धुम्रपान चित्रपटजगत आणि समाजविघातक दांभिकपणा.

धूम्रपानाची दृश्ये चित्रपटातून कमी करून हळुहळु संपवल्यास धूम्रपानाचे प्रमाण कंमी होईल हे माझे मत आहे. चित्रपटात सरसकट सिगारेट बीडी ओढताना दाखवणे हे सार्वजनिक धुम्रपानाला प्रोत्साहन देण्यासारखे आहे.

चित्रपटात हिंसाचार दाखवणे हे सार्वजनिक हिंसाचारास प्रोत्साहन देण्यासारखेच आहे. कारण चित्रपटात नायक हिंसाचार करताना बघणे हे अनेकांना डॅशिंग, अनुकरणीय वाटते. हे ठीक वाटतंय का ?

---

हा संदेश हि सरकारची आणि चित्रपट्जगताची दांभिकता आणि खोटारडेपणा आहे.

आणि वरील संदेश धाधांत खोटारडेपणा आहे कारण सिगारेट कंपन्याना जाहिरातीचे मार्ग बंद झाल्यामुळे चित्रपटातच ते जाहिरात कर्तात.

यावर युक्तिवाद म्हणून बरेच जण क्रिएटिव्ह फ्रीडम हा सोज्वळ शब्द वापरतात, पण तोही दांभिकपणा आहे.

दोन तिन वर्षांपूर्वी अशीच एक कोर्ट केस झाली होती. बहुतेक मलेशियामधे. व त्याबद्दलचे कव्हरेज वॉ. पो. मधे आले होते. त्यात त्यांनी आकडेवारे दिली होती की सिगरेट च्या पाकिटांवर कॅन्सरग्रस्तांची भयप्रद चित्रे लावण्याचा सिगरेट विकत घेण्याच्या वृत्तीवर परिणाम होऊन सिगरेट चे कन्झम्प्शन कमी होते. तेव्हा सगळ्याच बाजू दांभिक आहेत हे तुमचे मत तितकेसे पटणारे नाही.

सिगारेट फुंकणारा नायक पाहणे म्हणजे पंचपक्वानाच्या ताटात मेलेला उंदीर असणे असे मला वाटते

सिगारेट फुंकणारा नायक

पण व्हाईसेस असले तर काय हरकत आहे. काहींना आवडतात^१ दर वेळेला सोज्ज्वळच^२ नायक कशाला? आणि मुख्य म्हणजे जगात जे आहे त्याचे यथार्थ प्रतिबिंब कलेत पडले तर बिघडते कोठे?

तोही दांभिकपणा आहे.

उलट लोक सर्रास सिगरेट ओढत असतात हे लपवून ठेवणे हा दांभिकपणा आहे.

१- सिगरेट पिणे , न पिणे याबद्दल माझे काहीही मत नाही. ना मला ते ग्लॅमरस वाटतं ना भयंकर.
२- याचा अर्थ सिगरेट फुंकणारे सोज्ज्वळ नसतात किंवा न फुंकणारे असतात वगैरे काहीही म्हणायचे नाही.

आम्ही म्हणतो तेच सौंदर्य किंवा आम्ही दाखवतो तीच कला (आणि तुमच्या त्या किळसवाणी गोष्टी) या विधानांना माझा ठाम विरोध आहे. अगदी प्रख्यात कलाकारांनी म्हटलं तरीही त्याला विरोधच करेन. ज्यांना जे दाखवायचं आहे ते दाखवू द्यावं. कोणाला भिकार मूल्यं असणारे सिनेमे बनवायचे असतील तर ते बनवू द्यावेत, कलाकार किंवा स्वतःला कलाकार म्हणवून घेणाऱ्या कोणाही सोम्यागोम्यांच्याही अभिव्यक्तीस्वातंत्र्यावर टाच आणू नये. प्रत्यक्षात धूम्रपानामुळे होणारी आरोग्यहानी टाळता येत नाही म्हणून कला (किंवा कलेच्या नावाखाली जे काही चालतं) त्यावर बंधनं आणून काहीही मिळणार नाही.

चर्चा भरकटवु द्यायची नाही आहे पण ह्याच सो कॉल्ड सिगारेट कंपन्यांनी क्रिकेट विश्वचषक व त्या लेवलच्या स्पर्धा स्पॉनर्सही केलेल्या आहेत. बेन्सेन अ‍ॅण्ड हेजेस, विल्स,रॉथमन्स व आय.टी.सी. बहुदा आय.टी.सी ने वर्ल्ड कप प्रायोजित केला होता. ह्या वेळी कुणी अशी बोंब मारली नाही. ना खेळाडुंनी ना सरकारनी ना प्रेक्षकांनी. थोडक्यात दांभिकपण सगळीकडे ठासुन भरलेला आहे. सो जस्ट चिल्ल. आणि फिक्र को धुए मे उडाते चलो....

रच्याकने बहुदा बनवाबनवी मध्ये सुप्रिया जेव्हा तिच्या स्वप्नातल्या राजकुमाराचे वर्णन करते तेव्हा एका हातात तो लायटरशी खेळत माझ्या दिशेने येईल असे काहीसे बोलत. म्हणजे प्रत्यक्ष म्हाग्रुंनाही सिगारेट पिण्याबद्दल काही आक्षेप नव्हता तिथे तुम्ही आम्ही कोण? (ह. घ्या.)

गेल्या दोनतीन दशकांत भारतात सरकारने अनेक प्रयत्न केलेले आहेत.
१. पूर्वी सिनेमाच्या आधी रीतसर सिगरेटच्या जाहिराती दाखवत असत. आता तशा जाहिरातींवर तर बंदी आहेच. उलट त्रास होईल इतक्या प्रमाणात धूम्रपानविरोधी संदेश असतात.
२. पूर्वी पाकिटावर संविधानिक चेतना म्हणून एक छोटंसं वाक्य छापलेलं असायचं. आता त्याऐवजी फुप्फुस कसं बिघडतं याचं ठळक चित्र असतं.
३. पूर्वी सार्वजनिक ठिकाणी, ऑफिसांमध्ये, कुठेही सिगरेट ओढण्यावर कायद्याने बंदी नव्हती. आता ती आहे.

या सगळ्याला दांभिकपणा म्हणवत नाही. मी त्यांना प्रामाणिक प्रयत्न म्हणेन. ते पुरेसे आहेत का? वर्ल्ड बॅंकच्या माहितीनुसार २००० साली भारतात १५ वर्षांवरील पुरुषांमध्ये स्मोकर्सचं प्रमाण ३६ टक्के होतं. २०१२ साली ते २३ टक्क्यांवर आलेलं आहे. ही बंधनं घातली नसती तर एव्हाना स्मोकर्सची संख्या प्रचंड वाढली असती. इंडोनेशियात असली बंधनं अत्यंत कमी होती त्यामुळे हे प्रमाण ५६ टक्क्यांवरून ७२ टक्क्यांवर गेलेलं आहे.

माझ्या मते दांभिकपणा फक्त तोच की ज्यामधे सरकार सिगरेट कंपन्यांना पाकिटावर भयप्रद चित्रं लावण्याची जबरदस्ती करते. आणि दुसर्‍या बाजूला हाच नियम वीडी उत्पादकांना लावते पण विडीकामगारांना लावत नाही. उलट विडीकामगाराचे "प्रश्न" ते विडीकामगार उपेक्षित, तळागाळातल्यांचे प्रश्न म्हणून ऐरणीवर आणून अनुदान, वैद्यकीय मदत वगैरे करते. हा परफेक्ट दांभिकपणा.

पुरावा इथे. आणि इथे. विडी उत्पादन करणारी कंपनी producer असेल तर विडी कामगार हे co-producer आहेत. जर विडी ओढणार्‍याच्या जीवनावर विडी ओढण्याचा भयानक परिणाम होत असेल तर त्या विडीकामगारांना सिरियसली निर्दयपणे ठोकून काढले पाहिजे. त्यांची कुटुंबे देशोधडीला लागतील असेच केले पाहिजे. ते योग्यच आहे. विडीउद्योगात ते सामील असल्याने ते सुद्धा विडीउद्योगातून मिळणार्‍या लाभाचे (वेतन) धनी आहेत. मग दुष्परिणामांचे ते धनी का नसावेत ?? सिगरेट बनवणारी कंपनी ही केवळ धनवान असल्यामुळे दोषी व विडीकामगार हा निर्धन, उपेक्षित, तळागाळातला असल्यामुळे तो सरकारपुरस्कृत कणव, अनुकंपा, मदत, अनुदान, विशेष स्नेह, सबसिड्या यांना पात्र ?? का म्हणून ??

बासुंदी,रबडीच्या डब्यावर " जास्ती खाणे अपायकारक ठरू शकते.हगरट लागू शकते " लिहा.

हा लेख उपहासात्मक शैलीत लिहीलेला विनोदी लेख असेल तर
विनोद फारच वरच्या दर्जाचा आहे.
मात्र हा लेख जर गंभीर पणे लिहीलेला असेल तर
ही बाब मात्र फारच गंभीर आहे.
सध्या मला ठरवता येत नाही की हे दोन्हीपैकी नक्की काय आहे.
प्रतिसाद वाचुन ठरवु म्हटल तर आणखीनच कन्फ्युज्ड झालो.
काही फारच विनोदी तर काही फारच गंभीर प्रतिसाद आहेत.
मला कळतं हा आत्मविश्वास दिवसोंदिवस ढळत चालला आहे.
मी भ्यायलोय

जाता जाता चांगल्या काळचे राजे श्री मल्या यांना एकदा त्यांच्या चमकदार जीवनशैलीविषयी विचारणा करण्यात आली होती. की तुम्ही का इतक सतत स्वतःला चमकवत असतात ?
त्यांनी उत्तर दिले होते की. भारतात दारु च्या डायरेक्ट जाहीरातीला बंदी आहे. ( इनडायरेक्ट जाहीरातीला बंदी नाही असे कदाचित करणारा भारत जगातला एकमेव देश असावा आणि त्यामुळे दारुची इनडायरेक्ट जाहीरात बनवायला जाहीरातदारांच्या कल्पनाशक्तीला खुप म्हणजे खुपच चालना मिळते.)
तर मल्या म्हणाले होते दारुच्या जाहीरातीला बंदी आहे म्हणुन मी स्वतःच एक जाहीरात बनलोय. मी स्वतःच माझ्या कंपनीला दारुला प्रमोट करतो. माझ चालण वागण बोलण पेहराव ही एक जाहीरातच आहे

धूम्रपानामुळे संभवणार्‍या धोक्यांबद्द्ल जमेल त्या मध्यमातून सरकार लोकांना विचार करायला प्रवृत्त करतं- या पलिकडे निर्णय ज्यानी त्यानी घ्यावा. घासकडवींनी उल्लेख केलेले बदल झालेले आहेत आणि ते स्वागतार्हच आहेत. पॅसिव स्मोकिंग भारतात तरी फार कमी होतं हे चांगलं आहे.
चित्रपटांवर बंधनं आणून फार साध्य होईलसं वाटत नाही- धोक्याचा इशारा दिल्याने थोडा अडथळा येतो पण तरीही ते एकवेळ ठीक असं वाटतं.

अन तेंव्हा पडद्यावर कुठेही गांजा ओढणे आरोग्यास हानिकारक आहे अशी पाटी दिसली नाही हे बघुन सरकारच्या दांभिकपणाची प्रचंड चिड आली. आता गांजा ओढुन आरोग्य वाढते असे सुचवायचे आहे का सरकारला ? आँ ?

मला तर चित्रपटात हाणामारीची द्रुश्ये बघुन देखिल असे करणे लोकांच्या आरोग्यास गंभीर इजा पोचवणे आहे अशी पाटी का दिसत नाही म्हणून सरकारच्या दुट्टप्पीपणाचा प्रचंड राग येतो

सिगारेटचे फायदे
शासनाला महसूल मिळतो
फुक्यांच्या कॅन्सर वा फुफुसांच्या आजारात वाढ होण्याचे प्रमाण वाढते त्यामुळे वैद्यकीय क्शेत्रातील लोकांच्या पोटापाण्याची सोय होते
अशि माणसे लवकर गचकण्याची शक्यता असते. त्यामुळे खायला काळ व भुईला भार झालेले लोकसंख्या कमी होते व देशाचा लोकसंख्या वाढ रोकण्याचे काम होते

>> वस्तुत: प्रत्येक चित्रपटात एखादा नायक सिगारेट / बीडी फुकत असताना दिसणे यासारखे किळस्वाणे दृश्य कुठलेच नसावे या मताचा मी आहे.अनेक श्रवणीय जुन्या हिंदी आणि मराठी गाण्यात तर पडद्यावर सिगारेट फुंकणारा नायक पाहणे म्हणजे पंचपक्वानाच्या ताटात मेलेला उंदीर असणे असे मला वाटते. सत्यकाम सारख्या चित्रपटात धर्मेंद्रने सिगारेट ओढणे हा त्या कथेचा अपमान होता <<

थलैवा - बस एक ही काफी है

तात्पर्य : दक्षिण भारत - म्हणजेच अर्धा भारत - तुमच्याशी सहमत नाही. QED

माझ्या अंदाजाप्रमाणे मूळ मुद्दा सिग्रेट/दारू पिणे कितपत योग्य हा नसून त्याचं ग्लोरीफिकेशन हा असावा.लग्नाच्या बाजारात मुलांसाठी लाईट स्मोकिंग,सोशल ड्रिकिंग न करणे हे एक डिस्क्वालिफिकेशन होत चालले आहे(स्वानुभव).

नुकत्याच संपलेल्या टी20 वर्ल्डकप स्पर्धेचे शेवटशेवटचे सामने मी टीव्हीवर पाहिले तेव्हा शेकडा ७० टक्के जाहीराती या दारूच्या आहेत असे आढळले. काही जाहिराती नेमक्या कशाच्या आहेत हे न कळल्यामुळे त्या दारूच्याच असाव्यात असा माझ्यापुरता समज मी करून घेतला. व्यसनांना बायकांचा विरोध असतो या गृहितकानुसार आजच्या आघाडीच्या हिरोईनी दारू,पान मसाला इ.इ.च्या जाहिराती करत असल्याचे पाहून महिला सबलीकरणाच्या दिशेने आपली किती वेगाने प्रगती चालू आहे याबद्दल परम संतोष जाहला.

या सेलीब्रेट्यांना व्यसनांचा प्रचार करण्यात अडचण का वाटत नसावी याचे कारण म्हणजे व्यसनांमुळे फुप्पुस-किडनी इ.इ.चे आजार होऊन डॉक्टरांची घरे भरता भरता हे देशोधडीला लागलेले नसतात;व्यसनांसाठी पैसे लागतात म्हणून घरातच चोर्‍या करणारे भुरटे नातेवाईक-मित्र यांना भेटलेले नसतात,सोबत काम करणारे अट्टल दारूडे-स्मोकर नसल्यामुळे त्यांच्या अंगाला,मूत्रविसर्जनानंतर टॉयलेटला कायम येणारा घाण वास,कधी पैसे मागतील हा धाक, एरवी कामला चांगले पण केवळ व्यसन करता यावे म्हणून पैसे खाणारे सरकारी/खासगी कर्मचारी असे गोड अनुभव कदाचित त्यांना येत नसावेत. उदा.पान मसाल्याची जाहिरात करणारी प्रियंका चोप्रा वास्तवात चोवीस तास तोच पान मसाला/गुटखा/खर्रा खाणार्‍यासोबत संसार करू शकेल का अशी शंका तिला कुणी विचारली की नाही याबद्दल माहीत नाही.

तरी घासकडवी म्हणतात त्याप्रमाणे स्मोकिंगवाल्यांचा त्रास आता बराच कमी झाला आहे.मला आठवते पूर्वी रेल्वेडब्यातही अ‍ॅश ट्रे असायचे.
गंमत म्हणजे सिग्रेटी फुंकण्यात धन्यता मानणारे पॉवर प्लॅण्ट,कोल माईन्समध्ये प्रदूषण फार आहे म्हणून काम करायला तयार नसतात असाही अनुभव आहे.

याआधी अनेकदा म्हटलंय तसं व्यक्तीस्वातंत्र्य की अभिव्यक्तीस्वातंत्र्य असा झगडा असतो तेव्हा माझे मत व्यक्तीस्वातंत्र्याला असते. मात्र जर व्यक्तीस्वातंत्र्यामुळे दुसर्‍याला थेट (त्यातही शारीरीक) हानी पोहोचत असेल तर त्या व्यक्तीस्वातंत्र्यावर रोख हवी. धूर निघणार्‍या धुम्रपानामुळे भोवतालच्यांना इच्छा नसताना पॅसिव स्मोकिंग करावे लागते. तेव्हा सार्वजनिक ध्रुम्रपानावर बंदी हवी. अगदी एकापेक्षा अधिक घरे असणार्‍या गृहनिर्माणसंकुलातील फ्लॅटच्या ग्यालरीतही!

तरीही ज्यांना सिगारेट प्यायची आहे त्यांना स्वतःच्या/इतरांच्या घरात (त्या घरातील इतर सदस्यांची परवानगी घेऊन) सिगारेट प्यायची पूर्ण मुभा असावी!

===

सिनेमात धुम्रपान दाखवताना वैधानिक इशारा जरूर दाखवावा. त्यात अभिव्यक्तीस्वातंत्र्याचे नुकसान झाले तरी मला ते सुयोग्य वाटते.

if you can tap into people’s insecurities — if you can needle at their deepest feelings of inadequacy — then they will buy just about any damn thing you tell them to.

सिगरेटच्या मार्केटिंगबद्दलचा हा लेख अवश्य वाचा. रोचक आहे.

http://markmanson.net/insecurity?utm_campaign=mmnet-newsletter-2016-05-0...

it was both inevitable and in everybody’s best interests that the weak be exploited by the strong through media and propaganda. He called it “the invisible government” and generally thought the masses were stupid and deserving of whatever smart people convinced them to do.

But perhaps capitalism is only the most efficient means of fulfilling a population’s physical needs — needs for food, shelter, clothing, etc. Because in a capitalist system, it also becomes economical to feed into everyone’s insecurities, their vices and vulnerabilities, to promote their worst fears and constantly remind them of their shortcomings and failures. It becomes profitable to set new and unrealistic standards, to generate a culture of comparison and inferiority. Because people who constantly feel inferior make the best customers.

सिगरेट ओढणार्यांचे पण प्रकार असतात.सर्वात खालचा प्रकार म्हणजे बिनकामी बेकार असणे आणि उगाच स्टाईल म्हणून सिगरेट फुकणे अन् तेही बापाच्या पैशाने.
डोक्यात जातात अशी लोकं.