पु लं - लिखाण आणि इतर विषयक चर्चा

मला पुलंच्या ह्या (खुर्च्या- एक न नाट्य) आणि अजून एक आहे (थ्री इन वन : एका नाट्यानुभवाचा नाट्यानुभव) ह्याविषयी थोडी शंका आहे.

खुर्च्या.. मधे मुद्दामच अतिशय बाळबोध असं भाषांतर आहे (चिराबाजारात बर्फ वगैरे).. मूळ नाटकाची बरीच खेचली आहे.
थ्री-इन-वन मधे रंगमंचावर कुणीतरी दारू ढोसून बलात्कार करतो असं काहीतरी आहे त्याची रेवडी उडवण्याचा प्रत्यत्न केलाय. (हे तेंडुलकरांच्या बाईंडर किंवा पुरूष वर आहे का?)
--
प्र्श्न असा की ही नाटकं महत्त्वाची आहेत हे माहिती असूनही पुलंनी "उपहासात्मक" म्हणून हे दोन्ही लेख लिहिले आहेत
की
ही नाटकं "कायच्या काय/ वाईट दर्जाची" असल्याने त्या नाटकांची खेचली आहे?

एकूण पुलंचं लिखाण बघता त्यांना चिकित्सेची ॲलर्जी होती हे जाणवतं. जे काही आहे (कला/साहित्य/नाटक) ते मन:पूर्वक अनुभवावं आणि मजा घ्यावी. पण त्याची चिकित्सा नको.
तद्वतच असले नवे प्रयोग नकोत, आणि नाटकाचं पावित्र्य अबाधित रहावं ,रंगमंचावर दारू,बलात्कार, इ.इ दाखवू नयेत अशी पुलंची भूमिका असावी काय?

जाणकार ह्यावर काही प्रकाश टाकतील काय?

मला चाळीतले विनोद आवडत नसत.
काहीवेळा ते नंदनसारख्या अती कोट्या करत. परदेशप्रवास अनुभव - यात सतत तुलना लिहिणे॥ तिकडे काय आहे ते लिहा हो, इकडचे माहितच आहे, ओळी वाया घालवू नका. गिरगाव -कोकण -दादर रहिवाशी हा अधिकतर श्रोता.
बाकी त्यांनी लहानपणी हसवले हे नक्कीच॥

.

मराठी माणसाच्या कलाविषयक जाणीवा विस्तारायची जबाबदारी पुलंवर कोणी टाकली होती? महाराषःट्र शासनाने काय जी आर काढून पुलंना एक्स्क्लुझिव्ह टेंडर दिलं होतं का, की बाबा हे लाखभर रुपये घे आणि तेवढ्या मराठी जनतेचा परीघ विस्तारून दे. आणि मुळात हा इन्ग्मर बर्गर की कोण तो कशावरून एवढा ग्रेट. केवळ त्याची गांड गोरी होती म्हणून? आणि तुम्हाला तो ग्रेटबिट वाटत असेल म्हणून मराठी जनतेने ग्रेट मानून घ्यायलाच पाहिजे ही जबरदस्ती कशाला? इंगमार बर्गरने अंतू बर्वा वाचलं होतं का? त्याने 'तुझे आहे तुजपाशी' पाहिलं होतं का? त्याने 'बटाट्याच्या चाळी'तला अस्वस्थ आणि विचारप्रवृत्त करणारा मध्यमवर्गीय जीवनानुभव स्वीडनमधल्या त्याच्या जनतेपर्यंत पोहोचवायचा प्रयत्न केला होता का? उद्या म्हणाल पुलंनी भारताचं ढिसाळ क्षेत्ररक्षण सुधारायचा प्रयत्न केला नाही. परवा म्हणाल पुलंनी महाराष्ट्रातील बाजरीचं दर हेक्टरी उत्पन्न वाढवायचा प्रयत्न केला नाही. तेरवा म्हणाल ते कापसावरील बोंड अळीचा प्रादुर्भाव रोखण्यात अयशस्वी ठरले. पुढे म्हणाल पुलंनी उपग्रह प्रक्षेपण क्षेत्रात पुरेसं योगदान न दिल्यामुळे भारताचा एएसेल्व्ही प्रॉजेक्ट अयशस्वी झाला. अरे भेंचूत एक चार विनोदी पुस्तकं लिहिली म्हणून त्यांनी मराठी विचारविश्वाच्या मर्यादा ताणून दिल्या पाहिजेत हा अट्टाहास कशासाठी?

"खुर्च्या" नाटकाच्या निमित्ताने लिहिलेलं प्रहसन निव्वळ नाटकावर नव्हतं. विविध अर्थांनी उच्चभ्रूपणा करणार्‍यांची ती खिल्ली होती. त्यामधे एक वाचक म्हणून बोचण्यासारखं काही वाटलं नाही. आणि "थिएटर ऑफ द अ‍ॅबसर्ड" करणार्‍यांनी - पर्यायाने मानवी अस्तित्वातल्या असंगततेवर भाष्य करणार्‍यांनी, तितकं विस्तिर्ण क्षितिज असलेल्यांनी - मध्यमवर्गीय, बूर्झ्वा मानल्या गेलेल्या (!) लेखकाकडून उडवलेल्या थट्टेमधे वैषम्य मानावं यात काहीतरी गमतीशीर विसंगती आहेच :-)

पुलंनी विसाव्या शतकातल्या घडामोडींवर - मग त्या कुठल्याही संदर्भातल्या असोत - विशेष खोलवरपणे काही लिहिलेलं नाही हे खरं आहे. महायुद्ध चालू होतं तेव्हा पुलंच्या तारुण्यातलं पहिलंवहिलं लिखाण आलं. ते निरागस होतं. स्वातंत्र्यचळवळीसंदर्भातल्या आठवणी अशा कुठे दिसत नाहीत. महागाई, गरीबी, स्वातंत्र्यानंतर झालेला भ्रमनिरास या गोष्टी पुलं-साहित्यात शोधून शोधून पहाव्या लागतील. दलित साहित्याबद्दल मात्र त्यांनी आवर्जून लिहिलेलं आहे. किंबहुना १९७०च्या आणि काही प्रमाणात १९८०च्या दशकात केलेलं पुलंचं लिखाण समाजापुढच्या प्रश्नांना प्रतिसाद देणारं आहे. मात्र त्यातही नेमाडे सारख्यांनी किंवा दलित साहित्याने घडवून आणलेले भूकंप नाहीत. जी भूमिका आहे ती समजून घेण्याची, सामाजिक/राजकीय संदर्भातल्या विसंगती टिपणारी.

'चिकित्सेची चेष्टा' या हेडिंगखाली पुलंचं 'सौंदर्यवाचक विधान'देखील येतं. हा उत्तम जमलेला लेख मर्ढेकरांच्या सौंदर्यशास्त्राबद्दलच्या लेखनाची चेष्टा करणारा आहे हे मला नंतर कळलं.

कोणीतरी म्हटलं होतं 'पॊर्न म्हणजे काय याची व्याख्या मला करता येणार नाही, पण पाहिल्यावर मला ते पॊर्न आहे की नाही हे सांगता येईल.' सौंदर्यवाचक विधान लेखातही सौंदर्याबाबतची हीच भूमिका ठामपणे मांडलेली आहे.

'फ्रेंड्स' ही मालिका मला फारशी आवडत नाही. विनोदासाठी विनोद सुरू असतात. मालिकेतले सुटे-सुटे प्रसंग बघितले तर विनोद आवडतातही; पण एकत्रित काही उरत नाही. याउलट त्यांतल्याच काही लोकांनी बनवलेली 'एपिसोड्स' ही मालिका बघताना सुटे विनोद समजण्यासाठी काही संदर्भ असावे लागतात; संपूर्ण मालिका म्हणून ती मालिका मला आवडते.

बालवयात पुलंच्या विनोदांनी हसवलं; एवढंच नव्हे मित्रमैत्रिणींशी गप्पा मारायला काही विषयही दिला. आताही पुलंच्या लेखनातले सुटेसुटे बरेच विनोद आवडतात. मात्र संपूर्ण पुस्तक, किंवा लेखन वाचताना कंटाळा येतो. त्यातून काहीच मिळत नाही. उलट कसलीही फार चिकित्सा न करणं, नव्या गोष्टींपेक्षा परंपराच जवळची वाटणं, इत्यादी पुलंच्या लेखनातल्या गोष्टी माझ्या धारणांच्या संपूर्ण विरोधी आहेत. त्यामुळे अशा काही गोष्टींवर विनोद आले की 'चालू द्या' पलीकडे काही प्रतिक्रिया येत नाही.

मस्त चर्चा. वाचतोय.

पु.लंच्या लेखनाविषयी एक आक्षेप म्हणजे त्यांचे लेखन तत्कालीन मराठी मध्यमवर्गीयांना भावणारे होते पण इतर समाजघटकांना आकर्षिक करणारे नव्हते.

बटाट्याच्या चाळीत १९५०-६० च्या दशकातील मराठी मध्यमवर्गीयांचे प्रतिबिंब उमटते. हळूहळू ते लेखन कालबाह्य होईल. कारण त्या लेखनातील परिस्थिती आपली वाटणारे लोक कमी व्हायला लागतील.

खुर्च्या हा मूळ नाटकाचा उपहास नसून पाश्चात्त्य साहित्याचा शब्दशः अनुवाद करून भलतंच काहीतरी लिहिणाऱ्या लेखकांची खिल्ली उडवली असावी असं मला वाटतं.

पुलंनी कोसला सारख्या ढापलेल्या सहित्यकृतीचं इतकं कौतुक केलं त्यातुन त्यांचं वाचन फार कमी होतं असही म्हणता येईल. किंवा वांग्मय-चौर्याबद्द्ल त्यांना काही वाटत नव्ह्तं असही म्हणता येईल.

कोण इंगमार?

धन्यवाद

;)

असो, पण सीरियसली इंगमार यांचा एक चित्रपट फेस्टिव्हलमध्ये पाहिला होता. चांगला असावा . कारण अजूनही आठवतोय.

पुलंचे भक्त आणि इंगमारांचे° भक्त यांच्यात डावे ऊजवे करणे अपेक्षित आहे का?

° इंगमार किंवा सारंग किंवा मर्ढेकर (वगैरे) pick your poison°°
°° किंवा जी ए
°°° हे उगीचच. वरती संदर्भ शोधू नका. सापडला नाही म्हणून अर्थहीन आयुष्याचे प्रतीक वगैरे असं काही भंकस करू नका.

तुम्ही जाणीवांच्या कक्षा विस्तार विस्तार विस्तारलेले उच्चभ्रू युनिव्हर्सल असाल किंवा अगदीच सदाशिवपेठी/दादर-गिरगावकर ममव असाल; तुम्ही परंपरांवर निष्ठा ठेवणारे असाल किंवा नवतावादी असाल; तुम्ही काळ्या गांडीचे असाल, गोऱ्या गांडीचे असाल नायतर काळी गांड गोरी करण्याचा नादात घासून घासून झालेल्या लाल गांडीचे असाल; मुख्य प्रश्न हा, की पुलं युनिव्हर्सल वगैरे होते की नाही, किंवा त्यांची कला वगैरे गोष्टींबद्दल समज किती होती याने नक्की काय फरक पडतो? त्यांना जे काय करायचं ते त्यांनी केलं, बऱ्यापैकी लोकप्रियताही मिळवली. आता त्यांचं लिखाण काही लोकांना सुमार वाटेल काही लोकांना डोक्यावर घेऊन नाचण्याइतकं भारी वाटेल, वाटेना का? मुळात येणाऱ्या पिढ्यांना त्यांच्या लेखनात स्वत:शी/सभोवतालशी रिलेट करता येण्याजोगं काहीतरी सापडलं तर ते टिकेल अन्यथा विस्मृतीत जाईल. ते येणारा काळच ठरवेल, आपण ठरवणारे कोण? राहता राहिला प्रश्न पुलंनी खिल्ली उडवलेल्या वेटिंग फॉर गोदो किंवा खुर्च्या वगैरे गोष्टींचा. त्या तर इतक्या टाईम स्पेसिफिक किंवा ठराविक कालाशी जोडलेल्या आहेत की अजून ५० वर्षांनी पब्लिकला घंटा कळणार नाहीत त्यातले संदर्भ. मी स्वत: त्याचं विडंबन 'खुर्च्या' वाचलं तेव्हा काही समजलं नव्हतं आणि इर्रेलेव्हंट वाटलं होतं. त्यातले संदर्भ नुकतंच विजया मेहतांचं आत्मचरित्र वाचलं तेव्हा उमगले. तेव्हा इतरांची बातच सोडा.

१. "काय घाण सुटलीय!", माझी पत्नी म्हणाली. घाण आता मलाही आली होती; पण एन्ट्रीला हे वाक्य टाकावं, हे काय मला बरं वाटलं नाही. - 'पेस्तनकाका'तून

२. 'जगी घाण अन चिखलची सारा, म्हणो कितीही कुणी शहाणा,
पदोपदी मज कमळ घालते, गुणगंधाचा नवा उखाणा'
--- बोरकरांच्या काव्यवाचनात, पुलंनी उद्धृत केलेल्या ओळी

'तुझे आहे तुजपाशी' पुलंच्या जीवनदृष्टीच्या जवळ जाणारं वाटतं. म्हणजे, आनंदी वृत्तीनं मजा घेत जगावं, फार विचार करू नये, वगैरे. जगण्याचा एक व्यक्तिनिष्ठ मार्ग म्हणून त्यात काहीच अडचण नाही, आणि ज्याला तसं जगायला आवडतं (आणि परवडतंही) त्यानं ते खुशाल करावं. मात्र, त्याचं तत्त्वज्ञान करू गेलं किंवा जगण्याचा तोच एक मार्ग योग्य म्हणू गेलं की अडचणी येतात. 'ज्या वयात सूत जमवायचे त्या वयात सूत काय काततोस?' वगैरे कोट्या (कोट्या म्हणून) चांगल्याच आहेत, पण त्यातून अँटि-इंटेलेक्चुअलिझमला एक प्रकारे प्रतिष्ठा मिळाली, हे दुर्लक्ष करण्यासारखं नाही. कुणी म्हणेल की ह्यात पुलंचा काय दोष? त्यामुळेच वर मी कार्यकारणभावाचा मुद्दा मांडला. म्हणजे मराठी माणूस अँटि-इंटेलेक्चुअलिझमला प्रतिष्ठा देणारा असल्यामुळे पुलं महाराष्ट्राचं लाडकं व्यक्तिमत्व झाले, की पुलंमुळे तो अँटि-इंटेलेक्चुअलिझम अधिक फोफावायला मदत झाली, ते नक्की सांगता येत नाही.

"अंतुले तुम्हारा चुक्याच" सारखा निव्वळ फालतू लेख

"चुक्याच" जेव्हा लिहिला गेला / (वर्तमानपत्रात) प्रकाशित झाला, तेव्हा पुष्कळ भाव खाऊन गेला, असे आठवते. जे ठीकच होते. त्याला काही तात्कालिक राजकीय संदर्भ होते, आणि त्या अनुषंगाने एक करंटटॉपिकात्मक राजकीय खिल्ली म्हणून तो आपल्या जागी ठीकच असावा; नव्हे, उत्तम असावा, असेही म्हणण्याचे धाडस करता येईल. मात्र, हा अजरामर/एव्हरग्रीन लेख खचितच नव्हे. आणि संग्राह्य तर (निदान माझ्या मते) निश्चितच नाही. ('पु.लं.नी हेही कधीतरी लिहिले होते' म्हणून आर्काइव्हलमूल्याखेरीज त्यास संग्रहमूल्य नसावे.) का त्या संग्रहात अंतर्भूत केला गेला, हे एक तो (संग्रहाचा) प्रकाशकच जाणे. आजमितीस, डिव्हॉइड ऑफ द कंटेंपररी पॉलिटिकल रेफरन्सेस (विच वुड बी लार्जली इर्रेलेव्हंट टुडे), हा लेख निव्वळ फालतू वाटणे साहजिक आहे.

पुलंची सगळी व्यक्तिचित्रं "गणगोत" "गुण गाईन आवडी" "मैत्र" "दाद" वगैरे एकामागे एक वाचली तर असह्य रिपीटेशन होतं

एखाद्याने भरपूर साहित्य लिहिले, तर त्यात रिपीटिशन होणे हे अनिवार्य जरी नसले, तरी स्वाभाविक आहे / त्याकडे कल वाढत असावा. नव्हे, तसा मोह होत असणेही अशक्य नाही. त्यामुळे, पु.लं.ना त्याबद्दल क्षमा करता येईल.

रिपीटिशन कोणाला टळले आहे? पाहायला गेले, तर वुडहाउसमध्येदेखील रिपीटिशन आढळेल, अॅस्टेरिक्समध्येही आढळेल. (आमच्या वाचनकक्षेची मर्यादा पु.ल., वुडहाउस आणि अॅस्टेरिक्स इथे संपते, हे यावरून उघड व्हावे.) फार कशाला, खुद्द आमच्या लिखाणात प्रचंड रिपीटिशन आढळेल. (पु.ल., वुडहाउस आणि अॅस्टेरिक्स यांच्या पंगतीत गेटक्रॅश करण्याचा आमचा हा ब्लेटंट प्रयत्न.) पण रिपीटिशननेही कधी बहार येऊ शकते; रिपीटिशनला, कसे वापरले आहे त्यानुसार, विनोदमूल्य असू शकते. (असतेच, असे नाही.) तेव्हा, रिपिटिशनमुळे लिखाणास खुमारी यावी, की ते असह्य व्हावे, हे (१) सब्जेक्टिव आहे, आणि (२) लिहिणाऱ्याच्या हाताळणीवर अवलंबून आहे.

अर्थात, व्यक्तिचित्रांत रिपीटिशन एकसुरी तथा असह्य होऊ शकेल, हे मान्य. (पु.लं.च्या विनोदांतही ते - बोले तो, रिपीटिशन - क्वचित नॉट-सो-फनी तथा असह्य कंटाळवाणे होऊ शकते, ते वेगळे. परंतु त्याबद्दल पुन्हा कधीतरी.)

.........

असो. पु.लं.बद्दल आम्हांस इतर काहीही आक्षेप असू शकतील, परंतु आमची तक्रार रिपीटिशनबद्दल (तितकीशी) नाही.

हॅट चामारी ! अस्वलाचा अद्ययावत मजकूर वाचला. आधी पुलंच्या साहीत्याची चिरफाड / त्यांच्या मर्यादा, दोष वगैरे स्फोटक टायटल होतं आणि आता आपलं हे आवडलं, ते नाही ईतकंच. "सखाराम बाईंडर" बघायला जावं आणि "सखाराम बाईंडर - एक तौलनिक अभ्यास" ऐकावं लागावं तद्वत. पण क्रमश: आहे - सो, लेट्स सी.


पण या निमित्ताने मेघना अजून लिहिते हा शोध लागला. एव्हढं फलित सध्या मला पुरेसं आहे :-)

'तुझे आहे तुजपाशी' पुलंच्या जीवनदृष्टीच्या जवळ जाणारं वाटतं. म्हणजे, आनंदी वृत्तीनं मजा घेत जगावं, फार विचार करू नये, वगैरे.>

पुलंच्या विनोदाचं इतकं डंबिंग डाऊन, तेसुद्धा जंतातुर चिंतूंसारख्याकडून होत असेल, तर इतर येरांची काय कथा. यावरूनच 'wit' ही गोष्ट मराठी माणसासाठी किती फॉरेन कन्सेप्ट आहे हे लक्षात येतं. त्यांचा विनोद निव्वळ कोटीबाज नसून फारसं कडक न होता (त्यांनीच म्हटल्याप्रमाणे हजामत केल्यासारखा) समाजातल्या दांभिकतेवर सूक्ष्म टीका करणारा होता. उदा. आचार्य पोफळे गुरुजींसारख्या धर्माचे अवडंबर मावणार्‍यांच्या वागण्यातल्या विसंगती, झालंच तर अतिविशाल महिलांचं तोंडदेखलं समाजकार्य. त्याचं 'विचार न करता जगावं' हे इंटरप्रिटेशन गमतीदार आहे.
स्वातंत्र्योत्तर काळात झालेल्या भ्रमनिरासामुळे आणि थोरांनी दाखवलेल्या मातीच्या पायांमुळे मराठी माणसाने पुलंचा विनोद उचलून धरला, यात थोडंफार तथ्य वाटतं. उदाहरणादाखल विनोबांवर पुलंचे दोन लेख आहेत. पहिला टीपिकल भक्त मोडमध्ये लिहिलेला आणि दुसरा आणीबाणीत त्याच बाबाने दाखवलेल्या लाचारीची खिल्ली उडवणारा. (फॉर द रेकॉर्ड, पुलं स्वतः फार ध्येयवादी होते असे म्हणायचे नाही. तेही कायम नॉन-कन्फ्रन्टेशनल मोड मध्येच जगत आले. कदाचित इतरांची खिल्ली उडवताना ते स्वतःवरही हसून घेत आले असावेत. आणि त्यांचा विनोद उचलून धरणार्‍या त्यांच्या चाहत्याने आपलं प्रतिबिंब त्यात पाहिलं असावं) पुलं मुळे मराठी माणूस ॲंटि-इंटलेकच्युअल बनला म्हणणं म्हणजे थर्मामीटरमुळे तपमान वाढलं म्हणण्यासारखं आहे.

"जीवन आनंदाने जगा लेकोहो, उगीच कुठल्यातरी तत्त्वज्ञानाचं एरंडेल पिऊन तोंड वाकडं करून आनंदाकडे पाठ फिरवण्यात, मन मारण्यात काय अर्थ आहे?"

पळा पळा.....

मी सुनिताबाई देशपांडे यांचे "आहे मनोहर तरी" वाचले तेव्हा मी अतिशय पुल-भारावलेला होतो.
मला त्यांनी केलेली प्रशंसाही नीट समजली नाही - म्हणून खोटी वाटली, मग त्यांनी केलेल्या टीकेचे काय घ्या! ती अमान्यच होती.
परंतु "आहे मनोहर तरी" टीकेचे अधिष्ठानच पुलंचे potential आहे, त्यामुळे प्रशंसा खरी असल्याशिवाय काही अर्थच नाही.
मनोहर असल्यामुळेच तर, पूर्णत्वाची शक्यता असल्यामुळेच तर ते पूर्णत्व नसल्यामुळे भकास वाटते.

(आहे मनोहर तरी गमतें उदास ही सरस्वतीकंठाभरण यांची कविता आहे, हे मला पुस्तक वाचून झाल्यावर कित्येक वर्षांनी कळले. कवितेतल्या प्रत्येक कडव्यात अत्यंत सुंदर पण काहीतरी कमी राहिल्यामुळे वाईट वाटण्यासारख्या वेगवेगळ्या वस्तूंचे वर्णन केले आहे. प्रत्येक कडव्याच्या शेवटची ओळ "आहे मनोहर तरी गमतें उदास" अशी आहे." हा संदर्भ कळल्यावर मला ते पुस्तक आणखी समजले.)

पुलं कशाने प्रेरित होते? का फक्त गल्लाभरु लेखन करत होते?

हत्तिच्या! नातेवाइकांसाठी प्रश्न. सगळ्यांनी मिळून उत्तर दिले तरी चालेल.

खोगीरभरती हे पुस्तक विनोदी आहे असे फार ऐकले होते. पण ते तितकेसे विनोदी पुस्तक वाटले नाही.

इतका सगळं कुटाणा पुलं कसे उच्च होते किंवा नव्हते याबद्दल चालू आहे .
त्यांच्याकडे वरून बघणे चालू असावे .
मी काय म्हणतो , जरा खालून बघा राव ...

तर पुलं माझ्या वडिलांच्या पिढीचे. त्यांचं बरंच लेखन हे त्या पिढीला माफक हसवणारं. अनेक राजकीय सामाजिक गोष्टींविषयी त्यांचं त्या काळचं आकलनही त्या कालानुरूप मर्यादित . ( कुणाचं नसतं ? जवळजवळ सगळ्यांचंच तसंच असतं )
पुलं सुपरस्टार. म्हाग्रु स्वप्नातही कल्पना करू शकणार नाहीत असे सुपरस्टार. ममव मंडळींचे . महाराष्ट्राचे सगळ्यात लाडके व्यक्तिमत्व वगैरे.
( स्वतःच स्वतःला दुसरे लाडके व्यक्तिमत्व मानणाऱ्या वपुना यांची कॉपी करावीशी वाटली इतके पहिले लाडके व्यक्तिमत्व )
समीक्षक मंडळी थांबा . मी पुलंच्या साहित्य , संगीत (याबद्दल स्वतः सुनीताबाईंनीही स्पष्ट मत व्यक्त केले आहे ) , परफॉर्मर या कशाही बद्दल दर्जात्मक काहीही लिहिलेलं नाहीये.
लिहिणारही नाहीये .

१. गेल्यानंतर पुलं नी दोन मोट्ठे धक्के दिले . त्यांनी म्हणे त्या काळी काय दहा का कायतरी कोटी डोनेट केले होते. ( लोकहो , सचिन तेंडुलकरच्या आधीच्या कलाकारांबद्दल चाललंय, त्यामुळे दहा कोटी कमी समजू नका ) यात दोन धक्के होते . एक म्हणजे मराठी कलाकार धा वगैरे कोटी कमवू शकतो आणि ते देऊन टाकू शकतो .
२. काही मित्रांनी कट्टा नावाचे अनियत्कालिक काढले होते . त्यात पुलंबद्दल टवाळी असावी . म्हणे पुलंनी ते अंक मागून घेतले आणि पुढच्या येणाऱ्या अंकांची मागणी करून ठेवली अशी अफवा.
३. जनता पक्षाचा ( रादर काँग्रेस विरोधाचा ) ७७ साल जोरात प्रचार करूनही जंता पक्षाच्या विजयसभेला ( भले सुनीताबाईंमुळे ) जाण्याचे नाकारले .
४. सोत्ता सुपर ष्टार असूनही इतर लोकांबद्दल कधीकधी ते चांगलंही लिहीत .
४. शाम काहीही म्हणो , पण तीन पैशांचा तमाशा नावाचा त्यांच्या पिढीला न झेपणारा दंगा त्यांनी स्वतःच्या नावानी चालू दिला .
अशा अनेक गोष्टी . आणि बऱ्याच अजूनही .
माणूस एकंदरीत नॉर्मल असावा. म्हागृनपेक्षा सहापट लोकप्रिय असूनही नॉर्मल असावा . आवडायला एवढं पुरे आहे.
आणि एवढंच पुरे आहे .

बापट तुम्ही क्रिकेट खेळताना विकेट कीपर होत का? प्रतिस्पर्धी खेळाडुच्या विकेट्स संभाळणे वगैरे?
---
अमच्या लहानपणी टराटरा हसायला मिळेल असे विनोदी लेखन आवडायचं. वपु समजायला वेळ लागला (माझ्या पुढच्याच ब्याचला अमच्याच शाळेत होते तरी.)
म्हैस अजुनही आवडते.
( व्यं माडगुळकरांची ' काळ्या तोंडाची ' कथा म्हशीच्या अगोदरची का?)

पुढचा लेख 'ग्रामीण कथा' थंडीनिमित्त काढा अस्वलराव. ( इकडे हाइबरनेशन का काय म्हणतात ते करण्याएवढी थंडी नसते. )

(नवशिक्या व्हायोलिनवादकाप्रमाणे गाणाऱ्या) थेरडीच्या नंतर धसपांदींची पाळी* !!

*हे "आता तुझी पाळी" या धसपांदींच्याच गीतातल्या शब्दांच्या अर्थाने आहे.