दहीहंडी

>>दहीहंडी हा जर सामाजिक बांधिलकीचा, भक्तीभावाचा उत्सव आहे इतर उत्सवांसारखा,

याविषयी साशंक आहे.

>>इतर राज्यात खासकरून कृष्णाचे आणि त्याच्या लीलांचे आपल्या लोकांएवढे एवढे भक्त नाहीत ही बाब खरी आहे काय. अगदी कृष्णाचा जन्म जिथे झाला त्या राज्यातदेखील अशी भव्यदिव्य हंडी होत नाही. मग दहीहंडी महाराष्ट्रात उत्सव म्हणून एवढा प्रसिध्द होण्यामागे किंवा करण्यामागे काय मुख्य कारण असावे.

माझ्या समजुतीनुसार दहीहंडी हा कोकणातील बाल्या* लोकांचा उत्सव आहे. हे लोक विसाव्या शतकात मोठ्या प्रमाणात गिरणीकामगार म्हणून आणि इतर घरकामासाठी गडी म्हणून मुंबईत स्थायिक झाले. त्यांच्या निमित्ताने हा उत्सव मुंबईत सुरू झाला आणि तेथून तो मराठी वस्ती असलेल्या उपनगरांत पसरला. त्यांच्या या कौशल्याला उत्तेजन देण्याच्या दृष्टीने हंड्या उंच लावून बक्षिसे ठेवण्याची प्रथा सुरू झाली. पुढे हिंदी चित्रपटांनी त्याचे ग्लॅमरस प्रदर्शन केले. आणि तो अधिक प्रसिद्ध झाला.

मुंबई उपनगरांबाहेर हा सण फारसा नव्हता. मी ८०-८४ काळात पुण्यात होतो तेव्हा दहीहंडी हा प्रकार पुण्यात ऑलमोस्ट नव्हताच. एखाद-दुसरी दहीहंडी असे आणि तीही एक-दीड मजल्याहून उंच नसे. टीव्हीच्या प्रसारामुळे आणि मुंबईतल्या सहा-सात थरांच्या हंड्यांमधून प्रेरणा घेऊन पुणे वगैरे इतर शहरांतही हा उत्सव पसरला. (मराठी संस्कृती** वगैरेची फोडणी त्याला मिळाली असावी).

*यामध्ये कुठल्या समाजगटाचा उपमर्द करण्याचा हेतु नाही. (हे लोक कुठल्या एका विशिष्ट जाती-जमातीतले असतात किंवा कसे याबद्दलही माहिती नाही).

** ठाण्यात नवरात्रोत्सव हाही पूर्वी नगण्य होता. मी गुजराती वस्तीत रहात होतो आणि तिथेही गरबा/दांडिया खेळणे हा तुरळकच प्रकार होता. जागोजागी देवी बसवणे आणि रस्त्यावर दांडिया खेळणे हा प्रकार ८४-८५ पश्चात हिंदू जनजागरण मोहिमेअंतर्गत ठाण्यात रुजवला गेला. पुढे त्यातली आर्थिक गणिते दिसल्यावर तो झपाट्याने वाढला.

दहीहंडी, गणेशोत्सव, नवरात्र हे आता पूर्वीसारखे उत्सव राहिले नाहीत. तर ते स्थानिक संस्थानिकांचे 'गुंडोत्सव' झाले आहेत. लाखांचे पोशिंदे असलेल्या आमदार, खासदार वा नगरसेवकाने लुबाडलेल्या पैशातून अतिउंच हंडी बांधायची, त्यांत मालमसाला भरण्यासाठी नट, आयटेम साँग्सवर नाचणार्‍या बाया आणायच्या आणि फेटे बांधून स्वतःला भरपूर मिरवून घ्यायचे. या 'गोविंदांनी दिवसभर ट्रकमधून वा बाईकवर तीन तीन जणांनी बसून , यथेच्छ हुल्लडबाजी करत शहरभर, रहदारीचे सगळे नियम तोडून भटकायचे. हंडीसाठी मुख्य रस्तेही बंद करुन, बसचा मार्ग बदलायला लावून लोकांच्या हालात भर पाडायची आणि मर्दुमकी गाजवल्याचा आव आणायचा.
गणेशोत्सवात ही पुन्हा हुल्लडबाजीलाच प्राधान्य! नवरात्रात रासलीला! सगळ्या उत्सवांमधे शक्य तेवढा मोठा आवाज करुन स्वतः आनंद उपभोगायचा आणि सामान्य जनतेला त्रास द्यायचा हीच मुख्य वृत्ती दिसते. एखादा देश रसातळाला जातो तेंव्हा त्यानंतर तरी सुधारणेची आशा असते. पण तळच नसलेल्या या नैतिक घसरगुंडीला काही अंत नाही.

अधिक वाचन - http://www.health.harvard.edu/blog-extra/the-adolescent-brain-beyond-rag...

आणि त्यातलाच हा एक भाग -
Some critics, even if they welcome the Supreme Court decision for other reasons, have complained that this research stereotypes adolescents and provides a biological rationalization for irresponsible behavior.

गोविंदांसाठी विमा, सुरक्षिततेच्या सोयी यासाठी प्रशासनाला नियमन करता येईल. निदान त्या दिवशी होणारे अपघात आपल्याला समजतात तरी, सरावाच्या वेळेस अपघात होत असतील तर ते आपल्यापर्यंत येतही नसतील. पण यात नियमन आणायचा प्रयत्न झाला की पुन्हा आमच्या धर्माचरणात प्रशासन आडवं येतं, "त्यांना का सांगत नाही तुम्ही कर्णे हटवायला" वगैरे मुक्ताफळं बहुदा उधळली जातीलच.

ठाण्यातलं दृष्य पहाता, राजकीय नेत्यांनाच प्रसिद्धीचा सोस असल्यामुळे असं काही नियमन आणण्यासाठी सरकार आपण होऊन काही करेल असं वाटतही नाही. पुन्हा अंनिस किंवा तशा संघटनांनाच यात पुढाकार घ्यावा लागेल.

तरीही या निमित्ताने शारीरिक कसरती, कौशल्याचा विकास होतो आणि ही चांगली गोष्ट नजरेआड होऊ नये. भारतात टाईप टू मधुमेहाचे रुग्ण झपाट्याने वाढत आहेत; धर्माला हाताशी धरून व्यायामाचं महत्त्व पटवून देण्यासाठी हा सण वापरता येईल.
ठाण्यात राजकीय पुढार्‍यांच्या आशीर्वादाने वर्षा मॅरेथॉन चालते, त्यामुळेही काही रस्ते बंद होतात. वर्षा मॅरेथॉनच्या नावाखाली जोरजोरात गाणी लावून किंवा टवाळ टोळकी रस्त्यातून फिरत सामान्य लोकांचा दिवस बरबाद करत नाहीत. धावपटूंनी खराब रस्त्यांबद्दल केलेली तक्रार मनावर घेतली तर ठाणेकरांचाही फायदाच होईल.

लोकांना समूहउन्मादाकडे वळवून आपले मूलभूत प्रश्न, विकास या गोष्टींपासून दूर ठेवायच. समूह उन्मादात विचार व विवेक नष्ट पावतो. समूहउन्माद गुन्हेगारीला निमंत्रण देतो. मागासलेल्या व कालबाह्य गोष्टींना प्रतिष्ठा व ग्लॅमर देउन सुशिक्षित लोकांना देखील त्यात ओढायचे. खाओ पिओ ऐश करो. कल क्या होगा किस को पता अभी जिंदगीका ले लो मजा!
नितिन थत्तेंच निरिक्षण रोचक आहे. आदितीने मांडलेल्या पॉझिटिव्ह मुद्द्याचा विचार देखील केला पाहिजे. धर्माच्या नावाने न करता धाडसी खेळ अशा अंतर्गत देखील त्याला स्वरुप देता येईल.

गोविंदा रे गोपाळा.