चल रे भोपळ्या टुणूक टुणूक

बिच्चारा कोल्हा

कोल्ह्याच्या दुःखात तुमच्याप्रमाणेच मीही सहभागी आहे. मात्र,

बिच्चारी लेक.. मिसेस कोठारींची.

त्यापेक्षा, असा विचार करा:

कोलंबस हिंदुस्थान शोधायला म्हणून निघाला, परंतु उलट्या दिशेने गेला, नि अमेरिकेस पोहोचला. तद्वत, मिसेस कोठारी सॅनिटोरियमला जायला म्हणून निघाल्या, नि मध्ये भलताच रस्ता पकडल्यामुळे पुन्हा लेकीकडे पोहोचल्या.

यात तुम्हाला लेकीचे दुर्दैव दिसते. पुन्हा, आणखी काही महिने म्हातारीत तूपरोटी सारावी लागणार म्हणून. तुपाचे नि आट्याचे वाढीव भाव लक्षात घेता, ते समजण्यासारखेच आहे म्हणा. परंतु, यातून होणारे फायदे तुमच्या लक्षात आलेले दिसत नाहीत. चालायचेच; प्रत्येकाचा नजरिया असतो.

दोन गोष्टी लक्षात घेण्यासारख्या आहेत.

- म्हातारी ज्या दुसऱ्या रस्त्याने जाऊन पुन्हा लेकीकडे पोहोचली, त्यावर तिला कोल्हा किंवा अन्य कोणतेही श्वापद भेटले नाही.
- सॅनिटोरियमपासून लेकीकडे जाण्याच्या तिच्या मूळ रस्त्यावर, सॅनिटोरियमपासून ते त्या फाट्यापर्यंतच्या सेक्शनमध्ये तिला कोल्हा किंवा अन्य कोणतेही श्वापद भेटले नव्हते.

युरेका! २ + २ = ४!!!

म्हातारीच्या त्या छोट्याश्या चुकीमुळे, तिला (आणि मानवजातीला) सॅनिटोरियमपासून ते लेकीच्या घरापर्यंत जाण्याकरिता एक नवा, पर्यायी (आणि कोल्हा- वा अन्य श्वापद- मुक्त!) रस्ता लाभला! A small mis-step for म्हातारी, a giant leap for humankind!!!

हा पर्यायी रस्ता थोडा लांबचा असेलही; परंतु, श्वापदमुक्त असल्याकारणाने, लेकीचा दर वेळेस म्हातारीस परतताना (कढईत नव्हे!) एकएक नवीन भोपळा देण्याचा खर्च वाचेल. (तसेही, कोल्हा दर वेळेस पुन्हापुन्हा त्याच ट्रिकला थोडाच बळी पडणार आहे?)

- हा पर्यायी रस्ता/फाटा मानवजातीच्या कल्याणाकरिता तथा वापराकरिता (एखाद्या ४- किंवा ६- लेन हायवेमध्ये) डेव्हलप करता येईल. (वाटल्यास त्यावर टोलही बसविता येईल.) तेवढेच बिल्डरांच्या घशांत पैसे!
- जुना (कोल्हा असलेला) फाटा सीलबंद करून तेथे राष्ट्रीय कोल्हा सँक्च्युअरी उभारता येईल. तेवढेच संवर्धनही झाले!
- नवा रस्ता लांबचा असल्याकारणाने, मिसेस कोठारींना लेकीकडे पोहोचण्यास अधिक वेळ लागेल. पर्यायाने, त्या लेकीकडे कमी वेळ राहतील. तेवढाच लेकीचा तूपरोटीवरील खर्च कमी! (शिवाय, नव्या रस्त्यावर टोलही बसविलेला असलास, लेकीकडे वारंवार जाण्यास मिसेस कोठारींना तेवढेच डिसइनसेंटिव! लेकीचा तूपरोटीचा खर्च तेवढाच वाचला. एन्व्हायरनमेंटल इंपॅक्ट, कार्बन फूटप्रिंट, मिथेन एमिशन्स वगैरे भानगडी मला नीटश्या कळलेल्या नसल्याकारणाने, (यातून होणाऱ्या) तत्संबंधी फायद्यांविषयी मी भाष्य करणार नाही, परंतु, तोही अँगल एकदा तपासून पाहण्यालायक आहे.)

पाहिलेत, किती फायदे आहेत ते!

अवांतर - १: याचे श्रेय मिसेस कोठारींना तर जातेच, परंतु कोलंबसास अधिक जाते. कोलंबस (पर्यायी मार्ग घेऊन, चुकीच्या ठिकाणी पोहोचून, निव्वळ अपघाताने का होईना, परंतु) अमेरिकेचा ‘नव्या जगा’चा शोध न लावता, तर रॉबर्ट फ्रॉस्ट अमेरिकेत जन्माला न येता. पर्यायाने, (पर्यायी मार्ग घेण्याकरिता मिसेस कोठारींना प्रवृत्त करणारी) त्याची कविता नसती. फार कशाला, मुदलातला भोपळासुद्धा नसता! (भोपळा हे कोलंबियन एक्सचेंजमधून ‘जुन्या जगा’त आलेले पीक आहे! आणि, हॅलोवीन जरी कोलंबसाच्या पुष्कळ आधीचे आणि जुन्या जगातलेच असले, तरी हॅलोवीनला भोपळे पोखरण्याची पद्धत अमेरिकेस गेलेल्या युरोपियन इमिग्रंटांनी सुरू केली. कोलंबसापूर्वीचे युरोपियन शेतकरी टर्निपे (शलगम?) पोखरीत.)

अवांतर - २: ‘चल रे भोपळ्या टुणूक टुणूक’ गोष्टीचा (मूळ आवृत्ती; देवदत्त-व्हर्जन नव्हे.) नक्की vintage काय असावा? (एखादी पारंपरिक नेटिव अमेरिकन कथा वगैरे असल्याखेरीज) ही गोष्ट इ.स. १४९२हून अधिक जुनी नाही, हे उघड आहे. तसेच, ही गोष्ट मराठीव्यतिरिक्त इतरही भाषांत असल्याबाबत ऐकलेले नाही, आणि, त्या काळी मराठी माणसाचा नेटिव अमेरिकनांशी थेट संपर्क नसल्याकारणाने, नेटिव अमेरिकनांकडून कोणत्याही मध्यस्थाविना ती थेट मराठीत येणे दुरापास्त वाटते. याचाच अर्थ, (अ) ही कथा पारंपरिक नेटिव अमेरिकन नाही, आणि, (आ) अस्सल मराठमोळ्या मातीत जन्मलेली आहे. याचाच अर्थ १४९२नंतरची आहे. (किंबहुना, कोलंबस हिंदुस्थानात कधीही आला नाही, आणि अमेरिका सापडल्यानंतर हिंदुस्थानात सर्वप्रथम येणारा युरोपीय व्हास्को द गामा हा १४९८अगोदर आला नाही, या दोन बाबी लक्षात घेता, ही कथा १४९८नंतरची आहे, असेही म्हणता येईल.) याचाच अर्थ, ही कथा साधारणतः पाचशे ते सव्वापाचशे वर्षांहून अधिक जुनी निश्चित नाही. (असलीच तर त्याहून नवीच असेल.) ज्ञानेश्वरांच्या काळात नव्हती; तुकारामांच्या/शिवाजीमहाराजांच्या काळात होती किंवा कसे, ते तपासून पाहावे लागेल.

अवांतर - ३: पुण्यात ‘निवारा’ नावाचा एक प्रसिद्ध (आणि जुना) वृद्धाश्रम आहे. त्याचे लोकेशन पुण्यातल्या तितक्याच प्रसिद्ध (आणि जुन्या) ‘वैकुंठ’ स्मशानभूमीस अगदी लागून आहे. तद्वत, मिसेस कोठारींचे सॅनिटोरियमसुद्धा, कोल्हा असणाऱ्या जंगलाशेजारी स्ट्रॅटेजिकली बांधले असावे काय? (बोले तो, वेळप्रसंगी ‘मोघ्यां’नासुद्धा पाचारण करण्याची आवश्यकता नाही; कोल्हाच काय तो थेट विल्हेवाट लावेल. तेवढेच प्रदूषण कमी!)

असो चालायचेच.