.

मला पहिल्या प्रवासापासूनच विमानाचा कधीच फोबिया आला नाही - अजुनही विमान म्हटलं की प्रचंड आकर्षक असं काही वाटतं आनि कधी एकदा आत जाऊन बसतोय असे काहिसे होते - मात्र भिती अजिबातच नाही. (मी दुचाकी/चारचाकी कार चालवायला किंवा त्यात वा बसमध्ये बसायला मात्र उतरत्या क्रमाने घाबरतो. दुचाकीवर सर्वोच्च भिती!)

हे असं कोणाला होतं का मलाच काही मानसिक आजार आहे काय?

=====
मात्र गेल्या २-४ वर्षांत बायकोला विमानांचा चांगलाच फोबिया आला आहे (अचानकच! त्याआधी ती ही विनाभिती फिरली आहे विमानांतून व सध्या वेळ आली तर घाबरून जीव मुठित घेऊन जाते). लेख अतिशय उपयुक्त आहे.

फक्त चाकं आत जातानाचा आवाज:

तशी ती व्हायलाच हवीत. हा आवाज यायलाच हवा.

हे किंवा

हेही होणारच.. व्हायलाच हवं. हा आवाज आला म्हणजे व्हील्स डिप्लॉय झाली. काळजीचं कारण नाही.

वगैरे वाक्य भिती वाढवायला कारणीभूत ठरू शकतात ;)
नेमका आवाज कुठला हे माहित नसेल की तो आवाज आला की नाही? नाही आला वाटतं! अरे बापरे चाकं आत गेलीच नाहीत की काय / बाहेर आलीच नाहित की काय? वगैरे प्रश्न उद्भवू शकतात.

अंमळ अवांतर होईल तरी लिहितोय. विमानात कैकदा दडे बसतात कानाला ते अत्यंत त्रासदायक असतात. एकदोनदा तर कानाचा पडदा फाटतो की काय इतपत दुखले होते. कागद फाटल्यासारखा टर्र आवाज होऊन मग दडा संपला तो भाग वेगळा, पण ड्यूरिंग द होल प्रोसेस, कानांची लैच लागली होती. तरी याबद्दल काय करावे?

खुपच छान लेख ! या सगळ्या तांत्रिक बाबतींची माहिती नसली तरी बर्‍याचदा विमान प्रवास करताना हे सगळ अनुभवलं असल्यामुळे जे जे उल्लेख केलेत ते ते नेहमीच होत असल्यामुळे ते सर्व नॉर्मलच आहे याची खात्री पटत गेली.

मात्र मला भिती वाटते ती वेगळ्याच गोष्टींची.
१. म्हणजे पायलट आणि को पायलट दोघेही विमान ड्युटी करुन थकलेयत आणि दोन दोन घोट पिऊन झोपी गेले तर ?
२. बर्‍याचदा 'घर का भेदी लंका ढाये' या न्यायाने ज्या 'क्रु मेंबर्सचा' सिक्युरीटी चेक होत नाही किंवा तितकासा कडक होत नाही त्यांच्याकडून चुकून विमानाला अपघात होण्याची शक्यता कितपत असते ? किंवा मुद्दाम अपघात करायचा ठरवला तर कसा रोखता येईल ?
३. विमानात दोन इंजिन आहेत पण पुरेसे इंधन भरले नसेल तर काय होईल ? किंवा जसी महामंडळाची एसटी खराब आहे हे माहित असूनही रस्त्यावर धावण्यासाठी बाहेर काढतात तसेच विमानाची उड्डाणपुर्व काटेकोर तपासणी झाली नसेल तरी, 'हॅ ! त्याला काय होतयं ? एवढी एक ट्रीप तर नक्की मारुन होईल'. असा विचार कोणी करत असेल तर काय ?

मला पडलेले हे प्रश्न नक्कीच बालीश (किंवा फुलीश) आहेत असे म्हणता येईल पण ते संपूर्णपणे नाकारता आले तर आनंदच वाटेल.

आणि आणखी एक : कधी कधी घाबरायचं ते पण सांगता का जरा प्लीज ? न:)

खिडकीत नको हो... बिझी एअरपोर्टवर असलात तर आणखी मेलात.

आपलं विमान टेकऑफसाठी मेन रनवेच्या बाजूला येऊन थांबलंय. खिडकीतून तुम्हाला एका उतरण्यासाठी येणार्‍या विमानाचे दिवे दिसतायत. तुम्ही विचार करताय ... हे विमान उतरलं की तुमच्या विमानाला उडण्यासाठी रनवेवर सोडणार.

इतक्यात... हे काय ? तुमचं विमान रनवेवर जायला निघालं. तुम्ही मनात म्हणता "ह्म्म, ते उतरणारं विमान यायच्या आत आपलं विमान उडणार आहे." विमान रनवेवर जाणार आणि लगेच वेग घेणार.

पण आपलं विमान रनवेवर जाऊन उभंच राहिलंय. निघायचं नावच घेत नाहीये. आता तर मघाशी उतरण्यासाठी येणारं विमान आपल्या विमानाच्या मागच्या बाजूस आहे आणि ते दिसत नाहीये.

आता ते विमान येऊन आपल्या विमानावर आदळणार...............

मला कोणता फोबिया नै पण हा लेख वाचनखूण म्हणून साठवणार आहे.

मला तर ईमानात लय मज्जा येते. भीती वाटली नाही बुवा.

ठार अवांतर - आंतरराष्ट्रीय फ्लाईटमध्ये रम/व्हिस्की/वाईन असे पर्याय असतात. बीयर का नसते? देशांतर्गत फ्लाईटमध्ये यापैकी काहीच का नसतं?

मला, वर सांगितलेल्यापैकी एकाही गोष्टीची कधी भीति वाटली नाही. पण टॉयलेट फोबिया जरुर आहे. आपल्याला जेंव्हा जावेसे वाटते तेंव्हाच नेमकी लाईन लागलेली असते. ती लाईन संपायच्या आत, सीटबेल्ट लावण्याची सूचना येते आणि एअर होस्टेस तिथून हाकलून देते. देसी प्रवासी जास्त दिसले की आंत गेल्यावर काय बघायला मिळेल, त्याची भीति असते. आंत जागा इतकी कमी असते की त्यापेक्षा कपड्यांची ट्रायल रुम बरी.

कसलं डोंबल्याचं मॉईश्चरायजर? इनमीन पाच तासाच्या प्रवासात त्वचा कोरडी ठक्क होऊन ओठ फाटायला लागतात. बाकी भीती अशी वाटली नाही पण टेकॉफ घेताना खिडकीतून बाहेर बघितल्यास हुरहुर वाटते की कदाचित जमिनीचा हा शेवटचा संपर्क.
सुरुवातीला एक-दोनदा खिडकीतून बघताना मजा वाटली पण आता कंटाळा येतो. सबवेच्या खालोखाल बोरिंग प्रवास म्हणजे विमानाचा प्रवास; पण आपण उडतो ही किती अमेझिंग गोष्ट आहे याचा विचार करता बोरिंग म्हणताना अपराधी वाटतं.

विमानाचे टेकऑफ आणि लँडिंग करताना प्रचंड भीती वाटते. एकदोनदा दरदरुन घामही फुटला आहे. कोचीन विमानतळावर ल्यांडिंग करताना पाठीला दणकण हादरा बसलाय. तिथं ल्यांडिंग झाल्यावर लोकांनी उपरोधाने जोरजोरात टाळ्या वाजवल्या होत्या. (त्याच वर्षी मँगलोर की कुठल्याशा विमानतळावर मोठा अपघातही झाला होता). मागच्या वर्षी टेकऑफ करताना लुफ्तांझाच्या विमानात माझ्या समोरच्या सीटवर वरुन (भारतीय व्यक्तीची वजनदार) ब्याग पडली होती. नशीब कुणी बसलं नव्हतं अन्यथा कपाळमोक्ष अटळ होता. अगदी पहिल्या आंतरराष्ट्रीय प्रवासात प्रचंड टर्ब्युलन्स होता. एकदोन जणांचे पाण्याचे/पेयांचे ग्लास उडून खाली पडले होते. कोलंबस बोटमध्ये बसल्यावर होतो तसा पोटात खड्डा पडल्याचा अनुभव तीनएक तास सतत येत होता.

त्यामुळे भीती वाटतेच. बसूनबसून पायात पेटके येतात. त्यामुळे दहा तासापेक्षा जास्त ड्रायविंग असेल तरच विमानाची निवड करतो. अन्यथा आपली गाडी बरी.

लेख माहितीपूर्ण आणि छान आहे. प्रतिसादसुद्धा उद्बोधक आहेत.

एव्हिओफोबिया हा अगदी अंगभूत असू शकतो किंवा "विमाने अधूनमधून पडतात" या बातम्यांमुळे/भानामुळे असू शकतो असा माझा समज आहे. अर्थातच या दोन्ही गोष्टी शेवटी मनातल्याच असल्या आणि एकाच गोष्टीबद्दल असल्या तरी सूक्ष्म फरक असलेल्या आहेत असं मला वाटतं.

म्हणजे असं की, अंगभूत फोबिया असलेले लोक फ्लाईट सिम्युलेटरमधेही घाबरतील/कधी जाणार नाहीत/गेले तर कसनुसे होतील. पण अंगभूत फोबिया नसलेली व्यक्ती पण "विमाने पडू शकतात" असा "बाह्य" स्वरूपाचा फोबिया - ज्यास पॅरानोईया असं कदाचित म्हणता येईल - तर अशी व्यक्ती सिम्युलेटरचा अनुभव मजेने घेऊ शकेल.

उपरोक्त वर्णन बरोबर आहे का ?

एव्हिओफोबिया हा क्लॉस्ट्रोफोबियाचा उपप्रकार सुद्धा असू शकेल असं वाटतं. म्हणजे असं की लिफ्टमधून जाण्याबद्दल फोबिया असणारे लोक हे कदाचित एव्हिओफोबिया असण्याच्या प्रवृत्ती दाखवणारे असू शकतात. थोडक्यात सांगायचं तर विमानं बंदिस्त असतात, ती प्रचंड वेगाने उडतात , ती पडू शकतात आणि त्यात प्रसंगी धक्के बसणं/कानाला दडे बसणं अशा शारिरीक स्वरूपाच्या गोष्टी घडतात या सार्‍याचं मिश्रण एअरोफोबियात होतं असं मला वाटतं.

अणि सर्वात शेवटी : बहुदा सप्टेंबर ११ किंवा गेल्या वर्षीच्या मलेशिअन फ्लाईट ३७० च्या प्रकारानंतर एव्हिओफोबियाच्या प्रमाणात - किमान तात्कालिक स्वरूपाची - वाढ होत असावी असा माझा अंदाज आहे.

ते फायनल टेकॉफ म्हणजे नशा(किक) आहे, कोकेन घेतल्यावर असं वाटत असणार असं पहिल्यांदा वाटलं होतं.

लेख माहितीपूर्ण आहे, आवडला. प्रतिसादही माहितीपूर्ण.

लेख आवडला. एव्हिओफोबिया मुळात फार कमी असला तरीही आवडला. गविंचे विमान अपघातांचे लेख सुरुवातीला वाचायला लागल्यावर विमानप्रवासांची भीती वाटायची. आता 'कोडगेपणा' आलेला आहे. मात्र एयर पॉकेट्स आली की अजूनही भीती वाटते. टर्ब्युलंस आले की मी "आपण ट्रकमधून भारतातल्या खेड्यांत प्रवास करत आहोत" अशी कल्पना करून घेते; झोप आली असेल तर पुन्हा झोपही लागते.

अमेरिकेतल्या विमानप्रवासांची निराळीच भीती वाटते. गेल्या काही विमानप्रवासांमध्ये ठरवलेल्या प्रकारे आणि वेळी मी कधीही पोहोचले नाही. एकदा वादळामुळे भलत्याच छोट्या विमानतळावर आमचं विमान उतरवलं. रात्रीच्या जेवणाची वेळ. तीन विमानं तिथे उतरलेली. तिथे काहीतरी खायला होतं, पण विकायला माणूस नाही. मग रहा उपाशी. सगळेच लोक असे भुकेले, वैतागलेले. खिशात पैसे आहेत, समोर अन्न आहे पण खाता येत नाही. त्यामुळे आता विमानाने प्रवास करायचा असला की मी 'तहानलाडू-भूकलाडू' घेतल्याशिवाय घराबाहेर पडत नाही.

एकदा कधीतरी मुंबईहून दिल्लीला विमानाने निघाले होते. शेजारी बसलेला माणूस फार घाबरलेला वाटत होता. तो सगळ्यात शेवटी चढला, त्याने पट्टा बांधला आणि विमान जागचं हललं. याने हनुमानचालीसा म्हणायला सुरूवात केली. समोर सुरक्षितता-प्रात्यक्षिक सुरू असताना इकडे हनुमान चालीसा. त्याचं संपल्यावर त्याने आजूबाजूला बघितलं तर आमची नजरानजर झाली. मी हसून 'हाय' म्हटलं. भाऊ आणखी घाबरले आणि (बहुतेक दुसऱ्या कारणासाठी) हनुमानचालीसाचं दुसरं आवर्तन सुरू केलं.

विमानप्रवास न आवडायचं एक कारण ऑफिसच्या कामाकरिता जो विमान प्रवास असतो त्याचं स्वरुप.
३.०० ए एम ला उठणे. ४.०० ए एम ला तयार होणे. ५.०० ए एम ला विमानतळावर पोहोचणे. ६.०० ए एमला उड्डाण. ९-१० ए एम ला दुसर्‍या शहरात पोचणे.
६.०० पी एम पर्यंत काम. ७.०० पी एम ला तिथल्या विमानतळावर. ८.०० पी एम ला उड्डाण. ११-१२ पी एम ला स्वशहरी विमानतळावर. १.०० ए एम दुसरे दिवशी घरी.

येताना, जातानाचा रस्त्यावरचा जाम नसल्यास ,दोन्ही वेळा हवेत जाम नसल्यास हे सग्ळं असं.
===============================================================================================
आणि या दरम्यान भेटणारे इतर सारे लोक फार फ्रेश दिसतात म्हणून अजूनच फ्रस्टेट होतं. असो. पण हे सगळं एव्हिओफोबियासाठी पुरेसं कारण आहे.

तेव्हा विमानाचा कोणताही दरवाजा, इन्क्लुडिंग इमर्जन्सी एक्झिट्स, मर्त्य मानवाच्या शक्तीने अथवा बावळटपणाने फ्लाईट चालू असताना खुलणार नाहीत. काळजी नसावी.

ए भावसाहेब, तू एकदम मोठा रिलिफ दीला हां मला हे सांगून, मोठ्ठा रिलिफ.. पाणी प्यायला वगैरे ७७७ च्या मागच्या पँट्रीपाशी गेलं, की तिथे कधी लोकं रेस्टरूम रिकामी व्हायची प्रतिक्षा करत उभे असतात. आणि खरंच सांगतो, तेव्ह्ढ्यात त्यातला कोणी तिथेच असलेल्या दरवाजाच्या मोठ्या हँडलवर टेकेल, दार उघडेल झप्पकन् आणि त्या गणप्यापाठोपाठ बाहेर फेकला जाणारा दुसरा अभागी मी असेन म्हणून मी टरकून चटकन परत सीट वर येउन आधी बेल्ट लावून घेतो. :) आत्ता हसतोय ते सोडून दे !

अजून एक. तू टर्ब्युलन्सबद्दल, विमानाची कशी अनेक पट फोर्सेसमधे टिकायच्या क्षमतेची चाचणी केली जाते ते लिहिलयंस. पण मी कधी पाहिलंय की एव्हढं मोठ्ठं वाटणारं ७७७ विमान, अक्षरशः काड्याची पेटी खु़ळखुळवावी ना, त्याप्रमाणे हलत असतं. म्हणजे अगदि कुत्रं आंग झटकतं ना पाणी उडवायला अंगावरचं, तस्सं, त्याच फ्रीक्वेन्सीने. तर, विमानाची ईंडीविज्युअल सीट, अख्खा पंखा, एलेरॉन्स (आम्हाला पण थोड्या टर्म्स माहित्येत म्हंटलं!!), शेपटी, संपूर्ण ईंजिन असेंब्लि वगैरेची अशा प्रकारे चाचणी घेत असतील. पण संपूर्ण विमान सुद्धा? वेगळ्या शब्दात मुद्दा मांडायचा तर हे सगळे भाग एकमेकाना जोडल्यानंतरही व्यवस्थित रहातील याची चाचणी कशी करतात?

अतिशय मस्त लेख आहे. खूप आवडला.

खास गविशैलीतला लेख आवडला.

सुरक्षित वाहनात मी बसलो आहे... आणि आता खाणंपिणं, मद्यबिद्य लवकरच समोर एका सुंदरीद्वारे पेष होणार आहे.

किंवा हा शेर आठवावा:
आएं कुछ अब्र^१, कुछ शराब आए।
उसके बाद आए, जो अज़ाब आए। :)

१. अब्र = ढग. विमानप्रवासात तसे हमखास येत असावेत.

आमचा एव्हियो की एअरो की कसला तो फोबिया थोडा वेगळ्या प्रकारचा आहे.

बोले तो, अटलांटाहून समजा मुंबईला येण्यासाठी विमान पकडायचे आहे. विमानतळावर येईपर्यंत, ते चेकइन, सेक्युरिटी, वगैरे सोपस्कार होऊन पहिल्या विमानात बसेपर्यंत अत्यंत निश्चिंत असतो. नंतर मग यथावकाश विमान उडते, खाणे येते, अनेकदा पिणे येते, त्या सगळ्या गमतीजमतीत नाहीतर मग क्याटलक्लासातल्या त्या एवढुश्या जागेत समोरच्या रांगेतल्या पाशिंजराच्या गळ्यात छानपैकी तंगड्या टाकून झोपण्याच्या थ्रिलमध्ये अटलांटिकवरून उडण्याचे पुढचे सहासात तास अत्यंत छान जातात. युरोपची भूमी दिसू लागते. आणि मग पुढे प्यारिस, फ्रांकफुर्ट किंवा याम्ष्टर्ड्याम यांपैकी विमान बदलण्याचा जो कोठला पहिला थांबा असेल, तो यायला साधारणत: तास दीडतास शिल्लक असताना आमचा प्यानिक अट्याक सुरू होतो. आणि भारतातल्या सुट्टीची लांबी जितकी अधिक असेल, तिच्या वर्गाच्या प्रमाणात अट्याकची तीव्रता वाढते.

बोले तो, अटलांटाहून घराला कुलूप लावून निघताना घरातला ग्यास बंद केला होता का, ही शंका मनाला आख्ख्या प्रवासात सर्वप्रथम त्या क्षणी चाटते. शंका कसली, आपण नक्की तो ग्यास तसाच पेटता ठेवून आलेलो असणार, ही खात्री प्रत्येक उलटत्या क्षणानिशी बळावू लागते. बरे, समजा ग्यास खरोखरच चालू राहिलेला जरी असला, तरी त्याची आठवण व्हायला ही वेळ अत्यंत सोयिस्कर असते. कारण असे काही खरोखरच जरी होऊन ते लक्षात आले, तरी त्या वेळेस्तोवर त्याबद्दल काहीही करता येण्यासारखे नसते.

कम टू थिंक ऑफ इट, आजवर अटलांटाहून भारतात कित्येक वेळा आलो असेन, पण तेवढ्या वेळांत घरातला ग्यास एकदाही नीट बंद केल्याशिवाय आलेलो नाही. तसाच पेटता सोडण्याची तर बातच सोडा. पण तरीही दर वेळेस अटलांटिक ओलांडून युरोपात उतरण्यापूर्वी हा झटका हमखास येतोच येतो.

या असल्या फोबियासाठी काही इलाज आहे का हो तुमच्याकडे, गवि?

रोचक लेख आणि चर्चा.

विषयासाठी श्रेयाव्हेर: आदूबाळ यांचा हा प्रतिसाद

लेख आणि लेखाचा विषयही खास ’गवि’शैलीतला आहे. प्रतिसादही एकाचढ एक!

मला वेगळ्या फोबियाबद्दल विचारायचं आहे. मला सार्वजनिक वाहनातून जाताना ’आपल्याला आपला थांबा आल्याचं कळेल ना?’ / ’आपण आपला थांबा सोडून बावळटासारखे पुढे जाणार नाही ना?’ अशी भीती कायम वाटते. नवीन ठिकाणी जाताना, आणि जिथे वारंवार गेले आहे अशा ठिकाणी जातानाही. त्या भीतीपायी मी कित्येक वेळा एक थांबा अलीकडेच उतरले आहे.

अशी भीती कुणाला वाटते का?

टेकऑफनंतर लगेच विमानाच्या इंजिनचा आवाज एकदम कमी झाला.. आणि त्याची ताकदही एकदम खचल्यासारखी भासली

ह्यानी मात्र नेह्मी पोटात गोळा येतो. विमान स्टॉल झाल्यासारखेच वाटते.

एव्हिओफोबिया..? सोडा आजकाल सगळ्याच गोष्टीची जरा जरा भिती वाटु लागालीय... वय झालयं, अन्य काही कारण नसावे.

हां माझे २ फोबिया आहेत -
(१) जगातील कवि नामशेष होणे.
(२) माझी दृष्टी जाणे व वाचता न येणे.