दिनविशेष

व्यवस्थापक: 'आजचे दिनवैशिष्टय' ह्या सदरात दिसणाऱ्या नावे आणि घटनांवरून वेगवेगळे धागे सुरू करण्याऐवजी एकाच सलग धाग्यात वेळोवेळी ही माहिती नोंदत गेल्यास तिला अधिक सुबकपणा येईल असे वाटून श्री. कोल्हटकर यांनी असा पहिला धागा सुरू केला होता. आधीच्या धाग्यावर १००+ प्रतिसाद झाल्याने वाचकांच्या सोयीसाठी नवा भाग काढत आहोत.

आजच्या (१२ जून) दिनवैशिष्टयातील नोंदीनुसार आर्यभट पहिला ह्या गणितज्ञाचा जन्म १२ जून ४७६ ह्या दिवशी झाला. ह्यातील १२ जूनच्या उल्लेखामागे काय आधार आहे हे जाणून घ्यायची उत्सुकता आहे.

आर्यभटाने आपल्या आर्यभटीयाच्या कालक्रियापाद ह्या भागाच्या १०व्या श्लोकामध्ये आपल्या जन्मवर्षाचा उल्लेख असा केला आहे:

अर्थ - तीन युगपाद आणि साठदा साठ इतकी वर्षे गेली तेव्हा माझ्या जन्मापासून तेवीस वर्षे झाली होती.

ह्याचा अर्थ असा की कलियुगातील ३६०० वर्षे संपली तेव्हा आर्यभट २३ वर्षांचा होता. कलियुगाची गतवर्षे ३६०० म्हणजे इ.स. ४९९. त्यातून २३ कमी केले म्हणजे आर्यभटाचे जन्मवर्ष ४७६ इसवी असे निघते. येथपर्यंत बहुतेक अभ्यासकांचे एकमत दिसते.

आर्यभटाने ह्यापुढे आपला जन्मदिवस अधिक स्पष्टपणे लिहून ठेवलेला नाही आणि अन्य कोणत्या पुराव्यानेहि त्याची काही सूचना मिळत नाही. कलियुगातील ३६०० वर्षे संपली तेव्हा आर्यभट पूर्ण २३ वर्षांचा होता आणि त्याचे २४वे वर्ष प्रारम्भ झाले नव्हते असे शब्दशः मानून त्याचा जन्मदिनांक मार्च २१, ४७६ ह्या दिवशी पडतो असे खालील उतार्‍यावरून दिसते:

(स्रोत - Introduction - p.xx, Aryabhatiya of Aryabhata ed. Kripa Shankar Shukla, published for The National Commission for the Compilation of History of Sciences in India.)

तेव्हा प्रश्न असा की १२ जून ह्या दिनांकामागे कशी गणना आहे?

(२१ मार्च हा त्याचा जन्मदिनांक हे ठरविण्यामागेही आर्यभटाच्या विधानामध्ये कसलाहि मोघमपणा नाही आणि ते शब्दशः मानले गेले पाहिजे हे गृहीतकृत्य आहेच.)

व्यवस्थापक: 'आजचे दिनवैशिष्टय' ह्या सदरात दिसणाऱ्या नावे आणि घटनांवरून वेगवेगळे धागे सुरू करण्याऐवजी एकाच सलग धाग्यात वेळोवेळी ही माहिती नोंदत गेल्यास तिला अधिक सुबकपणा येईल असे वाटून श्री. कोल्हटकर यांनी असा पहिला धागा सुरू केला होता. आधीच्या धाग्यावर १००+ प्रतिसाद झाल्याने वाचकांच्या सोयीसाठी नवा भाग काढत आहोत.
---

"५३७ : इस्तंबूल येथील हाजिया सोफिया या प्रख्यात धर्मस्थळाचे बांधकाम पूर्ण."

व्यवस्थापक: 'आजचे दिनवैशिष्टय' ह्या सदरात दिसणाऱ्या नावे आणि घटनांवरून वेगवेगळे धागे सुरू करण्याऐवजी एकाच सलग धाग्यात वेळोवेळी ही माहिती नोंदत गेल्यास तिला अधिक सुबकपणा येईल असे वाटून श्री. कोल्हटकर यांनी असा पहिला धागा सुरू केला होता. आधीच्या धाग्यावर १००+ प्रतिसाद झाल्याने वाचकांच्या सोयीसाठी नवा भाग काढत आहोत.
---

मुखपृष्ठावरचे "तुमुल कोलाहल कलह" गाणे ऐकले. नेटवर शोधले असता, "जयशंकर प्रसाद " या कवींनी ही कविता "श्रद्धा" नावाच्या प्रकरणात (सर्ग) लिहीली आहे अशी माहीती मिळाली.

अजुन एक क्युरीअस गोष्ट मला ही वाटली की तुमुल शब्द हा Tumult या शब्दाशी व अर्थाशी जवळ असावा

व्यवस्थापक: 'आजचे दिनवैशिष्टय' ह्या सदरात दिसणाऱ्या नावे आणि घटनांवरून वेगवेगळे धागे सुरू करण्याऐवजी एकाच सलग धाग्यात वेळोवेळी ही माहिती नोंदत गेल्यास तिला अधिक सुबकपणा येईल असे वाटून श्री. कोल्हटकर यांनी हा धागा सुरू केला होता. आधीच्या धाग्यावर १००+ प्रतिसाद झाल्याने वाचकांच्या सोयीसाठी नवा भाग काढत आहोत.

---

दिनवैशिष्ट्यात दखल घेतली गेल्याने ही थोडी अधिक माहिती देत आहे -

ग्रेगरी प्येरेलमान - जन्मदिवस १३ जून

व्यवस्थापक: 'आजचे दिनवैशिष्टय' ह्या सदरात दिसणार्‍या नावे आणि घटनांवरून वेगवेगळे धागे सुरू करण्याऐवजी एकाच सलग धाग्यात वेळोवेळी ही माहिती नोंदवीत केल्यास तिला अधिक सुबकपणा येईल असे वाटून श्री कोल्हटकर हा धागा सुरू केला होता. पहिल्या धाग्यावर १००+ प्रतिसाद झाल्याने वाचकांच्या सोयीसाठी नवा भाग काढत आहोत.

यापूर्वीचे भागः भाग १
========
आजच्या दिनवैशिष्टयात पुढील उल्लेख आहे:

'आनंद' या मुलांच्या मासिकाचे संस्थापक-संपादक, बंगाली-मराठी कोशकार वासुदेव आपटे (१८७१).>

'आजचे दिनवैशिष्टय' ह्या सदरात दिसणार्‍या नावे आणि घटनांवरून अन्य धागे सुरू होतात. मीहि असे दोन धागे सुरू केले आहेत. असे वेगवेगळे धागे सुरू करण्याऐवजी एकाच सलग धाग्यात वेळोवेळी ही माहिती नोंदवीत केल्यास तिला अधिक सुबकपणा येईल असे वाटून हा धागा सुरू करीत आहे आणि त्यात आजच्या (२२ जानेवारी) दिनवैशिष्टयांपैकी 'संतवाङ्मयाचे अभ्यासक व कोशकार ह. श्री. शेणोलीकर (१९२०)' ह्यांचा जन्मदिवस ह्यावरून आठवलेली एक गोष्ट लिहितो.

बहुतेककरून १९६१ साल असावे. फर्गसन/फर्ग्युसन कॉलेजातील 'साहित्य सहकार' ह्या विद्यार्थिसंघटनेचा २५वा वाढदिवस साजरा होत होता. आमच्यासारखे उत्साही सदस्य उपस्थित होतेच पण काही जुने सन्मान्य सदस्यहि आवर्जून आले होते. प्रा. ह.श्री शेणोलीकर त्यांपैकीच एक होते. कार्यक्रमामध्ये काही वेळ जुन्या सदस्यांच्या आठवणीपर भाषणांसाठी ठेवला होता.

त्यात स्वतः रा.श्री.जोग बोलल्याचे आठवते. पण विशेष लक्षात राहिलेली आठवण आहे शेणोलीकरांबाबत. त्याच्याच एका सहाध्यायाने आपल्या आठवणी सांगतांना शेणोलीकरांवर त्या काळात कोणीतरी लिहिलेली 'असा हा शेणोलीकर हरी' ही कविता म्हणून दाखविली आणि चांगलेच हास्य पिकवले.

पण शेणोलीकरांना ते लागले असेहि आम्हांस जाणवले. ह्या सर्व तरुण पोरांसमोर आपली कुचेष्टा झाली असे त्यांना वाटले असावे.

ह्याच दिवशी जंबो जेट बोईंग ७४७ चे पहिले उड्डाण १९७० साली झाल्याचे नोंदविले आहे. तदनंतर लवकरच ही विमाने एअर इंडियाच्या ताफ्यामध्ये दाखल झाली. परदेशी विमानसेवा देण्याचा मक्ता असलेली सरकारी एअर इंडिया तेव्हा मोठया तोर्‍यात होती. आजच्यासारखा poor relation चा दर्जा तिला मिळायला कैक वर्षे जायची होती. त्या ताफ्यातले पहिले विमान होते 'सम्राट् अशोक'. 'Your palace in the sky' अशी त्याची जाहिरात एअर इंडिया करीत असे. त्याच्या खिडक्यांना बाहेरच्या बाजूने राजवाडयातील वातायनांसारखे रंगविले होते आणि पहिले काही दिवस हे विमान मुंबई शहरावर अगदी खालून उडवून ह्या ऐश्वर्याचे प्रदर्शन केले गेले होते हे चांगले आठवते.

८ वर्षांनंतर हेच 'सम्राट् अशोक' मुंबईहून दुबई ला जायला १ जानेवारी १९७८ ह्या दिवशी निघाले आणि चार मिनिटांतच विमानतळापलीकडे समुद्रात कोसळून नष्ट झाले. विमानातील सर्वच्या सर्व प्रवासी आणि चालक वर्ग मृत्युमुखी पडले. मला वाटते आजतागायत ते विमान तेथेच समुद्रतळावर बसून आहे.

श्रेय