"Honey, it's not about money"

कुणाला वेड कनकाचे
कुणाला कामिनी जाचे..

तुम्ही म्हणता ते खरेच आहे. पण पैशाच्या मागे लागतात तसे लोक इतर अनेक गोष्टींच्या मागे लागतात. काही लोकांना प्रसिद्धी हवी असते. काही लोकांना आणखीन काही. मग तुमचा प्रश्न रिफ्रेज करून असं विचारता येईल, की (काही) लोक पैशा(च्याच) मागे का लागतात?

बकरी, मोरपिस अशा पैशाच्या जागी म्हणून वापरल्या जाणाऱ्या गोष्टीचा ध्यास घेणं म्हणजे पैशाचा ध्यास घेणंच नव्हे का?

पण उदाहरणार्थ, काही लोकांना पैसे खर्च करायला अजिबात आवडत नाही. ते अधिक मिळावेत असं तीव्रतेने वाटत नसलं तरी आपला पैसा खर्च होऊ नये ही भावनिक गरज फार तीव्र असते. हे पैशाच्या मागे लागणं नाही, कदाचित पैशासमोर भिंत होऊन उभं राहणं आहे!

वरील लेखातील उदाहरणातला मुलगा मुळात प्रेम या भावनेने प्रेरित झालेला आहे. मुखिया ची अट अशी आहे की 100 मोरपीस जमवून देणारा जो असेल त्यालाच मुलगी देणार. या वरील मोरपीस चलनाऐवजी इथे जर मुखिया ची अट एक दणकट लाकडाचे घर बांधून देणारास आणि ताहिती बेटावरील 10 मधाची पोळ आणून देणे ही अट ठेवलेली असेल तर तो मुलगा मोरपीस या चलनाच्या नादी लागणारच नाही कारण
पिसी वरील प्रेम हे motivating factor इथे काम करत आहे. आता हा मुलगा घर बांधण्याच्या आणि पोळी जमवण्याचे कामास लागेल.
आता काही लोकं हे मोरपीस या चलनाच्या फक्त त्याच्याच नादी लागतात. म्हणजे त्या साधनांचे व्यसन त्यांना लागते. ते अधिकाधिक accumulate करण्याचे व्यसन लागते.
म्हणजे वेगवेगळ्या बासरीच जमा करण्याचे व्यसन लागते त्याचा उपयोग जो आहे संगीत निर्माण करण्याचा त्यात रसच नसतो.
पण पुन्हा अजून धांडोळा घेतला वरील दोन उदाहरणांचा
की कुठल्या मानवी भावना असतील या मागे ?
मुलगा कदाचित काम भावनेने प्रेरित असेल किंवा विशुद्ध प्रेम भावनेने
बासरी वाला कदाचित वेगवेगळ्या आकाराच्या कोरीव कामाच्या सौंदर्या ने मिळणाऱ्या आनंद भावनेच्या मुळे प्रेरित झालेला असेल.
पैसा या साधनाच्या च केवळ मागे काही लोक लागतात. त्यामागील भावना अनेकदा नकारात्मक आढळून येतात. उदा. भीती, असुरक्षितता कधी मूलभूत survival ची प्रेरणा काम करत असते. पैसा न वापरता एखादा समाज जर ब्रेड बटर ची व्यवस्था करत असेल तर काही लोकांच्या बाबतीत ती भय भावना राहत नाही.
अंधुकसे आठवते कुठलातरी रोमन राजा फ्री ब्रेड ची व्यवस्था करीत असे.

आपण मुलतः पैशाने नाही " भावनांनी" संचालित होत असतो. एखाद्याला त्याच्या कुटुंबातील सदस्यांनी किंवा प्रियजनांनी अपमानित केलेले असेल तर तो त्याचा सुड उगवण्यासाठी त्यांच्याहुन जास्त पैसा मिळवुन तुमच्यापेक्षा मी कसा श्रेष्ठ झालो आहे बघा या प्रेरणेतुन पैशाच्या मागे लागलेला असतो.

“मेरे पास बिल्डिंगें हैं, प्रापर्टी है, बैंक बैलन्स है, बंगला है, गाड़ी है… क्या है तुम्हारे पास?”

“मेरे पास माँ है।”

थोडक्यात, यामागे आईविषयीची कोठलीही उदात्त प्रेमभावना वगैरे नसून, ‘माँ’ हे निव्वळ सांपत्तिक स्थितीच्या तुलनेतील एक चलन (किंवा, ‘तुझ्यापेक्षा-माझा-लांब’-छाप स्पर्धेतील मोजमापाचे एक एकक) आहे, म्हणायचे!

नाही म्हणजे, जगात आजवर मातृत्वावर कवने अनेकांनी रचली असतील, मातृत्वाचे पोवाडे अनेकांनी गायले असतील. (अमेरिकेत तर त्याची गणना ‘साक्षात अमेरिकनत्वाचे द्योतक’ अशी होऊन त्या अनुषंगाने त्याची तुलना अॅपल पायशी केली जाते.) मात्र, या संवादाइतके मातृत्वाचे अवमूल्यन करणारे जगात दुसरे काही पाहिले वा ऐकले नसेल. (अगदी एखादी आईवरून शिवीसुद्धा!)

चालायचेच.

तुमचा वरील प्रतिसाद आणि नबा यांचे प्रतिसाद वाचून मुद्दा स्पष्ट झाला. पण पैसा नेहमीच साधन असत नाही. कधीकधी ते साध्य असतं. म्हणजे केवळ पैसा असावा म्हणून त्याच्यामागे लोक धावतात. पण हीदेखील एक भावनाच आहे. संचय करून ठेवण्यामागे काहीतरी असुरक्षितता असते. अनेकदा वयस्कर लोक पैसे खर्च होतील म्हणून दवाखान्यात जात नाहीत. पण ते दवाखान्यात न जाता मेले तर त्यांच्या पैशांचा त्यांना काय उपयोग? असा साधा प्रश्न त्यांच्या मनात येत नाही.

पण याच्या उलट वर्तन करणं (म्हणजे कशाचाही मागे न लागणं) काहीसं बोरिंग नाही का? एवढं मोठं आयुष्य मिळालं आहे. मरेपर्यंत टाईमपास करायचा आहे. तर मग निर्मोही, निर्व्यसनी, निश्चल वगैरे राहून कंटाळा येणार नाही का? कशाच्यातरी मागे लागलं की वेळ चांगला जातो. प्रयोग फसला तर उपरती होते. त्यावर उपाय करता येतात. शहाणं झाल्याचा आभास निर्माण होतो. इतरांना सल्ले देता येतात. यातून बाकी काही साध्य होत नसलं तरी आपला स्वतःचा वेळ बरा जातो.
आपण कशाच्या मागे लागणार ते मात्र आपण किती रिस्क आव्हर्स आहोत त्यावरून ठरतं. प्रोफेश्वर वगैरे लोक त्यामुळेच ज्ञानाच्या वगैरे मागे लागतात. त्यातल्या त्यात सेफ ऑप्शन. आणि ज्यांची भूक जास्त आहे ते derivatives मध्ये पैसे गुंतवतात.

अस्तित्व टिकवणे ही प्रत्येक साजिवा ची उपजत उर्मी असते अस्तित्व ला धोका निर्माण होत नसेल तर प्रभाव निर्माण करणे ही पण उपजत उर्मी च आहे.

प्रभाव निर्माण झाल्या वर प्रभुत्व निर्माण करण्यात अस्तित्व धोक्यात येऊ शकत त्या मुळे खूप कमी मानव प्राणी त्ता मार्गाने जातात.
हिटलर सारखे पण अशी लोक खूप दुर्मिळ असतात.

प्रभाव खूप पैसा असेल तर निर्माण होतो, कोणत्या सत्तेतील पदावर असेल तर निर्माण होतो हे व्हाईट कॉलर गुन्हेगारी चे रीतसर मार्ग आहेत.
किंवा.
हत्याराच्या गुंड प्रवृत्ती न पण प्रभाव निर्माण होतो.

ज्ञान आणि सरळ मार्गाने पण प्रभाव निर्माण होतो पण हा मार्ग खूप कठीण आहे.
ह्या तिन्ही phage मध्ये पैसा असणे फक्त एक गरज आहे अनेक गरजे मध्ये.

पण अस्तित्व टिकवणे ही मूळ उपजत उर्मी आहे.

माणूस प्रभुत्व निर्माण होणाऱ्या स्टेप वर जरी पोचला आणि त्याचे अस्तित्व धोक्यात येणारा क्षण आला तर तो सर्व, संपत्ती, पैसा ह्याचा त्याग करेल पण अस्तित्व टिकवेल.

पैशा साठी मानस काही पण करत नाहीत.

पण माणसांना वाटत पैशा मुळे माझं अस्तित्व टिकेल, पैशा मुळे माझा प्रभाव निर्माण होईल.
पैशाच्या जोरावर मी प्रभुत्व मिळविण.
पण प्रभुत्व मिळवण्याच्या नादात अस्तित्व संपेल ही मूळ भीती माणसात असते.
त्या मुळे माणूस प्रभाव निर्माण होणाऱ्या पायरी वर च थांबतो.
आणि प्रभुत्व निर्माण करण्याच्या भानगडीत पडत नाही.
प्रभुत्व निर्माण करणे म्हणजे अस्तित्व ला खूप मोठा धोका ही उपजत भावना.

आणि अस्तित्व नष्ट करणाऱ्या कोणत्या ही घटने पासुन माणूस लांब राहतो किती ही पैसा असेल तरी.

"पण अस्तित्व टिकवणे ही मूळ उपजत उर्मी आहे."
तुमचे म्हणणे बरोबरच आहे फक्त यात एक अपवाद आढळतो तो असा की काही लोकं जीवनाला किंवा स्पेसीफिक म्हणायचं तर त्यांच्या अस्तित्वालाच कंटाळतात किंवा त्याबद्दल निराश होतात आणि आत्महत्ये सारखं टोकाचं पाऊल उचलतात.
हे जे आत्महत्या करणारे आहेत ते त्यांच्या उपजत उर्मीच्या अगदी विरुद्ध टोकाला जाऊन टोकाच पाउलं उचलतात.
मला अशा माणसांचं कायम कुतुहल वाटतं म्हणजे त्यांच्या धाडसाचं
एरवी आत्महत्या केलेल्या लोकांविषयी तो दुबळा आहे तो घाबरला अशी विधानं सर्रास केली जातात.
खरे म्हणजे आत्महत्या करण्यास उपजत उर्मीच्या इतक्या विरोधात जाण्यास फार धाडसं लागतं.
तुमची पुर्ण सिस्टीम तुमच्या विरोधात असते तुम्ही त्याहुन अधिक तीव्रतेने निर्णय घेऊन कृती करतात.