नटसम्राट' , 'बाजीराव मस्तानी' यासारख्या चित्रपटांच्या भव्य यशाने. किंवा अजून मागे जायचं झालं तर 'मुंबई-पुणे-मुंबई', 'दुनियादारी' इ.इ. पर्यंत जाता येईल. या सगळ्या कलाकृतीत ठळकपणे जाणवेल असे साम्य म्हणजे अभिजन(वाचा:ब्राह्मण) वातावरण. पुरोगामीपणा, सेक्यूलरिझम, समाजवाद, साम्यवाद, व्यक्तिस्वातंत्र्यवाद आदींचा 'अंतिम पडाव' म्हणजे मनुवादाला म्हणजेच ब्राह्मणवादाला (आणि दुर्दैवाने म्हणजेच ब्राह्मणांना) विरोध हे सुज्ञ वाचक जाणतातच. त्यामुळेच वरीलप्रकारच्या कलाकृतींच्या यशाने अनेक बुद्धिमंतांच्या पोटात दुखू लागलं आहे. अधिक त्यांचा हरवलेला राजाश्रय हेही एक कारण आहे. बाहुबली हे निमित्त आहे. पण सिनेमाच्या अभिजनीकरणाचा आरोप करताना, शुद्ध व्यावसायिक हेतूने का होईना, 'फॅण्ड्री' सारख्या सिनेमाचा जोरदार प्रचार, वितरण करणार्‍या एस्सेल व्हीजन/झी टॉकीज ग्रुपमध्येही तथाकथित अभिजनांचा किंवा बहुजनांचं वर्चस्व आहे हे शोधण्यास या बुद्धिमंतांस सांगणे त्यांना सोयीचे नाही. उगाच कोणाला कशाला अडचणीत टाका?

हा दावा गोंधळाचा वाटतो. तो फारसा तर्कालाही टिकणारा नाही. त्याची कारणं अनेक आहेत. खुद्द सरकारच्या वेबसाईटवरून उद्धृत -

National Awards aim at encouraging the production of films of aesthetic and technical excellence and social relevance contributing to the understanding and appreciation of cultures of different regions of the country in cinematic form and thereby also promoting integration and unity of the nation. The awards also aim at encouraging the study and appreciation of cinema as an art form and dissemination of information and critical appreciation of this art form through publication of books, articles, reviews etc.

सिनेमाला एक कलाप्रकार म्हणून प्रतिष्ठा देणं, त्यातल्या कलात्मकतेला राष्ट्रीय पातळीवर दाद देणं, शिवाय सर्वसमावेशकता, संस्कृतीवैविध्य, राष्ट्रीय एकात्मता वगैरे वगैरे घटक पुरस्कारांमागचे अधिकृत उद्देश आहेत. पुरस्कारप्राप्त चित्रपटांची यादी पाहिली तर असं दिसतं की 'श्यामची आई', 'पाथेर पांचाली' किंवा 'दो आँखे बारह हाथ' पासून पुरस्कारप्राप्त चित्रपटांमध्ये त्याचं प्रतिबिंब पडत आलेलं आहे. बहुजन समाजाविषयी संवेदनशीलता दाखवणाऱ्या चित्रपटांना जसे पुरस्कार मिळालेले आहेत त्याप्रमाणे ब्राह्मणी संस्कृती दाखवणाऱ्या चित्रपटांना पुरस्कार मिळाल्याची अनेक उदाहरणं यादीत दिसतात - चेम्मीन, तीसरी कसम, भुवन शोम, संस्कार, स्वयंवरम, निर्माल्यम, घटश्राद्ध... पासून ते 'श्वास' किंवा गेल्या वर्षी पुरस्कार मिळालेला 'कोर्ट'. थोडक्यात काय, तर पुरस्कारांमागची अधिकृत सरकारी भूमिका आणि पुरस्कारप्राप्त चित्रपटांची यादी ह्यांत एक सुसंगती दिसते. ती तुमच्या वरच्या दाव्याशी मात्र विसंगत आहे. कारण -

एक तर तुम्ही म्हणता त्या ब्राह्मणी संस्कृतीतल्या चित्रपटांना व्यावसायिक यश मिळत होतं त्याच काळात नटरंग, फॅन्ड्री वगैरे अब्राह्मणी चित्रपटांना यश आणि पुरस्कार मिळत होते. पूर्वी तर तमाशापट आणि दादा कोंडकेंच्या चित्रपटांना मराठीत सर्वाधिक यश मिळत होतं. म्हणजे केवळ ब्राह्मणी संस्कृतीतल्या मराठी चित्रपटांनाच सातत्यानं यश मिळतं ह्या दाव्यात तथ्य नाही. शिवाय, बुद्धिमंतांना केवळ ब्राह्मणविरोधच करायचा असता तर तो 'श्यामची आई'पासून 'श्वास'पर्यंत अनेक चित्रपटांना करता आला असता. त्यामुळे तुमच्या दाव्यांना छेद देणारे घटक गाळून आणि केवळ सोयीस्कर गोष्टी निवडून तुम्ही दावे करत आहात असं वाटतं.

पण ती करताना राष्ट्रीय चित्रपट पुरस्कार मिळवणारा पहिला मराठी चित्रपट 'श्यामची आई' ज्यांच्या मूळ कादंबरीवर आधारित आहे ते आधुनिक महाराष्ट्रातील आदर्शवाद , भाबडेपणा इ.इ. चे आद्य प्रवर्तक व प्रचारक 'गोड गोष्टी'कार पू. साने गुरूजी काही हिंदुत्ववादी नव्हते तर समाजवादी होते हे मात्र अनेकांच्या विस्मरणात गेलं.>

'बाहुबली'विषयी मला काहीच म्हणायचे नाही. मी तो पाहिलेला नाही आणि वरच्या लेखातून जर माझ्या ध्यानात काही आलेच असेल तर ते इतकेच की मला आवडेल अशा स्वरूपाचा चित्रपट तो नसावा. तेव्हा तो पुढेमागे अगदी यूटयूबवर फुकट आला तरीहि मला बघावासा वाटणार नाही.

साने गुरुजींचा उपहास वाटेल अशा शब्दांमध्ये बोळवण करणार्‍या वरील वाक्याला माझा आक्षेप आहे. ह्या gratuitous slur ची काय आवश्यकता होती? साने गुरुजी ह्या अतिशय पारदर्शक, प्रामाणिक आणि संवेदनाशील व्यक्तीचे पूर्ण अनुकरण करणे आपल्यापैकी बहुसंख्यांना जमणार नाही आणि परवडणारहि नाही. तरीपण त्यांनी मांडलेली मूल्ये अन्ततो गत्वा - in the ultimate analysis - अनुकरणीय आहेत ह्यामध्ये मला तरी काही शंका नाही. तुम्हाला असेल तर तसे स्पष्ट लिहिण्याचे धैर्य दाखवा, अन्यथा 'आधुनिक महाराष्ट्रातील आदर्शवाद , भाबडेपणा इ.इ. चे आद्य प्रवर्तक व प्रचारक ह्यातील कुचेष्टेचा सूर अविचाराने लिहिण्यामुळे सुचविला गेला अथवा आपण मोठे व्यवहारवादी आहोत असे सुचविण्याच्या मोहामधून व्यक्त झाला असे मान्य करा.

काही चांगले शिकवू पहाणार्‍या व्यक्तीची खिल्ली उडविणे हे तर न शोभणारे आहेच पण ते चुपचाप बसून पाहणे हे अधिकच न शोभणारे आहे अशा जाणीवेतून हा इतका स्पष्ट निषेध व्यक्त केला आहे.

ज्याला पूर्वी आर्ट फिल्म म्हणत तशाच पण जरा अधिक मनोरंजक व सुसह्य सिनेमाला आजकाल महोत्सवी चित्रपट म्हणतात (म्हणजे मी म्हणतो). म्हणजे सिनेमा बनवताना तो सिनेमात बनवण्याचा आपला कंडू शमेल व निर्मात्याची निदान गुंतवणूक तरी निघेल या हेतूने बनवायचा पण ते उघडपणे मान्य करायचं नाही.

मग अशा सिनेमाला जितके महोत्सवी पुरस्कार जास्त आणि जितका बॉक्स ऑफिस जनाधार कमी तितकी संवेदनशील चित्रपटकार म्हणून आपली पाठ थोपटून घ्यायची, बुद्धिमंतांच्या वर्तुळात मिरवून घ्यायचं.

'तथाकथित विचारवंत हे स्वतःची पाठ थोपटून घेण्यासाठी, बुद्धिमान म्हणून मिरवण्यासाठी(च) जे काय करायचं ते करत असतात' हा विचार अनेक वेळा मांडलेला मी पाहिलेला आहे. त्यातून उच्चभ्रू, विचारवंत वगैरे लोकांबद्दल प्रचंड तुच्छता जाणवते. जणू काही महोत्सवी पुरस्कार मिळणं ही शरमेची गोष्ट आहे. आणि समजा मी ईर्ष्येला पेटलो आणि म्हटलं 'स्साला मी असला सिनेमा बनवणार आहे की काह्न मध्ये त्याला सर्वोत्तम चित्रपटाचं बक्षीस मिळेलच मिळेल. पैसे नाही फार मिळाले तरी हरकत नाही. मग बघा कसे सगळे उच्चभ्रू, विचारवंत माझी कशी पाठ थोपटतात ते!' तर त्यात नक्की काय वाईट आहे? व्यावसायिक सिनेमावाले पुरस्कार मिळवण्याऐवजी जनाधार, पैसा मिळवण्यासाठी प्रयत्न करतातच की. प्रत्येकाला हवं त्यासाठी प्रयत्न करावेत.

असो. मी सिनेमा पाहिलेला नाही, त्यामुळे मला लेखाच्या टोनविषय़ीच फक्त चर्चा करता येईल.

तर 'हिंदुत्ववादी सरकार केंद्रात आल्यामुळे हिंदू वातावरण असलेल्या, आदर्श पिता, आदर्श माता यासारखी पात्रे असलेल्या 'बाहुबली'ला पुरस्कार मिळाला' असा आरोप पुरोगामी वृत्तपत्रांनी संपादकीय पानांवरून केला. जणू काही सिनेमाकारांनी मे २०१४ नंतर घाईघाईने सिनेमा करायला घेतला ...

केंद्रात काँग्रेसी सरकार असताना 'हम आप के है कौन', 'विवाह' असे धत्तरपट आले होतेच. त्यातही आदर्श पिता, माता, कन्या असला सुसंस्कृत मालमसाला होताच. 'हम आप के'ला लोकप्रियतेचा राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला होता. 'बाहुबली'ला लोकप्रियता म्हणून नव्हे, सगळ्यात चांगला चित्रपट म्हणून पुरस्कार मिळाला आहे. असे चित्रपट आधीही बनत होतेच, पण त्यांच्या निर्विवाद थोरवीचं प्रमाणपत्र राष्ट्रीय पुरस्कारांकडून मिळत नव्हतं.

(खरं तर मी चित्रपट बघितलेला नाही. ट्रेलर बघून, जे काही वाचलं आहे त्याचा विचार करता मी हा चित्रपट बघायला जाण्याची शक्यता कमीच.)

(खरं तर मी चित्रपट बघितलेला नाही. ट्रेलर बघून, जे काही वाचलं आहे त्याचा विचार करता मी हा चित्रपट बघायला जाण्याची शक्यता कमीच.)

असले एकांगी रिव्ह्यूज़ वाचून मत बनवणार्‍यांनी पिच्चर न बघणेच उत्तम. शिवगामीदेवीचं जे क्यारेक्टर पिच्चरमध्ये दाखवलेलं आहे ते पाहता जर कुणी एमसीपी वगैरे म्हणत असेल तर ते निव्वळ कीवास्पद आहे.

मला तर बाहुबली जाम आवडला. लेखकाच्या अधिकांश मतांशी मी पूर्णतया सहमत आहे. पूर्वी सामान्य माणसांना न समजणार्या सिनेमांना पुरस्कार मिळत असे. मला आठवते आर्त म्हणून (?) म्हणून शब्बो आंटीचा अंकुर पहिला होता. एका बुद्धिमंद मित्रासोबत. जाम डोके दुखले होते . त्यात शेवटच्या सीन मध्ये एक मुलगा दगड फेकतो असे दाखविले आहे. च्यायला या पेक्षा जंजीरला पुरस्कार मिळाला असता. जास्त आवडले असते.

बाकी दो आंखे बारह हाथ या सिनेमाने हजारो लोकांच्या आयुष्याला नवे वळण लावले. हा सिनेमा बनविणार्याला भारत रत्न का नाही मिळाले. कालच ५० वर्षाहून मोठ्या सहकार्यांना या बाबत विचारले. बहुतेक सर्वांनी दो आंखे बघितला होता. पण 'पथेर पांचाली'(नाव ठीक आहे का) कुणालाच माहित नव्हते.

लेखाशी सहमत नाही. पण व्यवस्थापकांनी स्वतः केलेलं अवांतर ठळक दिसलं. असो.

बाहुबली हा सिनेमा उत्कृष्ट आहे,
कथानकाची तुलना चांदोबातल्या गोष्टींशी केली असली तरी फक्त कथानक म्हणजे सिनेमा नव्हे.
कथानक सोडून अशा बर्याच गोष्टी असतात ज्यामुळे सिनेमा खुलतो.
त्यामुळे पुरस्कार मिळण्याची सिनेमाची पात्रता नक्कीच आहे.
बाकि,ट्रेलर पाहून सिनेमाचे परिक्षण करणे म्हणजे बौद्धिक दिवाळखोरीच.
जळजळ होणार्यांनी वमन करावे.

राष्ट्रीय पुरस्कारांच्या वेबसाईट वर चांगल्या चित्रपटांचे तीन निकष दिले आहेत . It has to be competent , artistic and meaningful . बाहुबली पहिल्या दोन निकषामध्ये बसतो पण तो meaningful आहे का ? पण तो meaningful नाही म्हणजे वाईट आहे अस नाही . वाद बाहुबली च्या दर्जावरून चालू नाही आहे हे लक्षात घेतलं पाहिजे . जे लोक बाहुबली ला सुवर्णकमल मिळाल म्हणून विरोध करत आहेत त्यातले बहुसंख्य पण बाहुबली हा वाईट सिनेमा आहे अस म्हणत नाहीयेत . राष्ट्रीय पुरस्कारांचा जो हेतू आहे त्याला हरताळ फासला जातो आहे हा मुद्दा आहे . बाहुबली ला सर्वोत्कृष्ट सिनेमाचा फिल्मफेयर पुरस्कार मिळाला असता तर त्याला कुणीच विरोध केला नसता . कारण फिल्मफेयर सारखे अवार्ड चा हेतूच मनोरंजनप्रधान सिनेमाला प्रोत्साहन देण आहे . राष्ट्रीय पुरस्काराचा हेतू आशयघन प्रादेशिक सिनेमाला प्रोत्साहन देणे हा आहे .

अवांतर : तुच्छता दाखवणे, टर उडवणे, रेवडी उडवणे हे सर्वथा अनिष्ट नाही. ती सुद्धा अभिव्यक्तीच आहे. एखाद्याला/काहींना ते आवडत नसेल तर त्याने/नी आक्षेप व्यक्त करावा, अगदी शिव्या द्याव्यात. व ही सुद्धा अभिव्यक्तीच आहे. आपल्या देशात आदरस्थानांची अति गर्दी झालेली आहे. तेव्हा त्यातल्या काहींची (कालपरत्वे) टर उडवणे, रेवडी उडवणे हे सुद्धा ठीक आहे. मला प्रत्युत्तर म्हणून तुम्ही कोणीही माझ्या आदरस्थानांची टर उडवू शकता. पण टर उडवणे हे सर्वथा अनुचित आहे असं मी बिल्कुल म्हणणार नाही.

"आजही त्यांच्या नावाने अनेकांची समाजवादी 'साधना' चालू असते."
मग?
समाजवाद अजूनही अस्तित्वात आहे.
मग?
साधना मासिक सुरू आहे.
तर?
साने गुरुजी हे नुसतेच समाजवादी नव्हते. ते बहुभाषक होते. काही इंग्रजी कादंबर्‍यांचे मुलांना हातात देण्यास योग्य अशा पद्धतीने त्यांनी रूपान्तर केलेले आहे. इंग्रजी साहित्याचे चिकित्सक वाचक होते. वेद, प्राचीन शास्त्रे, यांचे अभ्यासक होते. पददलितांविषयी कळकळ असलेले होते. नुसतेच वाचिवीर नव्हते, त्या संबंधात कृतिशीलही होते. मुलांच्या विकासाविषयी जागरुक होते. हे तर ऐंशी-नव्वद वर्षांपूर्वी, जेव्हा बालविकास ही संकल्पना सर्वसामान्यांना ठाऊकच नव्हती. श्री. कोल्हटकरांनी सविस्तर लिहिले आहेच. तुच्छतावादाचा धिक्कार आणि उपहास करताना आपणही तोच तुच्छतावादी सूर लावला आहे.
लेखाचा टोन अजिबातच पटला नाही.

पण बुद्धिजीवींचे तसे नसते. त्यांच्या बहिष्कार वा पुरस्कारामागे काही वैचारिक कारणे असतात.

प्रत्येक ठिकाणी काहितरी कॉन्स्पिरसी थिअरीज कशा काय सुचतात बुवा लोकांना ..
एखादी कलाकृती खरचं नाही आवडली आणी त्यावर टीका झाली असा विचार का येत नसेल बरं??

मला व्यक्तिशः बाहुबली टिपिकल दाक्षिणात्य चित्रपटांप्रमाणे बटबटीत, अतिशयोक्तीपूर्ण, बालिश वाटला..

चित्रपट पाहिल्यावर पहिला विचार मनात आला तो हाच की, किती हिंदू वातावरण दाखवलंय यात. इतकी उर्दुमुक्त हिंदी ऐकायची सवय हिंदी सिनेमाच्या प्रेक्षकांना नाही. त्यातही हिरो सुरूवातीलाच महादेवाची पिंड वगैरे उचलून आणतो म्हणजे फारच झालं.

या कारणामुळे तो बुद्धीमंतांना आवडला नाही वगैरे आपले विचार तर बाहुबली चित्रपटापेक्षा बालिश वाटले !!