निर्गुणी भजन - राम निरंजन न्यारा रे

निर्गुणी भजन - राम निरंजन न्यारा रे

कबीरांचं नावं सुद्धा लावायची गरज वाटली नाही कारण राम आणि कबीर एकच ना.. ..आधी वाटलं की शीर्षकात पुढे काही अर्थ , अन्वय , विवेचन द्यावे का पण नाही ते ह्या निरंजन रामाला लागलेले अंजन- किल्मिष वाटलं मलाच .... मी कोण अर्थ लावणारी जे कबीराला ऐकताना झिरपलं आणि विशुद्ध भाव फक्त उरला तो व्यक्त करायला ह्या काळ्या चिन्हांचा आधार...अक्षरांची केविलवाणी धडपड. जे मुक्त आहे अव्यक्त आहे ते व्यक्त करायला पुन्हा त्याला बंधनात टाकावं लागलं... विरोधाभासच नाही का!

बायबलमध्ये* लिहीलयं की "In the beginning was the word and the word was God " ह्याचा नेमका काय अर्थ असेल याचा मी बराच विचार केला. कुणी म्हणे ओम , कुणी आमेन कुणी अजून काही पण मला हा शब्द ,शब्द नाही तर नाद या अर्थाने जास्त योग्य वाटतो. शब्दाचे सुक्ष्मरूप नाद. कोणी ऐकले नसेल तर नादाची कल्पना करता येत नाही ज्यांनी ऐकलाय त्यांना सुद्धा नेमके काय ऐकले हे सांगता येत नाही. त्या नादब्रह्माला सुद्धा "शब्द' म्हणून बद्ध व्हावे लागले.

कारण अव्यक्ताला व्यक्त करण्यासाठी शब्द कुठून आणनार.. मगं त्यालाच उत्तमोत्तम मानवी मेंदूंच्या कल्पनेतील कमाल मर्यादेत बसवण्याच्या प्रयत्नात जेवढ आलं तेवढच आपल्याला मिळालं. (आठवा, चार अन्ध आणि हत्तीची गोष्ट) पण खरंतर अनंताचा अंशसुद्धा अनंतच , गणितात देखील इन्फिनिटी भागिले कुठलीही संख्या इन्फिनिटी म्हणजेच अनंत असेच येते. या सिद्धांतामुळे आपण खात्रीने म्हणू शकतो की या नादब्रह्माला कुठल्याही किमान अंशमात्राने सुद्धा आपण ओळखत नाही.

त्यामुळे नादब्रह्माने आरंभ झालेली सृष्टी , ही पाण्यात दगड टाकल्याने होणाऱ्या तरंगांसारखी अनिश्चित आहे. त्या नादाने उत्पन्न झालेले कंपन किंवा संगीत आहे हे. कुणालाच माहिती नाही कसे, कधी, कुठे का सुरू झाले आहे. कारण आरंभही अनंतच आणि अंत अंतहीन....

हे असे विचार आले की मी अंतस्थ गुरूवर चिडते म्हणते की तुला जाणून घेणे तू एवढे का अवघड करून ठेवलेस , why are you so complicated and hard to get !! मग तो हसून म्हणतो की तुला जसे वाटेल तसाच मी असेल !! म्हणजे आलं की पुन्हा माझ्यावरच. मगं तो म्हणतो , "तुझ्यावरच, कारण तू आणि मी वेगळे कुठेत? कोहंसोहं remember ! "

ठीकयं, मोको कहां ढुंडेरे बंदे मै तो तेरे पासही..... कळतयं पण वळवता येत नाही. मला दुर्दैवाने पोथ्या, व्रतकथा, पारायणं, उपासतापास, मंदिर एकूणच धार्मिक गोष्टींमध्ये "तो" सापडत नाही. त्याने फक्त तात्पुरता आनंद मिळतो पण जीवाला विसावा मिळत नाही. साधारण आयुष्यात मी अत्यंत तडजोडी, इझी गोइंग आहे पण याबाबतीत मला करताच येत नाही तडजोड !!

जलबिन मछली का काय होते अगदीच. मगं मंदिरात जाणे, उपासना करणे, स्तोत्र म्हणने, आदि करून सुद्धा ध्यान करायचे त्याशिवाय कनेक्शन वाटतंच नाही. किंवा मगं हे काहीच करायचे नाही पण ध्यान मात्र करायचेच ! हे प्राधान्य कसे रूढ / establish झाले मला माहिती नाही. पण घरच्यांना कळत नाही की आता मंदिरात जाऊन आलोय तर पुन्हा काय ध्यानाला बसायची गरज , मलाही सांगता येत नाही का !!

नंतर कुठे कुठे अकस्मात "तो" सापडतो मगं कसं पकडलं टाइप आनंद होतो. असे साधेच पण bang on स्पष्टीकरण वाचण्याने थोडा आत्मविश्वास येतो . कुणीतरी आहे ज्याला हे व्यक्त करता येते. जो हे लिहून गेलायं माझ्यासारख्या अध्यात्मात वारंवार ठेचा खाणाऱ्यांसाठी, निनावी अध्यात्मिक आजाराचे निदानच झाले जणू .... असा प्रत्येक निर्गुणी क्षण तादात्म्य देऊन जातो. ह्या कबीराच्या भजनाचा मला कळलेला म्हणणार नाही पण प्रथमच जाणवलेला अर्थ जो मला आनंद देऊन गेला. पुन्हा नव्याने कळतं राहील अर्थातच.

*************************

काय लिहू मी कसं झालयं ! This bhajan is straightforward and pretty much self explanatory म्हणून आधीचे व नंतरचे पाल्हाळ समजून घ्या  .

अंजन म्हणजे माया किंवा भ्रम अशी काजळी ज्यामुळे निरंजन राम सर्वात ब्रह्मरूपाने असूनही दिसत नाही. ते मायेचे पटल दूर झाले की जे परमतत्व उरते ते निरंजन.
निर्गतम् /निःसृतम् अञ्जनं यस्मात् सः /तत् । ज्याच्यामध्ये कोणताही कलंक, दोष, डाग, भेसळ उरलेली नाही असे विशुद्ध परम तत्त्व.

राम निरंजन न्यारा रे

अंजन सकल पसारा रे

भाई...राम निरंजन...

निरंजनही ही एक अनुभूती आहे, जी किल्मिषहीन, विशुद्ध अशी आत्मिक ऊर्जा आहे. पण राम सोडलं तर फक्त आणि फक्त किल्मिषच उरते. निरुपायाने त्याच सगळ्या अपवित्र गोष्टींना घेऊन मला त्या पवित्र अनुभूतीला व्यक्त करावं लागतय. असा तो माझा निर्गुणी राम , बाकी तर अशुद्धतेचा पसारा, शब्दजंजाळ. तुझ्यासारखं खरोखर कुणीच नाही.

अंजन उत्पत्ति ओंकार

अंजन मागे सब बिस्तार

अंजन ब्रह्म शंकर इन्द्र

अंजन गोपी संगी गोविन्द रे

या संसाराची व्युत्पत्ती ते प्रणव सुद्धा ह्या निर्गुणी रामासारखे नाही. कारण ते आणि ही माया एकाच उगमापासून निर्माण झाले. त्यामुळे जिथे जिथे ब्रह्म तिथे तिथे त्यावर काजळमाया. सर्वांना तिची विकारांची अशुद्धता दिसतेय, तू कुणाला कसा कळणार. त्यामुळे सर्व सगुणरूपी देवता तुझ्यापुढे फिक्या आहेत, तो हरी त्याच्या गोपी पण तुझ्या सच्चिदानंद रूपापुढे खुज्या वाटतात. तुझ्यासारखं कुणीच नाही खरोखरं , तूच निर्गुणी निरंजन राम माझा.

अंजन वाणी अंजन वेद

अंजन किया नाना भेद

अंजन विद्या पाठ पुराण

अंजन वो घट घटी ज्ञान रे

पण निरंजन राम सोडलं तर फक्त आणि फक्त किल्मिषच उरते. तो तुझ्या वर्णनासाठी केलेला शब्दच्छल , त्या श्रद्धा नसलेल्या भ्रामक वाणीने तुझे घेतलेले नाम , शब्दजंजाळ , त्या मायेच्या अंजनाने आम्हाला सगळे वेगवेगळे वाटते एकतत्व दिसतच नाही. ते पुराण , ते वेद , त्या पोथ्या सगळी माहितीची कोठारे सगळे मायेच्या पटलाखाली ...नुसती माहिती , मनन, अध्ययन आहे ते , तू कुठेस. तुझ्यासारखं कुणीच नाही खरोखरं , तूच निर्गुणी निरंजन राम माझा.

अंजन पाति अंजन देव

अंजन की करे अंजन सेव

अंजन नाचे अंजन गावे द

अंजन भेष अनन्त दिखावेरे

ती देवपूजा त्या पुढे लावलेला दिवा म्हणजे तर भ्रमच भ्रमाची पुजा करतयं. ते नृत्यसंगीत आणि मनोरंजनाचा आनंद , वेगवेगळे वस्त्रप्रावरणं आणि निरानिराळे भौतिक आनंद सगळे असत्य आहे. नुसते क्षणभंगुर आनंद आहेत ते तू कुठेस.
तुझ्यासारखं कुणीच नाही खरोखरं , तूच निर्गुणी निरंजन राम माझा.

अंजन कहां कहां लग केता

दान पुणी तप तीरथ जेता

कहे कबीर कोई बिरला जागे

अंजन छाड़ी अनंत ही ध्यावे रे

सगळ्या तीर्थयात्रा, दानपुण्य सगळे अवडंबर हे याच काजळमायेच्या अधीन आहे. कबीराच्या मते असा कुणीतरी एकच डोळस ज्याला ह्या भ्रमाचे आच्छादन जाणवते आणि निर्गुण निरंजन रामाच्या अस्तित्वाची कल्पना येते. मगं तो हे अंजन सोडून त्या अनंताची कामना करतो.

***********

हे असं वर्णन आहे की ते त्यातल्या त्यात योग्य होण्यासाठी त्याच्या सारख्या नसलेल्या गोष्टींशी तुलना केली आहे. जसं एखाद्या व्यक्तीने अद्वितीय अद्भुतरम्य काही तरी पाहिले पण त्याला सांगताच येत नाही, अशावेळेस समोरचा विचारेल असं असं होतं का तर उत्तर तसे नाही हे, या या वेदात त्याच वर्णन आहे तसं होतं का उत्तर तसे नाही हे, ही गोष्ट करताना मला अशाप्रकारचा आनंद होतो तसा आनंद आहे का हा ..उत्तर तसे नाही हे.

जे अमूर्त आहे त्याचे वर्णन करायला ते जसे नाही ह्या तुलनात्मक वर्णनाचा आधार घ्यावा लागला आहे. त्यामुळे निरंजन राम कसा आहे , कुठे आहे हे कळणार नाहीच पण निदान तो कसा नाही , कुठे नाही हे थोडेसे कळणार. गूढ कोडे सोडवल्यासारखे काहीसे , पण चिरंतनतत्वाचे गूढ कोडे अपूर्णच रहाणार ना.  तरीही हे मनात आले की जर त्या अनंताचा किमान अंश सुद्धा अनंत आहे (इन्फिनिटी भागिले कुठलीही संख्या) मगं आपण मनुष्य सुद्धा अनंतच ना !! Hope will always be there.

।। शुभं भवतु ।।

**धन्यवाद**
मला जसं सुचलं तसं मी लिहीत गेले काही महत्त्वाचे राहिले असेल किंवा अनावश्यक/ चूकीचे लिहील्याही गेले असेल. तुम्ही भजनाचे तुमचे चिंतन जरूर सांगा. प्रत्येकाला काही तरी नवीन मिळत असेलच यातून ! त्या भजनाची संगीताची मांडणी/ बाजू सुद्धा समजावून सांगा.  मला आवडेल.

©अस्मिता.

संदर्भसूची

* कुमारजींचे राम निरंजन न्यारा रे ( दुसरे कुणाचे  )
https://m.youtube.com/watch?fbclid=IwAR3c6oWeL9_ymwlI_Ejex-0KAzzqNeTCBsf...

* याच भजनाचा इंग्रजी अर्थ
http://blisswords.blogspot.com/2016/02/blog-post_15.html?m=1

* Bible reference
When we read, "In the beginning was the Word" in John's Gospel, we should immediately think of another Bible text that begins with the same introductory phrase. Genesis 1:1.
"Jesus is the Word because through him all things are made," says Jonathan, 8. "What he said became. Through the words of Jesus, the Earth and man were made. So, he is the Word."

*https://www.creators.com/read/kids-talk-about-god/03/14/why-does-the-bib...

*Infinity divided by any number is still infinity. In fact infinity multiplied by infinity is also equal to infinity. Even if you would consider 1 followed by infinite number of zeroes and divide it by infinity then also it would turn out to be infinity.
************************************